Chàm mèo luôn được xem là dược liệu quý trong Y học với nhiều công dụng tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên không phải ai cũng hiểu rõ về đặc điểm của dược liệu này. Hôm nay medplus xin giới thiệu đến bạn đọc các công dụng cũng như bài thuốc tiêu biểu từ loại dược liệu này nhé!
Thông Tin Dược Liệu
Tên tiếng Việt: Chàm mèo, Chàm to lá, Đại lam, Mã lam, Chàm nhuộm, Thanh Đại, …
Tên khoa học: Strobilanthes cusia (Nees) Kuntze
Họ: Ô rô (Acanthaceae)
1. Đặc điểm thực vật
- Cây nhỏ lưu niên, cao 40-80cm (có khi đến 2m); thân nhẵn, phân nhánh nhiều, phình lên ở các mấu. Lá mọc đối, thường mềm ỉu, hình trái xoan hay bầu dục thon, dài 10-13cm, gân phụ 6-7 cặp, mép có răng hay khía tai bèo, các lá cùng một đôi thường không bằng nhau.
- Hoa mọc so le hay mọc đối, xếp thành bông ít hoa; các bông này lại xếp thành chuỳ; lá bắc hình lá, nhẵn, lá bắc con hình sợi; đài cao 1cm, các lá đài nhọn; tràng hoa màu lam đến tím, cuống dài 3-3,5cm, phía trên loe ra, có 5 thuỳ bằng nhau, nhị 4; bầu không lông. Quả nang dài, không lông.
Mùa hoa quả tháng 11-2.
2. Bộ phận dùng
- Cành, lá, rễ, bột chàm (Thanh đại).
3. Phân bố
- Cây mọc hoang ở các thung lũng ẩm ướt, các núi đá và được trồng lấy cành lá để nhuộm màu xanh chàm. Ở hầu hết các tỉnh vùng cao ở miền Bắc như Lào Cai, Lai Châu, Sơn La, Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn, Bắc Thái, Hà Bắc đều có trồng chàm mèo trong các vườn gia đình hay trên nương rẫy gần nguồn nước, ở miền Nam cũng có trồng ở Bình Định.
4. Thu hái – sơ chế
- Người ta trồng chàm mèo bằng cách vào tháng 3-4. Sau khi trồng được 6 tháng đã có thể thu hái lá. Dùng lá tươi để chế bột chàm; lá tươi ngâm nước ở 30oC trong 12 giờ cho lên men.
- Lọc men, lọc, kiềm hoá bằng vôi và khuấy liên tục 4-5 giờ. Lọc gạn lấy bột Chàm, ép kiệt nước, thái thành miếng, phơi trong mát đến khô. Bột Chàm tốt phải chứa 60-70% indigotin.
5. Bảo quản
Bảo quản ở nơi khô ráo và thoáng mát.
Công dụng và Liều dùng
1. Thành phần hóa học
- Lá Chàm mèo chứa 0,4-1% indican. Khi thuỷ phân, indican cho indoxyl và glucose. Khi bị oxy hoá, indoxyl cho indigotin. Indigotin có màu xanh lam sẫm. Còn có indirubin.
2. Tính vị và Quy Kinh
- Chàm mèo có vị đắng nhạt. tính lạnh.
- Thanh đại tính hàn, như là chàm
3. Tác dụng dược lý
– Theo Đông Y
- Chàm mèo có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, mát máu, tiêu ban mẩn, sưng viêm và cầm máu.
- Thanh đại như lá chàm và cũng tác dụng thanh nhiệt, tán uất, lương huyết, giải độc.
