Chẩn đoán và điều trị ngộ độc cấp ở trẻ em

• Cần làm gì khi gặp phải tình trạng ngộ độc cấp ở trẻ em?
• Hướng dẫn xử trí khi trẻ bị ngộ độc cấp
• Các xét nghiệm cần thiết đối với bệnh nhân ngộ độc cấp.

1. Giới thiệu

Ở trẻ em, ngộ độc xảy ra như là mổ tai nạn không cố ý. Đặc biệt ở trẻ dưới 12 tuổi, chủ yếu xảy ra qua đường tiêu hóa (do ăn uống phải chất độc).

Các tìm kiếm khác về chẩn đoán và điều trị bệnh:

• Chẩn đoán và xử trí sốc giảm thể tích tuần hoàn
• Chẩn đoán và điều trị hội chứng phù não ở trẻ em
• Chẩn đoán và điều trị hội chứng suy hô hấp cấp
• Chẩn đoán và xử trí sốc. Các xét nghiệm cần cho bệnh nhân khi bị sốc

2. Chẩn đoán

2.1. Trước một trẻ nghi ngộ độc cấp cần xác định

• Trẻ có bị ngộ độc thực sự hay do một nguyên nhân bệnh lý khác.
• Mức độ nặng của ngộ độc
• Chất độc đó là gì.
• Thời gian bị ngộ độc, lượng chất độc mà trẻ ăn, uống phải.

2.2. Trong thực tế các tình huống có thể xảy ra ngộ độc cấp ở trẻ em

Dễ chẩn đoán: Gia đình đưa trẻ đến với lời khai rõ ràng, các tang chứng đưa theo cụ thể (thuốc, chai lọ đựng thuốc, thực phẩm mà trẻ ăn phải,…)

Khó chẩn đoán: Phải dựa vào nhiều yếu tố (hỏi bệnh, khám lâm sàng và xét nghiệm độc chất). Có thể nghi ngờ trẻ bị ngộ độc khi:

• Các triệu chứng bất thường xảy ra đột ngột (hôn mê, co giật, nôn, tiêu chảy, tím tái…) ở trẻ trước đó hoàn toàn khỏe mạnh hoặc chỉ bị những bệnh nhẹ thông thường (sốt nhẹ, hắt hơi, sổ mũi…).
• Thường không sốt cao (ngoại trừ một số chất độc nhất định).
• Hỏi những người xung quanh (đi theo) về các chất độc (thuốc diệt chuột, thuốc trừ sâu…) hoặc thuốc điều trị mà gia đình hiện đang dùng.

2.3. Khám lâm sàng toàn diện

Để xác định tình trạng của trẻ, đặc biệt phải chú ý xác định được:

• Tuổi
• Cân nặng
• Các chức năng sống như: hô hấp, tuần hoàn, tinh thần kinh, thân nhiệt.

Đồng thời phát hiện các dấu hiệu chỉ điểm đặc hiệu ngộ độc cấp ở trẻ em, ví dụ:

• Hôn mê, không có dấu hiệu thần kinh khu trú kèm theo: ngộ độc thuốc ngủ (barbituric) hoặc các loại an thần khác.
• Co giật: ngộ độc strychnin, atropin, theophylin, long não…
• Co đồng tử: ngộ độc atropin,imipramin, thuốc mê, rượu…
• Mạch chậm: ngộ độc digitalis, quinin, muscarin …
• Mạch nhanh: ngộ độc atropin, xanthin, theophylin…
• Sốt cao: ngộ độc nhóm xanthin, theophylin…
• Hạ thân nhiệt: ngộ độc barbituric, phenothiazin…
• Tăng không khí: ngộ độc salicylat (aspirin)…
• Xuất huyết: Ngộ độc chất chống vitamin K…

2.4. Xét nghiệm độc chất

Phải lấy các chất nôn, dịch dạ dày, phân, nước tiểu, máu của bệnh nhân và các vật phẩm nghi ngờ mà gia đình đưa đến để xác định độc chất.

2.5. Xét nghiệm

Tùy theo mức độ nặng nhẹ và các rối loạn mà một số xét nghiệm sau đây cần phải làm để giúp cho việc theo dõi và điều trị:

3. Xử trí

3.1. Đảm bảo và duy trì chức năng sống

• Phải đảm bảo bệnh nhân thở tốt: làm thông đường thở, thở oxy, đặt ống khí nội quản, hô hấp hỗ trợ nếu cần.
• Đảm bảo chức năng tuần hoàn: cấp cứu ngừng tim (nếu có). Nếu bệnh nhân có dấu hiệu sốc phải truyền nhanh dung dịch có điện giải, dung dịch keo hoặc máu (tùy theo trường hợp cụ thể), không được dùng ngay thuốc vân mạch nếu chưa được truyền dịch thỏa đáng.
• Điều trị và ngăn ngừa co giật hay rối loạn thân nhiệt

3.2. Loại trừ chất độc

3.2.1. Những chất độc qua da, niêm mạc

• Cởi bỏ quần áo
• Rửa sạch cơ thể bằng nước hoặc dung môi thích hợp.

3.2.2. Những chất độc gây ngộ độc cấp ở trẻ em qua đường uống

Các biện pháp loại bỏ chất độc là:

Gây nôn, rửa dạ dày, tẩy ruột, bài niệu mạnh, lọc máu ngoài thận (thẩm phân phúc mạc, thận nhân tạo), hô hấp hỗ trợ.

a. Gây nôn, rửa dạ dày

• Gây nôn: chỉ định khi các chất độc ở dạng thức ăn, lá, thuốc viên, thực hiện trong vòng một giờ đầu sau khi trẻ ăn uống phải chất độc mà vẫn còn tỉnh táo.
  • Có thể làm tức khắc bằng cách cho ngón tay vào họng để kích thích nôn.
  • Uống siro Ipeca 7 – 10%: trẻ em 6 – 12 tháng uống 1 lần 10ml, 1 – 10 tuổi uống 15ml
  • Tiêm apomorphin liều 0,07mg/kg sau 2 – 5 phút trẻ sẽ nôn (nếu có dấu hiệu suy thở thì tiêm naloxon (Narcan) liều 0,01mg/kg)
• Rửa dạ dày:
  • Chỉ thực hiện trong 6 giờ đầu sau khi uống phải chất độc và trẻ vẫn còn tỉnh táo hoặc đã được đặt ống nội khí quản nếu trẻ bị hôn mê.
  • Đặt ống thông vào dạ dày, cho bệnh nhân nằm đầu hơi thấp, nghiêng về một bên. Dùng nước ấm thêm natriclorua (1 lít nước thêm 4g natriclorua) hoặc dùng luôn dung dịch huyết thanh mặn đẳng trương 0,9% để rửa và làm sạch dạ dày. Phải chú ý chất dịch chảy ra xem có các mẩu thuốc, thức ăn, máu. Về nguyên tắc là rửa cho đến bao giờ nước lấy ra trong. Chất dịch thu được cần đem đi gửi xét nghiệm độc chất. Sau khi rửa xong nên bơm than hoạt vào dạ dày.
• Các trường hợp chống chỉ định gây  nôn và rửa dạ dày:
  • Không gây nôn và rửa dạ dày khi bệnh nhân đang co giật và hôn mê.

b. Than hoạt

• Lấy khoảng 30g than hoạt pha với nước thành một thứ hồ.
• Liều dùng 1g/kg cân nặng cho 1 lần.
• Cho bệnh nhân uống trực tiếp hoặc bơm vào dạ dày sau khi rửa dạ dày.
• Than hoạt không có hiệu quả đối với các chất độc như: rượu, acid boric, sắt, alcan, thilium, muối acid, cyanid, các dẫn chất của hydrocarbon.

c. Thuốc tẩy ruột

• Sử dụng mỗi magie sulphat 250mg/kg cân nặng hoặc dầu paraphin 5ml/kg cân nặng.
• Khi dùng thuốc tẩy phải theo dõi tình trạng mất nước, điện giải.
• Không dùng thuốc tẩy có magie cho người có suy thận.

d. Tanin

• Tanin làm biến tính một số alcaloid và có thể kết hợp với muối kim loại nặng, ngăn cản sự hấp thu của chúng.
• Liều dùng: 2-4g/1 lần.

e. Bài niệu mạnh

Chỉ được chỉ định khi chất độc được đào thải qua thận.

f. Lọc máu ngoài thận

Lọc máu ngoài thận chỉ định trong những trường hợp ngộ độc nặng với lượng lớn các chất độc có khả năng qua được màng lọc.

g. Đào thải chất độc qua đường hô hấp

• Chỉ định trong những trường hợp ngộ độc chất bay hơi (Rượu, benzen, ether, ceton, oxydcarbon, xylen…).
  • Kỹ thuật: đặt ống nội khí quản, hô hấp hỗ trợ.

3.2.3 Giải độc

• Giải độc không đặc hiệu:
  • Hấp phụ: than hoạt, tanin, sữa
  • Trung hòa hóa học: dùng oxyd magie để trung hòa acid, dùng giấm pha loãng, chanh để trung hòa chất kiềm…
• Giải độc đặc hiệu: chỉ dùng khi biết chắc chắn chất gây độc và chỉ phát huy hết tác dụng khi chất độc còn lưu thông trong hệ tuần hoàn.

Lời khuyên

Ngộ độc cấp ở trẻ em có thể gây tổn thương đến các tế bào trong cơ thể và để lại các di chứng nguy hiểm. Vì vậy, việc chẩn đoán và xử trí ngộ độc cấp ở trẻ em cần có sự tư vấn thực hiện và được theo dõi bởi những người có chuyên môn. Việc này sẽ giảm được các biến chứng của bệnh đối với sức khỏe về sau và hạn chế các nguy cơ tổn thương các tế bào của cơ thể người bệnh.

Hãy theo dõi ngay danh sách các chuyên gia y tế và các cơ sở khám chữa bệnh tại Việt Nam trên Medplus.vn và theo dõi những cập nhật mới nhất về thông tin chi tiết của các chuyên gia và cơ sở y tế đang hoạt động nhé!