Ba Kích luôn được xem là dược liệu quý trong Y học với nhiều công dụng tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên không phải ai cũng hiểu rõ về đặc điểm của dược liệu này. Hôm nay medplus xin giới thiệu đến bạn đọc các công dụng cũng như bài thuốc tiêu biểu từ loại dược liệu này nhé!
Thông Tin Dược Liệu
Tên tiếng Việt: Ba Kích, Ba kích thiên, Dây ruột gà, Ruột gà, Nhàu thuốc.
Tên khoa học: Morinda officinalis F.C.How
Họ: Cà phê (Rubiaceae).
1. Đặc điểm thực vật
Ba kích là một cây thuốc quý, dạng cây thảo, sống lâu năm, leo bằng thân quấn. Thân non mầu tím, có lông, phía sau nhẵn. Cành non, có cạnh. Lá mọc đối, hình mác hoặc bầu dục, thuôn nhọn, cứng, dài 6-14cm, rộng 2,5-6cm, lúc non mầu xanh lục, khi già mầu trắng mốc. Lá kèm mỏng ôm sát thân. Hoa nhỏ, lúc non mầu trắng, sau hơi vàng, tập trung thành tán ở đầu cành, dài 0,3-1,5cm, đài hoa hình chén hoặc hình ống gồm những lá đài nhỏ phát triển không đều. Tràng hoa dính liền ở phia dưới thành ống ngắn. Quả hình cầu, khi chín mầu đỏ, mang đài còn lại ở đỉnh. Mùa hoa: tháng 5-6, mùa quả: tháng 7-10.
2. Bộ phận dùng
Rễ phơi hay sấy khô của cây Ba kích
3. Phân bố
Cây mọc hoang, được phân bố chủ yếu ở các vùng trung du, đồi núi thấp phía Bắc như Vĩnh Phúc, Quảng Ninh, Lạng Sơn, Hà Tây, Hà Giang. Hiện nay do khai thác kiệt quệ nên nhiều nơi đã trồng như Bắc Giang, Ba Chẽ (Quảng Ninh), Nam Trà My, Tây Giang.
4. Thu hái – sơ chế
Ba Kích trồng được 3 năm có thể thu hoạch. Thời gian thu hoạch thường vào tháng 10-11.
Rễ ba kích sau khi thu hoạch thì đem rửa sạch và phơi ráo nước.
Dùng dao khía nhẹ vào phần lõi ba kích, sau đó tách lấy phần thịt ba kích và rút bỏ lõi.
Chỉ sử dụng phần thịt ba kích để ngâm rượu và làm thuốc, còn phần lõi thì không dùng.
5. Bảo quản
Ba kích sau khi phơi hoặc sấy khô thì cho vào trong lọ thủy tinh đậy kín nắp và bảo quản nơi thoáng mát, tránh làm dược liệu bị ẩm mốc.
Công dụng và Liều dùng
1. Thành phần hóa học
Anthranoid, đường, nhựa, acid hữu cơ. Rubiadin: Rubiadin-1-Methylether, gentianine, choline, trigonelline, carpaine, gitogenin, tigogenin, quercetin, luteolin, vitamin B1, Vitamin C, phytosterol.
2. Tính vị và Quy Kinh
- Tính ấm, vị cay ngọt, hơi chát.
- Ba kích thiên được quy vào kinh Can – thận.
3. Tác dụng dược lý
– Theo Đông Y
- Tác dụng Ôn thận, tráng dương, cường tráng cân cốt, khử phong thấp
– Theo nghiên cứu dược lý hiện đại
1. Tăng sức dẻo dai:
Với phương pháp chuột bơi, Ba Kích với liều 5-10g/kg dùng liên tiếp 7 ngày thấy có tác dụng tăng sức dẻo dai cho súc vật thí nghiệm (Trung Dược Học).
2. Tăng sức đề kháng:
dùng phương pháp gây nhiễm độc cấp bằng Ammoni Clorua trên chuột nhắt trắng, với liều 15g/kg, Ba Kích có tác dụng tăng cường sức đề kháng chung của cơ thể đối với các yếu tố độc hại (Trung Dược Học).
3. Chống viêm:
Trên mô hình gây viêm thực nghiệm ở chuột cống trắng bằng Kaolin với liều lượng 5-10g/kg, Ba Kích có tác dụng chống viêm rõ rệt (Trung Dược Học).
4. Đối với hệ thống nội tiết:
Thí nghiệm trên chuột lớn và chuột nhắt cho thấy Ba Kích không có tác dụng kiểu Androgen nhưng có thể có khả năng tăng cường hiệu lực của Androgen hoặc tăng cường quá trình chế tiết hormon Androgen (Trung Dược Học).
5. Tác dụng tương tự như ACTH
Nước sắc Ba Kích có tác dụng tương tự như ACTH làm cho tuyến ức chuột con bị teo (Trung Dược Học).
6. Tác dụng tăng co bóp
Nước sắc Ba Kích có tác dụng làm tăng co bóp của chuột và hạ huyết áp (Trung Dược Học).
7. Không có độc.
LD50 của Ba Kích được xác định trên chuột nhắt trắng bằng đường uống là 193g/kg (Trung Dược Dược lý, Độc lý Dữ Lâm Sàng).
4. Công Dụng
- Chữa liệt dương, di tinh, phụ nữ khó có thai, kinh nguyệt chậm, bế kinh, đau lưng mỏi gối…
5. Cách dùng – liều lượng
Ngày 8-16g dưới dạng thuốc sắc hay rượu thuốc. Phối hợp trong các phương thuốc bổ thận.
Các bài thuốc tiêu biểu từ Dược Liệu
1. Bài thuốc giúp lợi tiểu:
– Vị thuốc:
- Ích trí nhân
- Ba kích thiên
- Tang phiêu tiêu
- Thỏ ty tử
– Cách thực hiện: Tán mịn các nguyên liệu, sau đó cho một ít rượu vào để làm ướt. Vo hỗn hợp này thành các viên nhỏ bằng hạt ngô. Mỗi lần sử dụng khoảng 12 viên với rượu pha muối hoặc sắc thành thang để uống.
2. Bài thuốc trị liệt dương, thất thương, ngũ lao, hạ khí, ăn nhiều:
– Vị thuốc:
- 3kg Ba kích thiên sống
- 3kg Ngưu tất sống
- 5 đấu rượu
– Cách thực hiện: Ngâm các nguyên liệu với nhau khoảng 3 tháng. Sau đó dùng rượu này để uống.
3. Cải thiện chứng đau mỏi xương khớp, đi đứng khó khăn do phong hàn:
– Vị thuốc:
- 60g ba kích
- 120g ngưu tất
- 60g khương hoạt
- 60g quế tâm
- 60g ngũ gia bì
- 80g đỗ trọng bỏ vỏ, sao vàng
- 60g can khương (bào)
- 100ml mật ong
– Cách thực hiện: Tán bột các nguyên nguyên liệu, đem trộn với mật ong và vò viên. Mỗi lần dùng khoảng 10 viên hoặc pha với rượu để uống.
4. Bài thuốc bổ thận, tráng dương, dưỡng sắc đẹp:
– Vị thuốc:
- 60g ba kích
- 60g cam cúc hoa
- 30g câu kỷ tử
- 20g phụ tử (chế)
- 46g thục địa
- 30 g thục tiêu
– Cách thực hiện: Tán mịn các nguyên liệu vào cho vào bình ngâm với 3 lít rượu. Mỗi lần uống khoảng 20ml rượu lúc đói, ngày uống 2 lần.
5. Trị chứng tử cung lạnh, kinh nguyệt không đều ở nữ giới:
– Vị thuốc:
- 120g ba kích
- 20g lương khương
- 640g tử kim đằng
- 80g thanh diêm
- 160g nhục quế (bỏ vỏ)
- 160g ngô thù du
– Cách thực hiện: Các nguyên liệu đem đi tán nhỏ, trộn đều và dùng rượu hồ để vo viên. Ngày uống khoảng 20 viên thuốc với rượu pha muối nhạt.
6. Trị bạch trọc
– Vị thuốc:
- 40g Thỏ ty tử chưng rượu 1 ngày, sấy khô
- 40g Ba kích bỏ lõi, chưng rượu
- 40g Phá cố chỉ sao vàng
- 40g Lộc nhung
- 40g Sơn dược
- 40g Xích thachj chi
- 40g Ngũ vị tử
– Cách thực hiện: Tán mịn các nguyên liệu trên và dùng để pha với rượu uống khi đói.
7. Trị chứng tiểu không kiểm soát, đau bụng:
– Vị thuốc:
- 60g ba kích
- 60g nhục thung dung
- 60g sinh địa
- 40g thỏ ty tử
- 40g tang phiêu tiêu
- 40g tục đoạn
- 40g sơn dược
- 20g ngũ vị tử
- 20g quan quế
- 20g long cốt
- 20g sơn thù du
- 20g phụ tử
- 12g đỗ trọng ngâm rượu
- 4g lộc nhung
– Cách thực hiện: Tán thành bột mịn, vo viên, mỗi viên khoảng 10g. Mỗi ngày uống khoảng 2 – 3 viên.
8. Tác dụng của ba kích đối với chứng liệt dương:
– Vị thuốc:
- 30g ba kích
- 30g đỗ trọng
- 30g ích trí nhân
- 30g ngủ vị tử
- 30g ngưu tất
- 60g nhục thung dung
- 30g phục linh
- 30g sơn dược
- 30g sơn thù
- 30g thỏ ty tử
- 30g tục đoạn
- 30g viễn chí
- 30g Xà sàng tử
– Cách thực hiện: Đem các nguyên liệu đi tán mịn, trộn với mật, vò viên. Ngày uống khoảng 6 – 12 viên lúc đói.
9. Trị chứng thận hư, đau lưng, mỏi gối, liệt dương, bàng quang lạnh, bụng đầy trướng:
– Vị thuốc:
- 30g ba kích
- 22g bạch linh
- 22g chỉ xác
- 22g hoàng kỳ
- 30g lộc nhung
- 22g mẫu đơn
- 22g ngưu tất
- 22g nhân sâm
- 22g mộc hương
- 30g nhục thung dung
- 30g phụ tử
- 22g phúc bồn tử
- 22g quế tâm
- 22g sơn thù
- 22g tân lang
- 30g thạch hộc
- 30g thục địa
- 22g thự dự
- 22g tiên linh tỳ
- 22g trạch tả
- 22g tục đoạn
- 22g viễn chí
- 22g xà sàng tử
– Cách thực hiện: Đem đi tán mịn, bảo quản trong lọ kín. Ngày dùng khoảng 15 – 20g, nên uống lúc đói.
10. Trị mạch yếu, da xanh tái:
– Vị thuốc:
- Ba kích
- Hồi hương
- Bạch long cốt
- Ích trí nhân
- Phúc bồn tử
- Nhục thung dung
- Bạch truật
- Mẫu lệ
- Thỏ ty tử
- Cốt toái bổ
- Nhân sâm
Mỗi vị khoảng 40g.
– Cách thực hiện: Tán mịn thành bột, cho vào lọ thủy tinh kín nắp để bảo quản. Mỗi lần sử dụng khoảng 10 – 20g, ngày uống 2 lần.
Lời kết
Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về Dược Liệu cũng như một số bài thuốc hay về vị thuốc này nhé !
Lưu ý
- Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo
- Người bệnh không tự ý áp dụng
- Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng
Nguồn: tracuuduoclieu.vn
Sách Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam