Bí kỳ nam còn được gọi với tên thông dụng khác là cây tổ kiến, có tác dụng lợi tiểu, tiêu viêm kháng sinh, sát trùng. Thường dùng chữa viêm gan, vàng da, đau nhức gân xương, bong gân, thấp khớp, đau bụng, tiêu chảy, ăn uống kém. Vậy có những bài thuốc trị bệnh hiệu quả từ dược liệu Bí kỳ nam nào hiện nay? Cách dùng dược liệu này như thế nào? Hãy cùng Medplus tìm hiểu rõ hơn về loại dược liệu này nhé!
1. Thông tin dược liệu
Tên thường gọi: Bí kỳ nam; Cây tổ kiến; Kỳ nam kiến; Kiên lỳ nam; Kỳ nam gai…
Tên khoa học: Hydnophytum formicarum Jack.
Họ: Cà phê (Rubiaceae).
Đặc điểm dược liệu
Bí kỳ nam có thân phình thành củ lớn dày và to đến 30cm, mặt ngoài sần sùi màu nâu xám. Bên trong có các lỗ hổng chằng chịt mang đầy kiến, thịt màu trắng, chứa nhiều nước.
Từ thân củ mọc ra những rễ nhỏ phía dưới và một vài cành mang lá ở phía trên. Cành ngắn, mập, màu nâu. Lá mọc đối, hình trái xoan hoặc bầu dục, phiến lá dày, nhẵn bóng, màu lục nhạt.
Hoa không cuống, mọc tụ họp 4 – 5 cái ở nách lá, màu trắng. Quả nhỏ, hình trụ hơi dài, khi chín màu da cam. Cây ra hoa tháng 5 – 6, có quả tháng 12 – 1 năm sau.
Bộ phận dùng
Thân cây (phần phình to ra) chính là bộ phận của cây bí kỳ nam được sử dụng làm vị thuốc.
Thu hái và chế biến
Dược liệu được thu hái quanh năm. Lấy nguyên phần thân phình to đem đi rửa thật sạch rồi chẻ đôi ra để rũ hết kiến bên trong ra. Sau đó đem đi thái thành lát mỏng rồi phơi khô làm vị thuốc.
Phân bố
Bí kỳ nam phổ biến ở Malaysia, Thái Lan, Indonesia, Việt Nam, Campuchia, Ấn Độ.
Tại Việt Nam, cây mọc hoang, bám vào các cây gỗ trong rừng thứ sinh ở miền Nam. Ngoài ra còn gặp ở Đắk Lắk, Gia Lai, Lâm Đồng, Ninh Thuận, Vũng Tàu, Kiên Giang. Cây đã được đưa vào sách đỏ Việt Nam để lưu ý bảo tồn.
2. Công dụng và tác dụng chính
Thành phần hóa học
Thân củ chứa nhiều muối vô cơ và một số alkaloid.
Tính vị
Dược liệu có vị ngọt nhẹ và tính bình
Quy kinh
Chưa tìm thấy tài liệu ghi nhận
Tác dụng dược lý
Theo y học hiện đại
Công dụng chữa bệnh của dược liệu đa phần là do 2 thành phần dược tính sau mang lại:
- Hoạt chất ancaloid: Có tác dụng cắt nhanh chóng cơn đau, nhờ vậy mà được sử dụng để giảm đau và chống sưng tấy.
- Thành phần flavonoid: Giúp bảo vệ gan và chống lại các tác nhân độc hại gây tổn thương gan, suy hóa tế bào gan. Đồng thời hỗ trợ phục hồi lại chức năng gan bị thương tổn.
- Ngoài ra, dược liệu còn được cho là có thể hỗ trợ kháng khuẩn, chống viêm, chống độc, chống oxy hóa, ngăn ngừa xơ vữa động mạch…
Theo y học cổ truyền
- Công dụng: Tiêu viêm kháng sinh, lợi tiểu, sát trùng.
- Chủ trị: Viêm gan, vàng da, đau gan, đau nhức xương khớp, thấp khớp, bong gân, tiêu chảy…
Cách dùng và liều lượng
Dược liệu bí kỳ nam thường được sử dụng dưới dạng thuốc sắc với liều khuyến cáo cho một ngày là khoảng từ 6 – 12g. Tuy nhiên, tùy thuộc vào từng bài thuốc cùng với sự kết hợp vị thuốc khác mà có thể điều chỉnh cho phù hợp.
