Tuy được ít người biết đến Bạch chỉ nhưng loài cây này lại là vị dược liệu quý rất có ích cho sức khỏe con người đặc biệt là tác dụng giảm đau thần kỳ.Bạn hãy cùng Medplus tìm hiểu thêm về loại dược liệu này nhé !
A. Thông tin Dược Liệu
Tên tiếng việt: Bạch chỉ, Hương bạch chỉ, Hoàng châu bạch chỉ
Tên khoa học: Angelica dahurica (Fisch. ex Hoffm.) Maxim. – Callisace dahurica Fisch. ex Hoffm.
Họ: Apiaceae
1. Đặc điểm của cây thuốc
- Là cây sống lâu năm có chiều cao trung bình từ 1 – 2,5 m
- Thân rỗng, mập, đường kính dao động từ 2 – 3 cm. Bên ngoài nhẵn, màu tím hồng hoặc xanh lục ánh tía. Phần thân dưới nhẵn, thân trên có lông tơ ngắn.
- Lá to, xẻ lông chim, màu xanh. Cuống lá dài khoảng 4 – 20cm, phần cuối cuống phát triển thành bẹ ôm vào thân. Hai bên mép lá có hình răng cưa, đường gân phía mặt trên của lá được bao phủ một lớp lông tơ mềm.
- Cây bạch chỉ cho ra hoa vào thời điểm tháng 7 -8 hàng năn. Hoa màu trắng mọc thành cụm ngay đầu cành hoặc kẽ lá, có hình tán kép, kích thước từ 10 – 30cm. Các tán hoa nối với thân bằng một cuống chung dài 4 – 20cm. Cánh hoa có khía, hình trứng ngược. Bầu nhụy có thể nhẵn hoặc chứa lông tơ.
- Quả bế đôi dẹt, ra vào tháng 8 -9 trong năm. Chiều dài quả khoảng 4 – 7mm, hình bầu dục, một số quả hơi trò
2. Phân bố
Cây bạch chỉ ưa mọc ở bìa rừng có độ cao khoảng 500 – 1000m so với mực nước biển hoặc các vùng thung lũng, đồng cỏ và ven bờ suối.
- Trên thế giới: Thảo dược này được tìm thấy nhiều ở Nhật Bản, Triều Tiên, các tỉnh nằm phía đông bắc Trung Quốc ( Cát Lâm, Liêu Ninh…), Đông Siberi.
- Ở Việt Nam: Cây sinh trưởng tốt nhất ở khu vực miền Bắc, bao gồm các tỉnh như Hà Nội, Ninh Bình, Hưng Yên, Hải Dương, Vĩnh Phúc, Lào Cai….
3. Bộ phận dùng làm dược liệu
Rễ cây bạch chỉ
4. Thu hái – Sơ chế
Rễ cây bạch chỉ thường được thu hái vào mùa thu lúc trời khô ráo. Những cây khoảng 10 tháng tuổi trở lên, có lá bắt đầu úa vàng nhưng chưa kết hạt sẽ được đào lên để lấy rễ. Sau đó đem về rửa sạch, cắt bỏ cổ rễ và các rễ con nhỏ mọc xung quanh.
5. Bảo quản
Cho dược liệu vào trong hộp, đậy nắp kín lại để nơi khô ráo. Tránh để chỗ ẩm hoặc có nắng nóng.
B. Công dụng và Cách dùng Dược Liệu
1. Thành phần hóa học của cây bạch chỉ
Theo Tài Nguyên Cây Thuốc Việt Nam, thành phần chủ yếu của bạch chỉ là tinh dầu. Ngoài ra còn có các dẫn chất Curamin bao gồm:
- Byak-Angelicin
- Byak Angelicol
- Oxypeucedanin
- Imperatorin
- Isoimperatorin
- Phelloterin
- Xanthotoxin
- Anhydro Byakangelicin
- Neobyak Angelicol
- Marmezin
- Scopetin
- Angelicotoxin
- Hydrocarotin
- Angelic acid
- 5-Methoxyl-8-Hydroxypsoralen
- Furanocoumarines
2. Tính vị
+ Theo Trấn Nam Bản Thảo: Vị cay, ngọt nhẹ, tính ấm
+ Theo Vược Cật Đồ Khảo: Vị cay, mùi hôi, ít độc
+ Theo Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển, Trung Dược Đại Từ Điển và Đông Dược Học Thiết Yếu: Vị cay, tính ấm
3. Công dụng
- Đông y coi bạch chỉ là những vị thuốc có vị cay, tính ôn, vào 3 kinh phế, vị và đại tràng. Có tác dụng phát biểu khứ phong, thẩm thấp, hoạt huyết bài nùng sinh cơ, giảm đau, dùng để làm thần kinh hưng phấn làm cho huyết trong toàn thân vận chuyển mau chóng, làm thuốc thư gân, ra mồ hôi chữa nhức đầu, răng đau, các bệnh về đầu, mặt, xích bạch đới, thông kinh nguyệt. Dùng ngoài, bạch chỉ có thể dùng chữa sưng vú, tràng nhạc, ghẻ lở, đỡ đau hút mủ.
- Thường bạch chỉ được dùng làm thuốc giảm đau, chữa nhức đầu, cảm mạo, hoa mắt, đau răng, còn dùng làm thuốc cầm máu, đại tiện ra máu, chảy máu cam.
4. Cách dùng và liều lượng
Rễ bạch chỉ được dùng với liều lượng 3 – 6g một ngày hoặc cao hơn tùy theo khuyến cáo của thầy thuốc. Các hình thức sử dụng thuốc như sau:
- Sắc uống
- Tán bột làm hoàn
- Nấu nước tắm
- Làm thuốc xông, ngâm
C. Tổng hợp các bài thuốc từ cây Bạch Chi
1. Chữa sổ mũi, nước mũi còn trong
- Chuẩn bị: Bột bạch chỉ, củ hành
- Cách dùng: Giã nát củ hành rồi trộn chung với bột bạch chỉ làm thành viên hoàn có trọng lượng khoảng 4g. Mỗi ngày uống 2 lần x 2 – 3 viên/lần, uống với trà nóng.
2. Hạ sốt cho trẻ em
- Chuẩn bị: 1 nắm cây bạch chỉ
- Cách dùng: Nấu nước tắm cho trẻ nhằm kích thích ra mồ hôi, giúp hạ sốt nhanh hơn.
3. Chữa đau răng
- Chuẩn bị: 4g bột bạch chỉ, 2g bột xích đan, mật ong nguyên chất.
- Cách dùng: Lấy các vị thuốc trộn chung với mật ong, vo thành những viên hoàn toàn cất vào hũ thủy tinh dùng dần. Khi sử dụng lấy viên thuốc nhé vào nơi kẽ răng bị đau mỗi ngày 1 lần.
4. Chữa hóc xương
- Chuẩn bị: Bột củ chóc (bán hạ ) và bột bạch chỉ tỷ lệ 1:1
- Cách dùng: Trộn chung 2 nguyên liệu với nhau. Mỗi lần bị hóc xương lấy 8g uống giúp nôn ra xương sau vài phút.
5. Chữa táo bón, khó đi cầu
- Chuẩn bị: Bạch chỉ, mật ong
- Cách dùng: Tán bạch chỉ thành bột mịn. Hàng ngày, lấy 8g bột hòa với 2 thìa mật ong và một ít nước cơm uống cho đến khi khỏi bệnh.
6. Trị mụn nhọt sưng đau
- Chuẩn bị: Phá môn và bạch chỉ dạng bột, lượng bằng nhau
- Cách dùng: Lấy 8g bột hòa với nước cơm uống mỗi ngày 1 lần.
7. Chữa nhức đầu, đau mắt
- Chuẩn bị: 4g xuyên ô tươi, 16g bạch chỉ
- Cách dùng: Nghiền tất cả thành bột. Mỗi ngày lấy một ít cho vào ấm hãm tương tự như pha trà. Uống vài lần trong ngày cho hết.
8. Chữa bệnh đau nửa đầu
- Chuẩn bị: Bạch chỉ, thiên trạch hương, tế thạch, độc diệp thải, một dược. Tất cả dùng dạng bột với hàm lượng bằng nhau.
- Cách dùng: Nếu bị đau nửa đầu bên phải, lấy một ít bột thuốc thổi vào lỗ mũi bên trái và ngược lại.
9. Chữa cảm cúm
- Chuẩn bị: 40g cây bạch chỉ, 20g quốc lão, 3 củ hành, 3 miếng gừng tươi, 1 quả táo, 50g hạt thổ nâu ( đậu xị)
- Cách dùng: Cho tất cả các vị thuốc đã chuẩn bị vào ấm, đổ thêm 3 bát nước sắc cạn còn 1 bá. Uống khi còn ấm mỗi ngày 1 lần. Dùng cho tới khi cơ thể tiết ra nhiều mồ hôi thì bệnh sẽ khỏi.
D. Lưu Ý khi sử dụng Dược Liệu
Kiêng kỵ:
– Đầu đau do huyết hư, âm hư, hỏa vượng không dùng vì Bạch chỉ có tính rất táo.
– Ung nhọt đã vỡ mủ, vết thương có nhiều mủ không dùng.
Lời kết
Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về Bạch Chỉ cũng như một số tác dụng hay về loại dược liệu này!
Lưu ý
- Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo
- Người bệnh không tự ý áp dụng
- Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng
Nguồn: tracuuduoclieu.vn , tham khảo Sách Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam