Bilirubin và Những điều bạn cần biết về sắc tố này

Bilirubin là gì?

Bilirubin là sản phẩm thoái hóa của Heme, một thành phần trong Hemoglobin của hồng cầu, ở lưới nội mạc võng mô như gan, lách, tuỷ xương. Chỉ số này trong máu có thể có ích trong chẩn đoán bệnh lý liên quan tới máu, cơ quan tạo máu, bệnh gan mật, bệnh nhiễm trùng, nhiễm siêu vi…

Lượng bilirubin trực tiếp hay gián tiếp lớn hơn lượng bình thường gợi ý nhiều loại bệnh về gan. Thường thì, lượng bilirubin cao sẽ cho thấy tỷ lệ huỷ hoại tế bào máu đỏ ngày càng tăng.

Bilirubin toàn phần là gì? Bilirubin trực tiếp, gián tiếp?

Bilirubin là một sắc tố vàng da cam, là chất thải của sự vỡ hồng cầu bình thường trong máu. Bilirubin đi qua gan và cuối cùng ra khỏi cơ thể – chủ yếu trong phân, một lượng nhỏ trong nước tiểu.

Bilirubin toàn trong phần huyết thanh bao gồm bilirubin gián tiếp (chiếm 70%) và bilirubin trực tiếp (chiếm 30%), có thể viết như sau:

Bilirubin TP = Bilirubin GT + Bilirubin TT

Bilirubin gián tiếp

Trước khi đi tới gan, bilirubin ở dạng chưa được kết hợp hay còn gọi là bilirubin gián tiếp, khi đến gan bilirubin sẽ kết hợp với các loại đường nhất định để tạo ra một dạng hòa tan trong nước gọi là liên hợp hay còn gọi là bilirubin trực tiếp.

Bilirubin trực tiếp

Khi Bilirubin trực tiếp ra khỏi gan vào trong ruột già sẽ được chuyển hóa lại thành dạng chưa kết hợp và đường đào thải ra khỏi cơ thể. Hiện nay hầu hết các phòng thí nghiệm sẽ đo nồng độ bilirubin trực tiếp. Sau đó lấy tổng lượng toàn phần trừ cho lượng trực tiếp. Từ đó sẽ ước tình được lượng bilirubin gián tiếp trong cơ thể.

Bilirubin gián tiếp khá độc, không tan trong nước và là dạng vận chuyển của bilirubin trong máu. Bilirubin trực tiếp (bilirubin liên hợp với acid glucuronic) cho phản ứng Diazo nhanh, tan trong nước và qua được màng lọc cầu thận.

Xét nghiệm Bilirubin để làm gì?

Xét nghiệm Bilirubin dùng để kiểm tra nồng độ bilirubin trong máu. 

Trước khi tới gan, do chưa được liên hợp, hay gọi là chưa kết hợp. Trong gan, bilirubin kết hợp với các loại đường nhất định để tạo ra một dạng hoà tan trong nước gọi là liên hợp. Bilirubin liên hợp ra khỏi gan, vào trong ruột già, và được chuyển hoá lại thành dạng chưa kết hợp trên đường đào thải ra khỏi cơ thể.

Hầu hết các phòng thí nghiệm sẽ đo nồng độ liên hợp (trực tiếp). Rồi sau đó lấy tổng lượng trong cơ thể trừ cho lượng liên hợp, từ đó sẽ ước tính được lượng không liên hợp (gián tiếp).

Ở người lớn và trẻ lớn, xét nghiệm bilirubin được thực hiện để:

• Chẩn đoán và theo dõi những bệnh lý liên quan đến gan mật (như xơ gan, viêm gan, sỏi mật);
• Đánh giá bệnh hồng cầu hình liềm hoặc các bệnh lý khác gây ra thiếu máu tán huyết. Những người này có thể có những đợt hồng cầu bị phá vỡ làm tăng nồng độ bilirubin trong máu.

Ở trẻ sơ sinh

Xác định nhanh chóng nồng độ trong máu cũng quan trọng để có thể điều trị kịp thời trước khi bilirubin không liên hợp dư thừa gây tổn thương cho những tế bào não của trẻ. Hậu quả của tổn thương này bao gồm chậm phát triển trí tuệ, suy giảm khả năng học tập và phát triển, mất thính lực, rối loạn vận động mắt, và tử vong.

Khi nào bạn cần xét nghiệm Bilirubin

Bác sĩ thường yêu cầu xét nghiệm cùng với các xét nghiệm khác (kiềm phosphatase, aspartate aminotransferase, alanine aminotransferase) khi bạn có những dấu hiệu bất thường về chức năng gan như:

• Triệu chứng vàng da;
• Tiền sử uống chất có cồn quá nhiều;
• Nghi ngờ ngộ độc thuốc;
• Tiếp xúc virus viêm gan.

Những triệu chứng khác có thể:

• Nước tiểu màu đậm hổ phách;
• Buồn nôn, nôn mửa;
• Đau hay sưng bụng;
• Mệt mỏi, uể oải đi kèm với bệnh gan mãn tính.

Xét nghiệm được yêu cầu khi bạn bị nghi ngờ mắc bệnh thiếu máu tán huyết. Trong trường hợp này, bài xét nghiệm được yêu cầu thực hiện chung với các xét nghiệm khác để đánh giá tình trạng tán huyết. Như thử máu, đếm hồng cầu lưới, haptoglobin, và LDH.

Bạn nên làm gì trước khi xét nghiệm

Bạn không nên ăn hay uống trong vòng 4 giờ trước khi xét nghiệm. Bác sĩ sẽ báo bạn dừng uống những loại thuốc có thể ảnh hưởng tới xét nghiệm. Không cần chuẩn bị gì đặc biệt ở trẻ nhỏ khi xét nghiệm.

Nhiều loại thuốc sẽ thay đổi nồng độ bilirubin trong máu. Hãy báo cho bác sĩ biết bạn đang dùng loại thuốc nào hoặc:

• Dị ứng với thuốc;
• Hay chảy máu hay dùng thuốc chống đông máu như aspirin, clopidogrel (Plavix), hay warfarin (Coumadin);
• Có nguy cơ mang thai.

Bạn nên làm gì sau khi xét nghiệm

Đặt miếng băng cá nhân lên chỗ vừa tiêm trong 10-20 phút, và tránh dùng tay nâng vật nhanh sau khi xét nghiệm.

Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào về quy trình thực hiện, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn và giải đáp.

Bài viết đã cung cấp cho bạn thông tin cơ bản về Bilirubin. Hy vọng giúp bạn có thể bổ sung kiến thức nhằm phát hiện được bệnh sớm và đi xét nghiệm nếu thấy cần thiết. Bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Không thể bằng lời khuyên của bác sĩ chuyên khoa. Hãy đến ngay các cơ sở y tế gần nhất để thăm khám và điều trị kịp thời bạn nhé

Các bài viết liên quan:

• Top 5 Phòng khám Xét nghiệm uy tín TpHCM
• Khám gan ở đâu tốt? 7 địa chỉ bệnh viện và phòng khám gan uy tín và chất lượng TP.HCM

Nguồn tham khảo: Tổng hợp