CÂY TRÁM TRẮNG – ” thần dược” trong trị đau họng, nhiều đờm

Thông tin cơ bản

1. Thông tin khoa học:

• Tên Tiếng Việt: Trám trắng, Cảm lãm, Thanh quả, Mác cơm, Cây bùi, Cà na, Ô lãm
• Tên khoa học: Canarium album (Lour.) DC.
• Họ: họ Trám (Burseraceae).

2. Mô tả cây

• Cây gỗ to, cao khoảng 15 – 20m. Cành non màu nâu nhạt, có lông mềm. Lá kép lông chim, mọc so le, dài khoảng 30 – 40cm, gồm 7 – 11 lá chét. Lá gần gốc có đầu ngắn; lá ở giữa dài hơn, có đầu thuôn dài; lá tận cùng hình bầu dục. Lá chét dài 5 – 17cm, rộng 2 – 6cm, mép lá nguyên.
• Gân lá hơi rõ, mặt trên lá màu xanh nhạt, bóng; mặt dưới có lông mềm màu nâu bạc.
• Hoa mọc thành chùm kép ở đầu cành hay kẽ lá, tụ họp 2 – 3 hoa ở một mấu. Hoa hình cầu, màu trắng. Quả hình thoi, hai đầu tù, dài khoảng 45mm, rộng 20 – 25mm, khi chín có màu vàng nhạt, trong có hạch cứng nhẵn, hình thoi với 2 đầu nhọn, trong có 3 ngăn.
• Mùa ra hoa: tháng 6 – 7, mùa quả tháng 8 – 10.

3. Phân bố, thu hái và chế biến

Phân bố

• Trám trắng phân bố chủ yếu Bắc Lào và ở một phần lãnh thổ phía nam Trung quốc, từ Quảng Tây đến Vân Nam. Ở Việt Nam, loại quả này tập trung chủ yếu ở các vùng núi miền Bắc, từ Quảng Bình trở ra. Cụ thể, cây phân bố nhiều ở các tỉnh như Thái Nguyên, Hòa Bình, Phú Thọ, Bắc Kạn, Hà Nội, Yên Bái, Vĩnh Phúc,…

Thu hoạch

• Rễ lá thu hoạch quanh năm, quả hái khi chín

Bộ phận dùng

• Quả (Fructus Canarii); nhựa.

Chế biến

• Quả trám dùng muối hay để tươi rồi sau đó sấy hoặc phơi khô. Nhựa cây khai thác để cất tinh dầu, chế colophan hay làm hương

Công dụng và tác dụng chính

A. Thành phần hoá học

• Quả chứa protein (1,2%); chất béo (1%); carbohydrat (12%)…
• Nhựa có 18-30% tinh dầu, thành phần chủ yếu của tinh dầu là sabinen (45%); terpinen (16,7%).
• Dầu hạt trám chứa caproic, myristic, acid hexanoic, stearic, palmatic, decanoic, linoleic, octanic, lauric.
• Cùi trám chữa nhiều đường, chất béo, acid folic, acid hữu cơ, vitamin (C, B1, P), chất xơ và chất khoáng (kali, magie, calci, kẽm, carroten, sắt…).

B. Tác dụng dược lý

Theo Đông y:

• Theo Bản Thảo Cầu Nguyện, quả trám trắng và đen đều có tác dụng sinh tân chỉ khát, lợi yết hầu và giải độc. Do đó, thuốc thường dùng giải rượu, chữa yết hầu sưng đau, nọc con dải, điều trị cổ họng sưng đau hoặc ho nhiều đờm, hòa hãn tư bổ. Quả trám chín có tác dụng chữa động kinh và an thần.

Theo Y học hiện đại:

• Một số nghiên cứu cho biết, trong quả trám tươi chứa nhiều thành phần dinh dưỡng, nên được xem là thức ăn thích hợp với trẻ nhỏ, người ở độ tuổi trung niên và phụ nữ mang thai có cơ thể bị suy nhược.
• Bên cạnh đó, nước sắc quả trám có tác dụng kích thích tuyến nước bọt, giúp hệ tiêu hóa hoạt động tốt, tăng cường khả năng hấp thu chất dinh dưỡng. Ngoài ra, nước sắc còn giúp bảo vệ gan chống lại các tác nhân gây hại.

C. Công dụng, tính vị và liều dùng

Tính vị

• Tính ôn, vị chua, ngọt và không có độc

Qui Kinh

• Phế và Vị

Công năng

• Thanh nhiệt sinh tân, giải độc.

Công Dụng

• Quả Trám trắng chữa sưng đau cổ họng, ho nhiều đờm, sốt nóng, khát nước, ngộ độc cua cá.
• Nhựa Trám dùng cất tinh dầu, làm chất thơm và chất định hương cao cấp.

Lưu Ý

• Quả tươi trị ngộ độc cá thối. Khi dùng quả, bỏ hạt đi rồi nhai hay chiết lấy dịch để dùng.

Liều dùng

• Trám được dùng dưới dạng sắc thuốc hoặc chế biến món ăn. Tùy thuộc vào bệnh lý mà liều lượng dùng thường không giống nhau.

Bài thuốc sử dụng

1. Chữa viêm khí phế quản ho khan ít đờm, đau sưng họng:

Cháo trám vừng: 

Vừng đen 30g, trám quả 20g, bạch truật 15g, đào nhân 5g, mật ong 20g, gạo tẻ 60g. Đào nhân bóc bỏ vỏ và tâm. Đem bạch truật và trám nấu lấy nước. Lấy nước sắc được nấu cháo với gạo tẻ, vừng đen và đào nhân, khi cháo được cho thêm mật ong, khuấy đều. Ngày ăn 1 – 2 lần. Dùng mỗi đợt 7 – 20 ngày.

2. Chữa sởi, thủy đậu thời kỳ nổi ban, sốt phát ban:

Si-rô trám củ cải: Trám 20g, củ cải 500g, rau mùi 30g. Củ cải thái lát thêm nước nấu với trám, sau thêm rau mùi, đường trắng (hoặc chút muối, khuấy đều, gạn lấy nước cho uống, Ngày sắc 1 lần, chia uống nhiều lần trong ngày.

3. Chữa cảm nóng, cảm nắng, sốt nóng đau đầu, đau sưng họng, ho khan ít đờm. Thanh quả lô căn ẩm:

 Quả trám 10g, rễ sậy (lô căn) 30g. Trám đập vụn cùng rễ sậy đem sắc trong 30 phút.

4. Chữa trường hợp viêm họng, viêm khí phế quản mạn tính, ho có đờm, đau sưng họng. Nước sắc trám mạch môn:

Trám 30g, mạch môn 10g, huyền sâm 15g, cam thảo 6g. Cả 4 vị thuốc đều thái vụn, chia nhiều ấm nhỏ hãm cho uống trong ngày. Dùng liên tục một đợt 7 – 20 ngày. Chữa ngộ độc do ăn phải cá độc: trám 3 – 5 quả, sắc lấy nước để uống.

5. Chữa viêm tắc mạch:

Quả trám trắng 200g, luộc kỹ, ăn và uống cả nước. Dùng liền trong 50 ngày.

6. Chữa cổ họng sưng đau, miệng ráo, lưỡi khô, nhiều đờm. Cao trám: 

Quả trám tươi 500g, đường trắng 125g. Đập vỡ quả, nấu với nước nhiều lần, bỏ bã, lấy nước, cho 125g đường trắng, hoà tan, lọc và cô lại còn 250ml. Ngày uống 2 – 3lần, mỗi lần 8 – 15ml, uống với nước đun sôi để nguội.

7. Chữa đau răng, sâu răng:

Quả trám đốt thành than, tán mịn, trộn với xạ hương. Bôi và xỉa vào chỗ đau.

8. Chữa lở sơn: 

Vỏ cây trám chặt nhỏ, nấu với nước để tắm.

9. Chữa nứt nẻ kẽ chân, gót chân khi trời rét:

Hạt trám đốt thành than, tán mịn, thêm dầu lạc hay dầu vừng, trộn đều. Bôi hàng ngày.

10. Chữa tràng nhạc: 

Hạt trám, hạt gấc, vỏ quả mướp đắng đốt thành than, các vị liều lượng bằng nhau. Trộn đều, hoà với mỡ lợn, bôi vào chỗ sưng.

 Lời kết

Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về một số tác dụng hay về loại dược liệu này!

Lưu ý

1. Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo
2. Người bệnh không tự ý áp dụng
3. Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng

Nguồn: tracuuduoclieu.vn tham khảo
Sách Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam