Xương bồ được dùng làm thuốc bổ, bổ dạ dày, bổ xương khớp, giúp sự tiêu hóa. Ngoài các công dụng trên hãy cùng Medplus tìm hiểu thêm về cây Xương bồ và các bài thuốc trị bệnh tiêu biểu từ loại cây này nhé !
Thông Tin về cây Xương Bồ
- Tên gọi khác: Cửu tiết xương bồ, Thủy xương bồ, Thạch xương bồ.
- Tên dược: Rhizoma Acori
- Tên khoa học: Acorus gramineus/ Acorus calamus
- Họ: Ráy (danh pháp khoa học: Araceae)
1. Đặc điểm của cây xương bồ
Thạch xương bồ là cây thân cỏ, sống dai, thân rễ mọc bò ngang, nhiều đốt và phân nhánh. Lá mọc ốp vào nhau, có bẹ, phiến lá có hình dải hẹp. Hoa mọc thành cụm, quả mọng, có màu đỏ nhạt khi chín. Lá và thân rễ có mùi thơm đặc biệt.
Thủy xương bồ (bồ bồ) cũng là cây thân cỏ nhưng cao hơn, chiều cao từ 40 – 60cm. Thân rễ phân nhánh nhiều, có nhiều rễ con và được phân nhiều đốt. Lá hình dải hẹp giống thạch xương bồ, rộng từ 1 – 3cm, dài 50 – 150cm. Cây ra hoa vào tháng 5 – 7 và sai quả vào tháng 6 – 8.
2. Bộ phận dùng
Thân rễ.
3. Phân bố
Mọc nhiều ở các tỉnh miền Bắc và miền Trung nước ta.
4. Thu hái – sơ chế
Thu hái quanh năm nhưng thời điểm thu hái thích hợp nhất là vào tháng 8 – 9. Sau khi hái rễ về, đem cắt bỏ rễ con và lá, sau đó rửa sạch đất cát và phơi khô.
5. Bảo quản
Nơi khô ráo và thoáng mát. Dược liệu dễ ẩm mốc nên cần tránh nhiệt độ và độ ẩm cao.
Công dụng và cách dùng Cây Xương Bồ
1. Thành phần hóa học
Thạch xương bồ chứa 0.5 – 0.8% tinh dầu (phenol, axit béo và 86% asaron). Thủy xương bồ chứa hàm lượng tinh dầu cao hơn, khoảng 1.5 – 3.5% (asaron, asarylandehyt, tannin, acorin).
2. Tính vị
Vị cay, tính ôn, không độc.
3. Công dụng
– Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:
- Giúp phân tiết dịch tiêu hóa và ngăn chặn quá trình lên men không bình thường trong dạ dày và ruột. Bên cạnh đó, dược liệu còn có tác dụng làm giảm căng thẳng của cơ trơn ruột.
- có tác dụng sát trùng và ức chế một số vi khuẩn gây bệnh ngoài da.
- Thuốc sắc từ dược liệu có tác dụng an thần, gây ngủ và chống co giật.
- Dầu bay hơi từ xương bồ có tác dụng làm giảm kích thích của Ephedrine đối với hệ thần kinh trung ương. Ngoài ra thuốc sắc còn có tác dụng kéo dài hoạt động của thuốc Barbiturate.
- Tinh dầu từ dược liệu có tác dụng hạ thân nhiệt đối với chuột trắng thực nghiệm.
– Tác dụng theo Đông Y:
- Công dụng: Hóa thấp, hòa vị, ninh thần, khai khiếu, tẩy uế, trục đờm, tuyên khí.
- Chủ trị: Suy nhược thần kinh, phong tê thấp, tiêu hóa kém, trẻ con bị nóng sốt, ăn không ngon, hồi hộp, khó thở, điếc tai, ù tai, đau đầu,…
4. Cách dùng – liều lượng
Được sử dụng ở dạng hoàn tán, thuốc sắc hoặc dùng đắp ngoài. Liều dùng 5 – 10g/ ngày (khô), nếu dùng tươi thì gấp đôi liều lượng. Hiện nay trên thị trường còn có một số chế phẩm ở dạng thuốc viên, cao lỏng và siro.
Các Bài thuốc tiêu biểu
Bài thuốc trị viêm khớp đau nhức do phong hàn và thấp nhiệt
- Chuẩn bị: Tàm sa, thục địa, ý dĩ nhân, thạch xương bồ, thạch hộc, tỳ giải, thương truật, hoàng kỳ, tần giao, tang ký sinh và mộc qua mỗi vị 10g, quế chi 6g, cam thảo 3g.
- Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống.
Bài thuốc trị chứng ăn ngủ kém, đau đầu, chóng mặt, hồi hộp, tiểu tiện ít
- Chuẩn bị: Liên tâm (sao qua) 25%, mạch môn (bỏ lõi, sao khô) 25%, thảo quyết minh (sao đen) 30%, thạch xương bồ (thái nhỏ, sấy giòn) 20%.
- Thực hiện: Đem các tán thành bột mịn, sau đó luyện với đường làm thành viên nặng 1.5g. Mỗi lần dùng từ 5 – 10 viên, ngày dùng 2 lần (sáng – tối). Nếu dùng cho trẻ em, nên giảm ½ liều lượng.
Bài thuốc trị mụn nhọt và hậu bối
- Chuẩn bị: Xương bồ phơi khô trong râm.
- Thực hiện: Đem tán nhỏ, rắc thuốc bột lên mụn nhọt.
Bài thuốc trị chứng kinh nguyệt không đều
- Chuẩn bị: Ngải cứu 12g, thạch xương bồ 8g, thục địa 12g, trần bì, bạch thược, đương quy, xuyên khung và ngô thù du mỗi vị 8g, đảng sâm 16g.
- Thực hiện: Sắc uống mỗi ngày dùng 1 thang.
Bài thuốc giúp an thần, trợ tim và cải thiện chất lượng giấc ngủ
- Chuẩn bị: Toan táo nhân (sao) 10g, hạt sen 12g, xương bồ 6g, cỏ mọc 15g, cam thảo 6g, lạc tiên 20g, lá vông nem 12g, cỏ tre 10g.
- Thực hiện: Đem sắc với 600ml còn lại 200ml thì tắt lửa. Chắt nước sắc và chia thành 2 lần uống trong ngày. Áp dụng bài thuốc liên tục trong vòng 30 ngày.
Bài thuốc chữa chứng thống phong (bệnh gút)
- Chuẩn bị: Quế chi 10g, tất bát 12g, rễ cỏ xước 20g, đinh lăng, xương bồ, bồ công anh, ngũ gia bì, đơn hoa, cát căn, cà gai leo, trinh nữ và kinh giới mỗi vị 16g.
- Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống, mỗi ngày dùng 1 thang.
Bài thuốc trị chứng đau thần kinh tọa, đau nhức cơ thể
- Chuẩn bị: Nhân hạt gấc (sao vàng), thạch xương bồ và củ riềng (phơi khô) mỗi vị 20g, quế chi 24g, trần bì và thiên niên kiện mỗi vị 16g.
- Thực hiện: Ngâm với rượu trong vòng 10 ngày. Sau đó dùng dịch rượu xoa bóp chỗ khớp đau nhức để cải thiện triệu chứng.
Những điều cần lưu ý khi dùng xương bồ
- Thận trọng khi dùng cho các trường hợp âm huyết hư, ra mồ hôi nhiều và tinh hoạt.
- Beta asaron trong dược liệu có tác dụng chống nhiễm khuẩn, tăng tiết dịch vị và chống co thắt. Tuy nhiên hoạt chất này có thể gây ra một số tác dụng phụ như ức chế miễn dịch, viêm gan, ung thư và ngộ độc.
Lời kết
Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về cây Xương Bồ cũng như một số tác dụng hay về loại dược liệu này!
Lưu ý
- Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo
- Người bệnh không tự ý áp dụng
- Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng
Nguồn: tracuuduoclieu.vn , tham khảo Sách Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam