Bệnh HIV là loại bệnh có thể được lây từ người nhiễm HIV sang người khác mà không thông qua các chất dịch cơ thể như tinh dịch, máu, dịch tiết âm đạo và sữa mẹ. HIV thường lây truyền khi quan hệ tình dục không được bảo vệ, chủ yếu là quan hệ tình dục qua đường hậu môn và âm đạo, nhưng cũng lây truyền hiệu quả qua kim tiêm dùng chung. Bệnh HIV cũng có thể được truyền từ mẹ sang con qua nhau thai trong khi mang thai hoặc trong khi sinh con (Do tiếp xúc với máu hoặc dịch âm đạo hoặc trong khi cho con bú).
1. Virus gây bệnh HIV là gì?
Virus suy giảm miễn dịch ở người (HIV) là một loại virus ưu tiên nhắm vào các tế bào bạch cầu được gọi là tế bào T CD4 . Bằng cách giết nhiều các tế bào này, hệ thống phòng thủ miễn dịch của cơ thể bị suy yếu và cuối cùng bị tổn hại. Nếu tình trạng nhiễm HIV không được cải thiện thì sẽ có những tổn thương liên tục đối với các tế bào bảo vệ miễn dịch. Khi điều này xảy ra, cơ thể ngày càng trở nên kém khả năng chống lại nhiễm trùng và người mắc bệnh được cho là mắc Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải (AIDS) .
Để nhiễm HIV, có 4 yếu tố cần xảy ra, bao gồm:
- Phải có dịch cơ thể để vi rút có thể phát triển mạnh. HIV không thể phát triển ngoài trời hoặc trong các bộ phận của cơ thể có hàm lượng axit cao, chẳng hạn như dạ dày hoặc bàng quang.
- Phải có đường lây truyền để virus xâm nhập vào cơ thể. Các con đường lây truyền chính bao gồm quan hệ tình dục, dùng chung kim tiêm và lây nhiễm từ mẹ sang con.
- Phải có các tế bào miễn dịch hiện diện gần nơi xâm nhập. Điều này cho phép virus được giữ lại khi đã xâm nhập vào cơ thể.
- Phải có đủ lượng virus trong dịch cơ thể. Lượng virus có thể cao trong dịch cơ thể như máu và tinh dịch và thấp đến mức không tồn tại như trong nước mắt và nước bọt.
2. 7 cách lây truyền bệnh HIV
2.1 Quan hệ tình dục qua đường hậu môn
Quan hệ tình dục qua đường hậu môn là phương tiện lây truyền bệnh HIV chủ yếu ở Hoa Kỳ, xảy ra với tốc độ cao gấp 18 lần so với quan hệ tình dục qua đường âm đạo. Có một số lý do giải thích cho tình trạng này, bao gồm việc các mô trực tràng mỏng manh và dễ bị vỡ hơn các mô âm đạo.
Những vết rách nhỏ thường xảy ra trong quá trình giao hợp sẽ khiến nhiều virus xâm nhập vào cơ thể hơn. Ngoài ra, nhiều người quan hệ tình dục qua đường hậu môn thường sẽ thụt rửa trước khi giao hợp, loại bỏ lớp chất nhờn có thể cản trở việc lây truyền HIV.
Ngoài ra, các nghiên cứu cho thấy nguy cơ nhiễm HIV ở “người tiếp nhận” cao gần gấp đôi so với người còn lại.
Nguy cơ còn tăng lên nếu bạn tình không cắt bao quy đầu do các vi sinh vật bên dưới bao quy đầu có thể làm tăng sự phát tán virus vào tinh dịch.
2.2 Quan hệ tình dục qua đường âm đạo
Quan hệ tình dục qua đường âm đạo là phương thức lây truyền bệnh HIV phổ biến thứ hai ở Hoa Kỳ. Ở nhiều nơi trên thế giới, quan hệ tình dục qua đường âm đạo là phương thức lây truyền chính. Trong đó, phụ nữ dễ bị tổn hại hơn vì một số lý do:
- Diện tích tiếp xúc bên trong âm đạo lớn hơn so với dương vật.
- Âm đạo và cổ tử cung dễ bị nhiễm trùng như viêm âm đạo do vi khuẩn và nhiễm nấm candida (nhiễm trùng nấm men), cả hai đều làm tổn thương các mô mỏng manh.
- Khi quan hệ tình dục không được bảo vệ, xuất tinh thường có thể tồn tại bên trong âm đạo trong một thời gian dài.
- Thụt rửa âm đạo trước khi quan hệ tình dục có thể làm mất đi chất nhờn bảo vệ.
Điều này không có nghĩa là đối tác nam không có nguy cơ mắc bệnh, đặc biệt là nam giới chưa cắt bao quy đầu. Môi trường giàu vi khuẩn bên dưới bao quy đầu giúp tạo điều kiện cho việc nhiễm trùng bằng cách tăng số lượng tế bào bạch cầu (được gọi là tế bào Langerhans) cư trú bên trong da. Những tế bào này có thể vô tình “lôi kéo” HIV vào cơ thể.
Các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STDs) như chlamydia , bệnh lậu và giang mai có thể làm tăng thêm nguy cơ bệnh ở nam giới và phụ nữ, bằng cách làm tăng sự phát tán virus ở những người nhiễm HIV hoặc làm tổn thương các mô sinh dục ở những người không mắc bệnh.
2.3 Quan hệ tình dục bằng miệng
Mặc dù nguy cơ lây nhiễm bệnh HIV do hình thức quan hệ này là không phổ biến, nhưng không có nghĩa là nó không xảy ra.
Một nghiên cứu năm 2014 trên tạp chí AIDS cho thấy nguy cơ lây nhiễm trên mỗi hành vi khi quan hệ tình dục bằng miệng giữa bạn tình tiếp nhận HIV âm tính và bạn tình có HIV dương tính dao động trong khoảng từ 0% đến 0,4%.
Hơn nữa, vết cắt, trầy xước và vết loét trên bộ phận sinh dục hoặc trong miệng có thể có khả năng làm tăng nguy cơ nhiễm trùng cũng như các bệnh lây truyền qua đường tình dục hoặc kinh nguyệt.
Các bệnh lây truyền qua đường tình dục khác ngoài HIV cũng có thể lây truyền qua quan hệ tình dục bằng miệng như nhiễm chlamydia, bệnh lậu, mụn rộp, HPV và giang mai. Ngoài ra, việc mắc các bệnh lây lan qua đường tình dục cũng làm tăng nguy cơ nhiễm HIV.
2.4 Tiêm chích ma tuý
Dùng chung kim tiêm là một cách lây truyền HIV cực kỳ hiệu quả. Nó trực tiếp truyền virus từ máu của người này sang máu của người khác.
Tiêm chích ma túy ngày nay là phương thức lây truyền phổ biến thứ ba ở Hoa Kỳ và là phương thức lây truyền chính ở Nga và Trung Á, nơi dòng chảy ma túy bất hợp pháp phần lớn vẫn không bị cản trở.
2.5 Truyền máu và Cấy ghép
Vào những ngày đầu tiên khi đại dịch HIV bùng nổ trên thế giới ở thế kỷ trước, đã có rất nhiều trường hợp bị nhiễm HIV do truyền máu và cấy ghép. Tuy nhiên, nhờ sự tiến bộ của y học ở thời đại này thì việc lây truyền HIV do truyền máu và cấy ghép ít phổ biến hơn so với lúc trước. Nguyên nhân là do các bệnh viện và các cơ sở y tế thực hiện các xét nghiệm và kiểm tra kỹ lưỡng trước khi thực hiện truyền máu và cấy ghép cho bệnh nhân.
2.6 Thai kỳ
Cũng như truyền máu, nguy cơ lây nhiễm bệnh HIV từ mẹ sang con rất cao trong những năm đầu của đại dịch toàn cầu. Ngày nay, nguy cơ đã giảm đáng kể, ngay cả ở những vùng bị ảnh hưởng nặng nề của châu Phi, do tầm soát HIV định kỳ ở những người mang thai và sử dụng thuốc kháng virus để ngăn ngừa lây truyền dọc (từ mẹ sang con).
Khi lây truyền HIV xảy ra, nó thường xảy ra trong quá trình sinh nở với hiện tượng vỡ ối, khiến em bé tiếp xúc với máu và dịch âm đạo nhiễm HIV. Trước đó, HIV thường không truyền qua nhau thai từ mẹ sang con trừ khi có bong nhau thai , vỡ ối sớm hoặc một vấn đề tương tự.
Mặc dù vậy, việc sử dụng thuốc kháng retrovirus ở người mang thai có thể làm giảm tới 95% nguy cơ lây truyền theo chiều dọc bằng cách ngăn chặn virus xuống mức không thể phát hiện được. Ngoài ra, bệnh HIV cũng có thể lây truyền qua sữa mẹ. Do đó, các bà mẹ bị nhiễm HIV được khuyến khích không nên cho con bú.
Nếu HIV không được điều trị, nguy cơ lây truyền từ mẹ sang con trong quá trình chuyển dạ và sinh con là từ 15% đến 30% và từ 15% đến 20% trong thời kỳ cho con bú.
7. Các nguyên nhân có thể xảy ra khác
Có những nguyên nhân ít phổ biến hơn gây lây truyền HIV khác, bao gồm tiếp xúc nghề nghiệp, xỏ khuyên, xăm hình.
7.1 Tiếp xúc nghề nghiệp
Việc lây truyền HIV từ vết thương do kim tiêm hoặc các tiếp xúc nghề nghiệp khác có thể khiến nhân viên y tế gặp rủi ro bị nhiễm HIV.
7.2 Xăm hình hoặc xỏ khuyên
Nguy cơ lây nhiễm HIV từ xăm hình và xỏ khuyên là rất thấp. Cho nên, nếu bạn thực hiện việc xăm hình và xỏ khuyên ở những cơ sở uy tín và được cấp phép thì sẽ không có gì đáng lo ngại.
Việc thực hiện xỏ khuyên và xăm hình ở những cơ sở không chuyên nghiệp, thiếu an toàn thì nguy cơ lây nhiễm HIV có thể cao hơn.
7.3 Những cách bệnh HIV không thể lây lan
Bạn không thể bị lây nhiễm HIV khi ôm, hôn, bắt tay, dùng chung đồ dùng, uống nước từ vòi nước, vết muỗi đốt, bệ xí toilet hoặc động chạm tình dục mà không có dịch cơ thể.
8. Các yếu tố làm tăng nguy cơ lây nhiễm HIV
- Quan hệ tình dục không an toàn: Sử dụng bao cao su làm giảm khoảng 95% nguy cơ lây truyền HIV. Không sử dụng bao cao su sẽ làm mất đi lợi ích bảo vệ đó.
- Tải lượng vi rút cao: Mỗi lần tăng tải lượng virus lên mười lần — từ 1.000 đến 10.000 đến 100.000 — sẽ làm tăng nguy cơ nhiễm HIV của bạn lên gấp hai đến ba lần. Dùng điều trị ARV làm giảm nguy cơ đó.
- Nhiều bạn tình: Việc quan hệ tình dục với nhiều người có nguy cơ làm tăng cơ hội phơi nhiễm HIV.
- Lạm dụng chất gây nghiện: Ngoài nguy cơ lây nhiễm HIV do dùng chung kim tiêm, các loại ma túy bất hợp pháp như methamphetamine tinh thể và heroin có thể làm tăng nguy cơ bị lây HIV.
- Các bệnh lây truyền qua đường tình dục: STDs làm tăng nguy cơ nhiễm và truyền HIV. Với các bệnh lây truyền qua đường tình dục gây loét như giang mai, nguy cơ nhiễm HIV có thể tăng gấp 140 lần ở nhóm MSM có nguy cơ cao.
- Nhiễm trùng sinh dục: Nhiễm trùng sinh dục không lây qua đường tình dục có nguy cơ lây truyền tương tự. Ngay cả những bệnh không biến chứng như viêm niệu đạo có liên quan đến việc tăng gấp tám lần nguy cơ nhiễm HIV.
- Thụt rửa: Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc thụt rửa trực tràng ở nhóm MSM có nguy cơ cao làm tăng gấp đôi nguy cơ nhiễm HIV từ 18% lên 44%. Nguy cơ nhiễm HIV do thụt rửa âm đạo ít rõ ràng hơn nhưng được biết là làm tăng nguy cơ viêm âm đạo do vi khuẩn.
- Nơi bạn sống: Sống trong các quần thể đô thị dày đặc hoặc những nơi có tỷ lệ lây nhiễm HIV cao làm tăng nguy cơ nhiễm bệnh nhiều hơn so với các môi trường nông thôn. Điều này đặc biệt đúng ở những khu vực có điều kiện khó khăn hơn, thiếu khả năng tiếp cận với các dịch vụ điều trị và y tế dự phòng.
Lời kết
Bệnh HIV là một tình trạng bệnh nghiêm trọng cần được phòng ngừa bằng những biện pháp an toàn. Nếu cảm thấy có nguy cơ tiếp xúc với nguồn lây lan virus HIV, việc cần làm là gặp ngay bác sĩ để có sự can thiệp y tế càng sớm càng tốt.
Xem thêm:
Nguồn: How Is HIV Transmitted?