3. Bài thuốc sử dụng
Bài thuốc hỗ trợ điều trị viêm gan B
- Bài thuốc 1: Chỉ cần chuẩn bị 50g bí kỳ nam khô. Cho vào ấm sắc chung với 1,5 lít nước trên lửa nhỏ tới lúc còn 1 lít. Dùng uống trong ngày với liều lượng 1 thang/ngày.
- Bài thuốc 2: Chuẩn bị 80g bí kỳ nam, 20g diệp hạ châu, 20g hậu phác nam cùng 20g hạ khô thảo. Các vị thuốc này đem sắc với 1,5 thăng nước đến khi còn 500ml. Chia làm 2 lần uống trong ngày vào thời điểm trước bữa ăn khoảng 1 tiếng đồng hồ.
Bài thuốc chữa đau nhức xương khớp
- Chuẩn bị: 40g bì kỳ nam, 30g ngũ gia bì, 30g cốt toái bổ, 20g rễ trinh nữ cùng 1 lít rượu trắng 40°.
- Thực hiện: Các vị thuốc cho hết vào bình thủy tinh rồi đổ ngập rượu lên ngâm trong ít nhất 10 ngày. Khi dùng lấy ra khoảng 10ml uống vào trước bữa ăn, mỗi ngày chỉ uống 1 lần duy nhất.
Bài thuốc chữa đau gan, vàng da, viêm gan
- Bài thuốc 1: Chuẩn bị khoảng 80g bí kỳ nam, 20g chó đẻ, 20g hậu phác nam cùng 20g hạ khô thảo. Sắc lấy nước uống trong ngày, mỗi ngày chỉ dùng 1 thang.
- Bài thuốc 2: Cần có 40g bí kỳ nam, 10g thảo quyết minh, 15g nhân trần, 10g atiso. Cho hết vị thuốc vào ấm sắc cùng 500ml nước để lấy 100ml. Chia làm 2 lần uống trong ngày vào trước bữa ăn 1 giờ. Cần duy trì mỗi ngày 1 thang thuốc trong khoảng từ 10 – 15 ngày.
Bài thuốc chữa đau bụng
- Chuẩn bị: 60g bí kỳ nam.
- Thực hiện: Đem vị thuốc trên đi sắc lấy khoảng nửa chén nước thuốc đặc. Chia đều thành 2 lần uống cách nhau khoảng 1 tiếng đồng hồ.
Bài thuốc chữa thấp khớp, bong gân, đau nhức gân xương
- Bài thuốc 1: Chuẩn bị 40g bí kỳ nam, 30g cốt toái bổ, 20g rễ trinh nữ, 20g rễ trứng cuốc. Các vị thuốc đem sắc với nửa thăng nước để thu lấy 200ml. Chia làm 2 lần uống trong ngày vào trước bữa ăn. Dùng 1 thang/ngày.
- Bài thuốc 2: Cần có 40g bí kỳ nam, 30g ngũ gia bì, 20g xuyên tiêu, 20g rễ vũ bò. Đem các vị thuốc đi sắc chung với 1 thăng nước trên lửa nhỏ để được 300ml. Chia đều thành 2 lần uống/ngày vào trước bữa ăn, ngày dùng 1 thang.
Bài thuốc bồi bổ sức khỏe
- Chuẩn bị: 1kg củ bí kỳ nam khô cùng 3 lít rượu trắng 40°.
- Thực hiện: Củ khô đem đi sao vàng hạ thổ cho có mùi thơm. Sau đó bỏ vào bình sành rồi đổi ngập rượu lên ngâm trong 1 tháng. Mỗi lần lấy 20ml uống trực tiếp vào thời điểm trước bữa ăn, ngày uống khoảng 2 – 3 lần. Bài thuốc này giúp bổ thận, giảm mệt mỏi, chăm sóc giấc ngủ, kích thích ăn uống. Phù hợp nhất với những người trên 45 tuổi.
4. Những điều cần lưu ý khi dùng dược liệu
Trong quá trình điều trị bệnh bằng bí kỳ nam cần lưu ý: Không được tự ý sử dụng cây thuốc để điều trị bệnh.
5. Lời kết
Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về Dược Liệu cũng như một số bài thuốc hay về vị thuốc này nhé!
Lưu ý:
- Thông tin về dược liệu mang tính chất tham khảo
- Quý độc giả không nên tự ý sử dụng phối bài thuốc mà sử dụng
- Quý độc giả nên tham vấn ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng, để hạn chế tác dụng phụ và tác dụng không mong muốn
Nguồn: tracuuduoclieu.vn
Xem thêm bài viết: