Chẩn đoán và điều trị ngộ độc paracetamol

• Ngộ độc paracetamol là gì?
• Hướng dẫn xử trí bệnh nhân bị ngộ độc paracetamol
• Các xét nghiệm chẩn đoán ngộ độc paracetamol cần thiết là gì?

Giới thiệu

Ngộ độc paracetamol, còn được gọi là ngộ độc acetaminophen, là do sử dụng quá nhiều thuốc paracetamol (acetaminophen). Hầu hết mọi người có ít hoặc không có triệu chứng cụ thể trong 24 giờ đầu sau khi dùng quá liều.

Các tìm kiếm khác về chẩn đoán và điều trị bệnh:

• Chẩn đoán và xử trí sốc giảm thể tích tuần hoàn
• Chẩn đoán và điều trị hội chứng phù não ở trẻ em
• Chẩn đoán và điều trị hội chứng suy hô hấp cấp
• Chẩn đoán và xử trí sốc. Các xét nghiệm cần cho bệnh nhân khi bị sốc

Chẩn đoán

Chẩn đoán ngộ độc paracetamol được thực hiện dựa vào các tiêu chuẩn sau:

• Trẻ uống quá liều APAP, lượng từ ≥ mg/kg/ngày
• Trẻ có triệu chứng lâm sàng như rối loạn tiêu hóa, suy chức năng gan, rối loạn đông máu, suy thận…
• Xét nghiệm:
  • Enzym gan AST, ALT tăng>
  • Bilirubin tăng, đường giảm
  • Thời gian thrombin giảm
• Định lượng nồng độ APAP huyết tương sau 4 giờ đạt > 200mcg/ml. Sau 15 giờ APAP huyết tương đạt 30mcg/ml sẽ có biểu hiện ngộ độc gan.

Để chẩn đoán xác định trẻ cần có 2 trong các tiêu chuẩn trên. Tuy nhiên, việc xác định liều chính xác ở trẻ khó. Vì vậy trẻ uống quá liều APAP mà có triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm là điều trị NAC. Cần chú ý nhóm trẻ có yếu tố nguy cơ cao, cơ địa đặc biệt liều APAP thấp hơn có thể ngộ độc, nồng độ APAP máu đạt ≥ 150mg/l hoặc thấp hơn là có thể bị ngộ độc.

Điều trị

1. Nguyên tắc điều trị

Theo nguyên tắc chung, điều trị ngộ độc phải hết sức khẩn trương, phối hợp theo các biện pháp sau đây:

• Loại trừ độc chất khỏi cơ thể
• Giải độc đặc hiệu
• Điều trị các rối loạn chức năng

2. Điều trị cụ thể

Chúng tôi chỉ nhấn mạnh điểm chú  ý trong ngộ độc APAP

2.1. Xử trí ban đầu

• Gây nôn khi bệnh nhân đến sớm < 1 giờ sau uống liều độc. Trong ngộ độc APAP thường không dùng siro Ipeca để gây nôn.
• Sử dụng than hoạt với liều 1g/kg/ 1 lần uống sau rửa dạ dày có tác dụng làm giảm hấp thụ APAP

2.2. Điều trị tại bệnh viện

• Đảm bảo duy trì chức năng sống: hô hấp, tuần hoàn và thần kinh
• Giải độc đặc hiệu

Giải độc đặc hiệu rất quan trọng trong ngộ độc APAP

Nguyên tắc: Bổ sung dự trữ glutathion cho gan bị cạn kiệt để trung hòa chất chuyển hóa trung gian hoạt tính cao có tác dụng gây độc gan. Trong lâm sàng N – Acetyl cystein (NAC) là tiền chất của glutathion được sử dụng rộng rãi.

Chỉ định dùng NAC:

• Khi nồng độ APAP trong máu sau uống 4 – 24 giờ trong mức gây độc theo đồ thị Rumack Matthew.
• Chỉ định dùng NAC khi không xác định rõ thời gian ngộ độc.
• Có thể có ngộ độc APAP sau khi uống quá liều có rối loạn chức năng gan, sau khi đã loại trừ nguyên nhân khác

Điều trị NAC được dùng sớm < 10 giờ sau liều ngộ độc có thể dự phòng được tổn thương gan.

Dạng dùng:

NAC có 2 dạng dùng là uống và tiêm và chúng đều có cùng tác dụng như nhau:

• NAC dạng uống có biệt dược là Mucomyst gói 200mg.

Liều dùng:

• Liều tấn công: 140mg/kg duy nhất 1 liều, sau 4 giờ dùng tiếp.
• Duy trì: 70mg/kg/ 1 lần, uống đủ 17 liều, các liều cách nhau 4 giờ.

Sử dụng đủ 17 viên liều NAC duy trì ngay cả khi lượng nồng độ APAP trong máu giảm dưới ngưỡng độc hoặc không còn. Thuốc thông sử dụng an toàn, hiệu quả, ít tác dụng phụ. Thuốc được pha với nước lọc, nước quả hoặc sữa thành dung dịch 5%.

• NAC dạng tiêm tĩnh mạch: NAC dạng tiêm tĩnh mạch có biệt dược Fluimucil, Acetadote.

Chỉ định: Dùng khi bệnh nhân nôn, có dịch dạ dày nâu bẩn, xuất huyết dạ dày,…

Liều dùng cho trẻ em (< 20kg)

• Liều đầu tiên: 150mg/kg pha với 3ml/kg dung dịch glucose truyền trong 15 phút
• Liều tiếp theo: 150mg/kg pha với 7ml/kg dung dịch glucose 5% truyền trong 4 giờ
• Liều tiếp sau đó: 150mg/kg pha với 14ml/kg dung dịch glucose truyền trong 16 giờ.

Khi sử dụng NAC tiêm tĩnh mạch có nhiều tác dụng phụ hơn dạng uống như nổi mẩn, đỏ mặt, phù mạch, co thắt thanh quản, tăng huyết áp. Nên dừng truyền và cho kháng histamin TM. Khi bệnh nhân ổn định cho NAC lại với tốc độ chậm 50mg/kg trong 4 giờ.

Sau khi sử dụng NAC, nếu nồng độ APAP huyết tương giảm dưới ngưỡng độc thì ngừng điều trị. Nếu bệnh nhân còn triệu chứng hoặc kết quả xét nghiệm bất thường thì tiếp tục duy trì liều NAC 150mg/kg trong vòng 24 giờ.

Các biện pháp điều trị hỗ trợ khác:

• Truyền máu, plasma tươi… khi có thiếu máu và cung cấp yếu tố đông máu.
• Cho vitamin K tiêm bắp/ hoặc dưới da nếu PT giảm < 70%
• Hạ đường huyết tiêm tĩnh mạch 0,5g/kg dung dịch glucose ưu trương và duy trì truyền dung dịch glucose.
• Điều trị rối loạn điện giải và toan kiềm
• Chống nhiễm khuẩn
• Đảm bảo chăm sóc, dinh dưỡng cung cấp đầy đủ calo cho trẻ ăn sonde hoặc nuôi dưỡng tĩnh mạch.

Lời khuyên

Ngộ độc paracetamol gây ra các biến chứng khác có thể bao gồm suy thận, viêm tụy, lượng đường trong máu thấp và nhiễm axit lactic. Nếu cái chết không xảy ra, mọi người có xu hướng hồi phục hoàn toàn trong một vài tuần. Nếu không điều trị, một số trường hợp sẽ tự khỏi trong khi những trường hợp khác sẽ dẫn đến tử vong. Vì vậy, việc chẩn đoán và xử trí ngộ độc paracetamol cần có sự tư vấn thực hiện và được theo dõi bởi những người có chuyên môn. Việc này sẽ giảm được các biến chứng của bệnh đối với sức khỏe về sau và hạn chế các nguy cơ tổn thương các tế bào của cơ thể người bệnh.

Hãy theo dõi ngay danh sách các chuyên gia y tế và các cơ sở khám chữa bệnh tại Việt Nam trên Medplus.vn và theo dõi những cập nhật mới nhất về thông tin chi tiết của các chuyên gia và cơ sở y tế đang hoạt động nhé!