– Theo nghiên cứu dược lý hiện đại
Rễ và lá chàm mèo còn được ghi nhận với nhiều tác dụng quý như:
- Giúp mát máu, thanh nhiệt, giải độc, tiêu thũng
- Điều trị bệnh cúm, bệnh lỵ, quai bị và say nắng
- Điều trị bệnh SARS (Hội chứng hô hấp cấp tính nặng
- Chống lại virus mụn rộp loại 1 (bệnh Herpes loại 1 – mụn rộp ở miệng
- Kháng khuẩn và điều hòa miễn dịch
- Chống khối u và ung thư bạch cầu dòng tủy WEHI-3B JCS (rễ cây)
4. Công Dụng
Rễ và lá cây chàm mèo có thể điều trị nhiều căn bệnh của thời đại và ấn tượng hơn khi nhiều bệnh này đều bắt đầu bằng chữ “viêm”:
- Viêm họng.
- Viêm amidan.
- Viêm gan.
- Viêm ruột cấp tính.
- Viêm quầng (hay còn gọi là Đơn độc).
- Viêm màng não.
- Viêm não Nhật Bản.
- Viêm phổi do virus
5. Cách dùng – liều lượng
Chàm mèo được dùng chữa trẻ em kinh sợ, cam nhiệt, sốt, sốt phát cuồng, sưng amydgal, nôn mửa, thổ huyết, phụ nữ rong kinh, rong huyết. Ngày dùng 4-6g cao lá trộn thêm đường, hoặc dùng 1-4g bột Thanh đại với nước. Dùng ngoài lấy cả cây Chàm mèo nấu cao đặc bôi chữa chàm chốc viêm lợi chảy máu mồm miệng lở loét, rắn độc và sâu bọ cắn.
Các bài thuốc tiêu biểu từ Dược Liệu
Tuệ Tĩnh đã dùng lá Chàm và Thanh đại để chữa một số bệnh sau:
1. Chữa uống thuốc quá liều lượng mà ngộ độc, buồn bực nguy cấp:
Lá Chàm giã nhỏ, chế nước nguội, vắt lấy nước cốt uống vài bát.
2. Chữa đơn lở nổi bọng nước, đau nhức:
Lá chàm giã nát đắp.
3. Chữa chảy máu mũi:
Bột Chàm, bồ hóng sao, tán bột lượng bằng nhau, uống mỗi lần 4g.
4. Chữa trẻ em cam răng, thối loét:
Dùng Thanh đại bôi khắp chân răng, mỗi giờ bôi một lần.
5. Chữa trẻ em sốt cao co giật, trợn mắt, hôn mê:
Thanh đại hoà với nước cho uống, mỗi ngày 2-8g chia uống làm nhiều lần.
Viện Dược liệu đã bào chế viên Thanh đại từ cao khô lá Chàm sao để chữa cho phụ nữ bị rong kinh. Dùng viên thanh đại chứa 0,25g cao khô lá Chàm mèo, mỗi ngày uống 10 viên chia làm 2 lần. Uống từ thời điểm 5 ngày trước lúc bắt đầu có kinh nguyệt và uống liên tục 10 ngày. Uống nhắc lại như vậy vào tháng 2, thứ 3 hoặc lâu hơn, cho đến khi kinh nguyệt trở lại bình thường thì ngừng uống thuốc. Nếu lại tiếp tục uống kéo dài, kinh nguyệt có thể bị chậm lại quá mức bình thường.
Người ta cũng dùng cao Chàm mèo phối hợp với cao Ích mẫu để gây sẩy thai ở giai đoạn sớm (thời kỳ đầu thai nghén) đạt kết quả 63%.
Kiêng kị
- Phụ nữ có thai không nên dùng.
Lưu ý
- Phân biệt: Cần phân biệt chàm mèo (tức chàm lá to) với chàm đậu (tức chàm lá nhỏ) vì hai loài này đôi khi đều được gọi là chàm nhuộm.
- Liều lượng: Trong từng trường hợp cụ thể, bệnh nhân cần tham khảo ý kiến của bác sĩ về liều lượng để tránh các tác dụng không mong muốn.
Lời kết
Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về Dược Liệu cũng như một số bài thuốc hay về vị thuốc này nhé !
Lưu ý
- Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo
- Người bệnh không tự ý áp dụng
- Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng
Nguồn: tracuuduoclieu.vn
Sách Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam