Bạch giới tử là hạt phơi hoặc sấy khô của cây cải canh. Dược liệu có vị cay, tính ấm, tác dụng trừ hàn, lợi khí, tán thủng, hóa đờm, khai vị, ôn trung, được dùng để trị chứng ho suyễn, viêm phế quản, đau nhức xương khớp do phong hàn. Vậy có những bài thuốc trị bệnh hiệu quả từ dược liệu bạch giới tử nào hiện nay? Hãy cùng Medplus tìm hiểu rõ hơn về loại dược liệu này nhé!
1. Thông tin dược liệu
Tên thường gọi: Bạch giới tử
Tên khoa học: Semen Sinapis albae. HọCải (Brassicaceae).
Họ: Cải (danh pháp khoa học: Brassicaceae)
Đặc điểm dược liệu
Loại cây thảo có thân màu xanh lục, sống hàng năm. Lá đơn, mọc so le và có cuống. Cụm hoa của Bạch giới mọc thành chùm, hoa lưỡng tính, có 4 lá dài và 4 cánh hoa tạo hình chữ thập. Hoa có 6 nhị ( gồm 4 chiếc dài và 2 chiếc ngắn). Nhị hoa gồm 2 tâm có bầu thường tạo 2 ô do một vách giả ngăn đôi.
Quả của Bạch giới tử có mỏ dài thuộc loại cải có lông, có 4 đến 6 hạt nhỏ màu vàng nâu với vân hình mạng rất nhỏ.
Bạch giới tử nếu dùng làm thuốc thì nên chọn những hạt mập chắc, to bằng đầu bút bị, già chín, đều nhau, có màu vàng ngà, nhiều dầu và không mốc mọt.
Bộ phận dùng
Hạt Bạch giới tử được dùng để ăn, ép dầu hay làm thuốc.
Dùng làm thuốc thì nên chọn những hạt mập chắc, to bằng đầu bút bi, già chín, đều nhau, có màu vàng ngà, nhiều dầu và không mốc mọt.. Hạt nên lấy ở những quả đã chín, đem phơi hoặc sấy khô ở nhiệt độ nhỏ hơn 50°C để giữ các men có tác dụng.
Bạch giới tử hạt có hình cầu, đường kính khoảng 0,16cm, 100 hạt nặng khoảng 0,2g. Vỏ ngoài của hạt có màu trắng vàng hoặc màu trắng tro khá cứng, mỏng và bóng với vân hình mạng rất nhỏ, rốn của hạt có hình chấm nhỏ, nhìn khá rõ. Hạt khô chắc, ngâm nước nở to ra. Khi cắt hạt Bạch giới tử ra nhìn thấy có lá mầm gấp nếp, màu trắng, có dầu, không màu, vị hăng cay.
Thu hái và chế biến
Thu hái quả già vào tháng 3 – 5 hằng năm, sau đó lấy hạt và đem phơi khô. Hoặc có thể bào chế bạch giới tử theo những cách sau đây:
- Cho hạt tươi vào trong nước rửa sạch và vớt bỏ các hạt lép. Sau đó đem những hạt còn lại phơi khô để dùng dần.
- Trộn với nước và dùng đắp ngoài.
- Dùng bạch giới tử rửa sạch sau đó cho vào chảo, sao với lửa nhỏ cho đến khi dược liệu chuyển sang màu vàng và dậy mùi thơm là được.
Phân bố
Cải canh mọc nhiều ở Việt Nam và Trung Quốc nhưng ở nước ta, cây chủ yếu được sử dụng để làm thức ăn. Do đó dược liệu bạch giới tử phần lớn đều được nhập khẩu từ Trung Quốc.
2. Công dụng và tác dụng chính
Thành phần hóa học
Thành phần hóa học của Bạch giới tử gồm: Glucosinolate, sinalbin, sinapine, lysine, arginine, histidine.
Tính vị
Vị cay, tính ấm, không có độc.
Quy kinh
Quy vào kinh Phế, Can, Tỳ và Tâm bào.
Tác dụng dược lý
Theo y học hiện đại:
-
Men Myroxin sau khi thủy phân sinh ra dầu giới tử có tác dụng kích thích nhẹ niêm mạc bao tử dẫn đến tăng tiết dịch khí quản, có tác dụng tiêu đờm, giảm ho.
-
Phòng ngừa và ức chế các hoạt động của nấm ngoài da.
-
Tác dụng hạ sốt, lợi tiểu nhẹ, an thần, giảm đau và không ảnh hưởng đến hô hấp, huyết áp.
Theo y học cổ truyền:
- Có tác dụng: Lợi khí, thông đờm, ôn trung, tán hàn, tiêu thũng, chỉ thống.
Cách dùng và liều lượng
Bạch giới tử được dùng ở dạng hoàn toàn, dùng ngoài hoặc dạng sắc. Khi sắc thuốc không nên sắc quá lâu có thể làm giảm dược tính.
Dùng uống: 1g đến 12g ở dạng thuốc sắc (Không nên sắc thuốc quá lâu vì có thể làm giảm tác dụng của thuốc).
3. Bài thuốc sử dụng
Bài thuốc trị bệnh viêm phế quản mãn tính ở trẻ nhỏ
Chuẩn bị: Bạch giới tử 100g (tán bột).
Thực hiện: Mỗi lần dùng 1/3 trộn thêm 90g bột mì trắng và nước làm thành bánh. Trước khi ngủ, dùng bánh đắp lên lưng cho trẻ, sáng hôm sau đem bỏ đi. Thực hiện 2 – 3 lần sẽ thấy triệu chứng thuyên giảm dần.
Bài thuốc trị liệt thần kinh mặt ngoại biên
Chuẩn bị: Bạch giới tử 5 – 10g (tán bột).
Thực hiện: Cho nước vào bột thuốc rồi gói vào miếng gạc rồi đắp lên chỗ liệt. Dùng băng keo cố định trong 5 – 10 giờ, 10 ngày đắp 1 lần.
Bài thuốc trị đau các khớp do đàm trệ
Chuẩn bị: Quế tâm, một dược, bạch giới tử và mộc hương mỗi vị 10g, mộc miết tử (hạt gấc) 3g.
Thực hiện: Đem các dược liệu tán thành bột mịn, mỗi lần dùng 3g uống với rượu ấm. Ngày dùng 2 lần cho đến khi khớp xương bớt đau nhức.
Bài thuốc trị nhọt sưng tấy mới phát
Chuẩn bị: Bạch giới tử (tán bột).
Thực hiện: Trộn với giấm đắp lên vùng da cần điều trị.
Bài thuốc trị bệnh viêm phổi ở trẻ em
Chuẩn bị: Bạch giới tử (tán bột).
Thực hiện: Trộn với nước rồi đắp ở ngực trẻ.
Bài thuốc trị ho suyễn khó thở, đàm nhiều và loãng
Chuẩn bị: La bặc tử và tô tử mỗi vị 10g, bạch giới tử 3g.
Thực hiện: Đem các vị thuốc sắc lấy nước uống, ngày dùng 1 thang.
Bài thuốc trị lao hạch lâm ba
Chuẩn bị: Hành củ và bạch giới tử bằng lượng nhau.
Thực hiện: Đem bạch giới tử tán bột và trộn với hành, đem giã nát và đắp 1 lần/ ngày cho đến khi khỏi.
Bài thuốc trị chứng ăn vào hay ợ chua và nôn mửa
Chuẩn bị: Bạch giới tử (tán bột).
Thực hiện: Mỗi lần dùng 4 – 8g uống với rượu.
Bài thuốc trị đầy tức do hàn đờm
Chuẩn bị: Quế tâm, cam toại, bạch giới tử, hồ tiêu và đại kích các vị bằng lượng nhau.
Thực hiện: Tán thành bột mịn, sau đó chế thành viên to bằng hạt ngô đồng. Mỗi lần dùng 10 viên uống với nước gừng.
Bài thuốc phòng ngừa đậu mùa nhập vào mắt
Chuẩn bị: Bạch giới tử (tán bột).
Thực hiện: Trộn với nước dán xuống lòng bàn chân nhằm kéo độc xuống dưới.
Bài thuốc trị vị nhiệt, đờm, trong người nóng nảy, bực bội
Chuẩn bị: Hắc giới tử, cam toại, chu sa, bạch giới tử, mang tiêu và đại kích mỗi vị bằng lượng nhau.
Thực hiện: Đem các vị tán thành bột, sau đó trộn hồ làm thành viên to bằng hạt ngô. Mỗi lần dùng 10 viên uống cùng với nước gừng.
Bài thuốc trị hơi lạnh trong bụng đi lên phổi
Chuẩn bị: Bạch giới tử 1 chén.
Thực hiện: Đem sao qua, tán bột mịn, hòa với nước sôi làm thành viên hoàn to bằng hạt đậu xanh. Mỗi lần dùng 10 viên uống với nước gừng.
Bài thuốc trị ngực sườn bị đờm ẩm
Chuẩn bị: Bạch truật 80g, bạch giới tử 20g và táo nhục lượng vừa phải.
Thực hiện: Đem dược liệu tán thành bột mịn, sau đó nghiền táo nhục rồi trộn đều làm thành viên to bằng hạt ngô đồng. Mỗi lần dùng 50 viên uống với nước.
Bài thuốc trị đờm ẩm lưu ở ngực gây ngực sườn đầy tức, ho suyễn
Chuẩn bị: Cam toại (bỏ ruột), đại kích (bỏ vỏ) và bạch giới tử các vị bằng lượng nhau.
Thực hiện: Đem các dược liệu tán bột mịn, sau đó trộn với nước cốt gừng làm thành viên. Mỗi lần dùng 2 – 4g uống với nước gừng sắc, ngày dùng 1 lần.
Bài thuốc trị bỉ khối
Chuẩn bị: Bồng nga truật, đào nhân, sơn tra nhục, thần khúc, chi tử, hương phụ, xuyên khung mỗi vị 40g, bạch giới tử, la bặc tử và hoàng liên mỗi vị 60g, thanh bì, tam lăng mỗi vị 20g.
Thực hiện: Đem hoàng liên tẩm với ngô thù sau đó bỏ ngô thù, đem hoàng liên và các vị còn lại tán bột. Sau đó chế thành viên hoàn nặng 10g, ngày uống từ 2 – 3 viên.
4. Những điều cần lưu ý khi dùng dược liệu
Trong quá trình điều trị bệnh bằng bạch giới tử cần lưu ý:
- Bạch giới tử có tính ấm, vì vậy cần thận trọng khi dùng cho trường hợp âm hư hỏa vượng.
- Không nên dùng cho trường hợp phù dương hư hỏa bốc lên hoặc phế kinh có nhiệt.
- Thuốc có thể gây kích ứng ngoài da, do đó không nên dùng cho người có cơ địa dễ dị ứng.
- Nước sắc bạch giới tử sinh ra chất hydroxide lưu huỳnh có tác dụng kích thích nhu động ruột và gây tiêu chảy. Vì vậy không nên sử dụng thuốc ở liều lượng lớn.
- Người sốt nóng (khí hư hữu nhiệt), yếu phổi ho khan và sức yếu không nên dùng.
- Tránh nhầm lẫn với la bặc tử – hạt của cây củ cải.
5. Lời kết
Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về Dược Liệu cũng như một số bài thuốc hay về vị thuốc này nhé!
Lưu ý:
- Thông tin về dược liệu mang tính chất tham khảo
- Quý độc giả không nên tự ý sử dụng phối bài thuốc mà sử dụng
- Quý độc giả nên tham vấn ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng, để hạn chế tác dụng phụ và tác dụng không mong muốn
Nguồn: tracuuduoclieu.vn
Xem thêm bài viết: