BẠCH CHỈ – ĐÔNG Y Dược liệu ngàn năm giảm đau, kháng viêm

Thông tin cơ bản

1. Thông tin khoa học:

• Tên Tiếng Việt: Bạch chỉ
• Tên khoa học:  Angelica dahurica (Fisch. ex Hoffm.) Maxim. và Callisace dahurica Fisch. ex Hoffm.
• Họ: Hoa tán (Apiaceae)

2. Mô tả Cây

• Cây là một cây sống lâu năm, cao 1-1,5m, thân rồng, mặt ngoài màu tím hồng, phía dưới thân nhẵn, không có lông, nhưng phía trên, gần cụm hoa thì có lông ngắn.
• Cây xuyên bạch chỉ (Angelica anomala) cũng là một cây sống lâu năm cao hơn cây bạch chỉ 2-3cm,đường kính thân nhỏ hơn, chỉ chừng 1cm. Lá mọc so le cũng 3 lần xẻ lông chim, thuỳ có cuống dài chừng 3cm, những đặc điểm khác gẫn giống loài trên.
• Nói tóm lại cây bạch chỉ hàng châu thường thấp hơn 1-1,5m, thân to hơn (2-3cm) phiến của thuỳ hẹp lại thành cuống, còn xuyên bạch chỉ có thuỳ mang cuống rõ rệt

B. Phân bố, thu hái và chế biến

Phân bố

• Bạch chỉ đã được di thực vào nước ta có kết quả, cây mọc tốt, cả ở đồng bằng và những vùng núi cao mát. Nhưng giống thì chỉ mới để được ở miền núi cao, lạnh.

Thu hoạch

• Tại Tam Đảo trồng vào tháng 1-2, tháng 4-5 năm sau ra hoa, nhưng có những cây trồng vào tháng 7-8 năm trước thì tháng 4-5 năm sau cùng ra hoa một lúc với cây trồng tháng 1-2.

Chế biến

• Vào mùa thu, khi lá úa vàng, đào lấy rễ, cắt bỏ thân và rễ con, rửa sạch đất, sau đó có nơi cho vào vại có vôi, đậy kín một tuần rồi mói lấy ra phơi khô, có nơi đem phơi ngay, nếu trời mưa thì sấy trong lò, sau đó cạo bỏ vỏ mỏng ngoài.

Công dụng và tác dụng chính

A. Thành phần hoá học

• Trong cây có các hoạt chất sau đây: Oxypeucedanin, imperatorin, isoimperatorin, phellopterin, byak-angelixin, …
• Các chất này có cấu trúc cơ bản.
• Ngoài chất bergapten, umbelliferon còn có anomalin
• Một tác giả khác đã lấy từ xuyên bạch chỉ được một chất gọi là angelicotoxin, một chất nhựa màu vàng, vị đắng có tính chất kích thích;byakangelixin C17H1g07,C17H16O6 axit angelic C4H7COOH và tinh dầu.

B. Tác dụng dược lý

• Với liều nhỏ, angelicotoxin có tác dụng hưng phấn đối với trung khu vận động huyết quản, trung khu hô hấp và dây thần kinh phế vị (nerf vague), làm cho huyết áp tăng cao, nhịp mạch chậm lại, hơi thở kéo dài, chảy dãi và nôn mửa.
• Với liều lớn, có thể dẫn tới co giật và toàn thân tê liệt. Độc tính của ngelicotoxin có thể sánh giống như chất xicutoxin (cicutoxin), nhung không mạnh bằng.
• Năm 1950, Lưu Quốc Thanh và Trương Duy Tân nghiên cứu tác dụng kháng sinh của dược liệu đối với một số vi trùng thì thấy cây có khả năng ức chế sự sinh trưởng của trực khuẩn côli, trùng lỵ Sonner, trùng trực khuẩn mủ xanh (pyocyanus) và vi trùng thổ tả.

C. Công dụng và liều dùng

Công dụng:

• Chỉ mới thấy dùng trong phạm vi đông y. Đông y coi bạch chỉ là những vị thuốc có vị cay, tính ôn, vào 3 kinh phế, vị và đại tràng.
• Có tác dụng phát biểu khứ phong, thẩm thấp, hoạt huyết bài nùng sinh cơ, giảm đau, dùng để làm thần kinh hưng phấn làm cho huyết trong toàn thân vận chuyển mau chóng, làm thuốc thư gân, ra mồ hôi chữa nhức đầu, răng đau, các bệnh về đầu, mặt, xích bạch đới, thông kinh nguyệt.
• Dùng ngoài, bạch chỉ có thể dùng chữa sưng vú, tràng nhạc, ghẻ lở, đỡ đau hút mủ.
• Thường bạch chỉ được dùng làm thuốc giảm đau, chữa nhức đầu, cảm mạo, hoa mắt, đau răng, còn dùng làm thuốc cầm máu, đại tiện ra máu, chảy máu cam.

Liều dùng:

• Ngày dùng 5-10g dưới dạng thuốc sắc hay thuốc bột chia làm nhiều lần uống, mỗi lần uống 1-2g.

Bài thuốc sử dụng đến Bạch chỉ

Bài thuốc có bạch chỉ dùng trong nhân dân

Trẻ con nóng sốt

• Nấu nước bạch chỉ, tắm thật nhanh ở nơi kín gió.

Chữa hôi miệng

• Bạch chỉ 30g, xuyên khung 30g. Hai vị tán nhỏ, dùng mật viên bằng hạt ngô. Hằng ngày ngậm thuốc này, mỗi ngày ngậm chừng 2-3 viên.

Trị đầu đau, mắt đau:

• Bạch chỉ 16g, Ô đầu (sống) 4g. Tán bột, mỗi lần dùng 1 ít uống với nước trà (Bạch Chỉ Tán – Chu Thị Tập Nghiệm Phương).

Trị tiểu khó do khí (Khí lâm):

• Bạch chỉ, tẩm giấm, phơi khô, 80g, tán nhuyễn. Mỗi lần uống 8g với nước sắc Mộc thông và Cam thảo (Phổ Tế Phương).

Trị mắc (hóc) xương:

• Bạch chỉ, Bán hạ, lượng bằng nhau, tán bột, mỗi lần uống 8g thì sẽ ói xương ra (Phổ Tế Phương).

Bài thuốc đẹp da mặt

• ( tham khảo bài viết :”11 Dược liệu MỆNH DANH ” TIÊN NỮ BẠCH TỬ ” trong Đông Y” )

Lưu ý khi dùng bạch chỉ

• “Ông Trương Sơn Lôi nói rằng: Bạch chỉ vị cay, tính ấm, thơm tho và mạnh mẽ, tính ráo, đặc biệt là nó sơ phong tán hàn. Nó có thể đi lên đầu, mắt. Tính nó cũng hay táo thấp, thăng dương, đi khắp mọi chỗ ở da thịt. Công hiệu cũng gần giống như Xuyên khung, Cảo bản” (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).
• ”Bạch chỉ ghét vị Tuyền phúc hoa – Mọi chứng lở ngứa dùng vị Bạch chỉ làm tá dược vì có tác dụng khu phong, hút được mủ ướt (Dược Phẩm Vậng Yếu).
• Bạch chỉ làm tổn thương khí huyết, không nên dùng nhiều (Lôi Công Bào Chích Luận).

Lời Kết

Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về dược liệu cũng như một số tác dụng hay về loại dược liệu này!

Lưu ý

1. Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo
2. Người bệnh không tự ý áp dụng
3. Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng

Nguồn: tracuuduoclieu.vn
Các nguồn tổng hợp uy tín