Cây Cứt Lợn ( Cỏ Hôi ) luôn được xem là dược liệu quý trong Y học với nhiều công dụng tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên không phải ai cũng hiểu rõ về đặc điểm của dược liệu này. Hôm nay medplus xin giới thiệu đến bạn đọc các công dụng cũng như bài thuốc tiêu biểu từ loại dược liệu này nhé!
Thông Tin Dược Liệu
Tên tiếng Việt: Cỏ cứt lợn, Cây cứt lợn, Cây hoa ngũ sắc, Cây hoa ngũ vị, Cỏ hôi
Tên khoa học: Ageratum conyzoides L.
Họ: Asteraceae (Cúc)
1. Đặc điểm dược liệu
- Thân: Cây cứt lợn còn được biết đến với cái tên quen thuộc là cỏ hôi – một loại thực vật nhỏ có thân mềm, mọc thẳng, chiều cao trung bình của cây khoảng 25 – 50 cm. Thân màu xanh hoặc tím, bên ngoài bao phủ một lớp lông ngắn màu trắng.
- Lá cứt lợn: Hình trứng, mọc đối xứng, có cuống ngắn, một đầu ngọn, kích thước mỗi lá tầm 2 – 6 cm ( chiều dài ) và 1- 3 cm ( bề ngang ). Hai bên mép lá có hình răng cưa tròn. Mặt trên và dưới lá đều có lông. Lá màu xanh nhưng mặt dưới nhạt hơn. Vò lá đưa lên mũi ngửi thấy có mùi rất hắc.
- Hoa: Mọc thành chùm ở đầu ngọn, màu tím, trắng hay tím xanh. Mỗi bông được tạo thành bởi nhiều cánh nhỏ li ti. Dựa vào màu sắc của hoa mà dân gian chia thảo dược này thành 2 loại gồm cây hoa cứt lợn trắng và cây hoa cứt lợn tím.
- Quả: Cây hoa cứt lợn cho quả bế, màu đen, có 3 – 5 sống dọc
2. Phân bố
Cây cứt lợn có thể thích nghi được với mọi loại đất nên có thể mọc hoang ở khắp nơi. Từ các khu đất trống, bên vệ đường, bờ ruộng hay trong vườn nhà đều có thể dễ dàng tìm thấy loại cây này.
3. Bộ phận dùng
Trừ rễ ra thì tất cả các bột phận còn lại của cây đều có tác dụng trị bệnh
4. Thu hái – Sơ chế
Cây cỏ hôi mọc quanh năm nên có thể thu hái bất cứ lúc nào. Những cây trưởng thành được nhổ về, cắt bỏ rễ và loại bỏ những lá sâu bệnh, héo úa. Tiếp đó, dược liệu được rửa đi rửa lại qua nhiều lần nước để loại bỏ đất cát và bụi bẩn. Có thể dùng tươi hoặc khô.
Nếu dùng tươi, cần ngâm với nước muối pha loãng để khử trùng. Trường hợp dùng khô, băm nhỏ cây hoa cứt lợn thành những khúc ngắn cỡ 2 – 3 cm trước khi đem phơi hoặc sấy khô.
5. Bảo quản
Với dược liệu tươi, bạn nên dùng ngay để giữ được trọn vẹn dược tính có trong cỏ hôi. Nếu bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh thì phải để thật ráo nước, cho vào túi ni lông rồi đục vài lỗ nhỏ. Tuy nhiên làm như vậy cũng chỉ tích trữ được thuốc từ 2 – 3 ngày.
Khi bảo quản cứt lợn khô, bạn chỉ cần tránh để nơi ẩm ướt là được.
Công dụng và Liều dùng
1. Thành phần hóa học
- Tinh dầu
- Saponin
- Caryophllen
- Ancoloid
- Demetoxygeratocromen
- Cadinne
- Acid fumaric,
- Phenol
- Quercetin
- Cumarins
- Resins
- Tanins
- Kaempferol
- Charomones
- Acid cafeic
2. Tính vị
Cứt lợn tính mát, vị cay, đắng nhẹ
3. Quy kinh
Cứt lợn có khả năng tác động tới 2 kinh gồm:
- Kinh Thủ thái âm Phế
- Kinh Thủ quyết âm Tâm bào
4. Tác dùng của dược liệu
Theo y học cổ truyền
Đông y cho rằng cây cỏ cứt lợn có tác dụng giải nhiệt, tiêu sỏi, thải độc, giảm sưng, chống chảy máu. Chủ trị các chứng bệnh sau:
- Mụn nhọt
- Viêm họng
- Rong huyết, băng huyết sau sinh
- Sỏi đường tiết niệu
- Viêm mũi xoang
- Đau nhức xương khớp, phong thấp…
Theo y học hiện đại
- Cây cứt lợn thể hiện rõ đặc tính kháng viêm, tiêu sưng
- Năm 2012, một công bố được đăng tải trên tạp chí African Health Sciences cho biết: Thử nghiệm chiết xuất từ cây cứt lợn trên chuột bị bệnh đái tháo đường, các nhà khoa học nhận thấy lượng đường huyết của chúng đã giảm xuống 39,1%.
- Với hàm lượng magie cao, chiết xuất cỏ hôi cũng rất có ích trong việc ngăn ngừa và chống lại các bệnh lý về tim mạch, đột quỵ.
- Cây hoa cứt lợn cũng giúp ngăn ngừa táo bón và thúc đẩy sự tăng trưởng của các tế bào nhờ chứa hàm lượng chất xơ và protein dồi dào.
- Một nghiên cứu được đăng tải trên tạp chí Pathog Glod Health vào năm 2014 chiết xuất từ cứt lợn có thể ức chế hoạt động và tiêu diệt ký sinh trùng Trypomastigote và gây độc tính lên các nhóm ký sinh trùng khác là Leishmania, Leishmania
- Ngoài ra, thành phần etanol trong cứt lợn còn có khả năng làm se bề mặt các vết lở loét ở ngực phụ nữ cho con bú do dòi gây ra. Tỷ lệ lành bệnh lên đến 92,7%.
5. Cách dùng và liều lượng
– Liều lượng khi dùng theo đường uống: 15 – 30g cứt lợn khô ( tương đương 30 – 60g tươi )
– Hình thức sử dụng:
- Sắc uống
- Giã nát, lọc nước cốt uống hoặc bôi ngoài da
- Nấu nước xông
- Đốt cháy để hun khói
Các bài thuốc tiêu biểu từ Dược Liệu
1. Điều trị bệnh viêm xoang, viêm mũi dị ứng
- Cách 1: Lấy lá cứt lợn giã nát rồi dùng bông gòn thấm nước nhét vào bên lỗ mũi bị bệnh
- Cách 2: Dùng 15 – 30g cành và lá khô của cây hoa cứt lợn sắc với 1/2 lít nước lấy 200ml. Khi thuốc còn đang bốc hơi mạnh, lấy xông mũi cho đến khi nguội thì chia 2 lần uống.
- Cách 3: Chuẩn bị thang thuốc gồm có các thành phần 30g cây cứt lợn, 12g thương nhĩ tử (ké đầu ngựa), 20g kim ngân hoa và 16g cam thảo đất. Sắc lấy nước chia làm 3 lần uống. Dùng mỗi ngày 1 thang để đẩy lùi các triệu chứng của bệnh viêm mũi dị ứng, viêm xoang từ bên trong.
- Cách 4: Kết hợp 100g cây hoa cứt lợn với 10g lá chanh và 50g long não. Tất cả các vị trên dùng ở dạng tươi, đem sắc với 300ml cho cạn còn 100ml. Dùng xông mũi ngày 3 lần trong 10 ngày liên tục.
2. Điều trị bệnh viêm họng
- Kết hợp cây cứt lợn và kim ngân hoa ( mỗi vị 20g), cam thảo đất (16g), lá giẻ quạt (6g)
- Sắc một thang thuốc lấy 300ml nước chia 2 lần uống hết trong ngày.
3. Trị cảm mạo gây sốt ( theo Quảng Tây trung thảo dược)
- Chuẩn bị 60g cây cỏ hôi tươi
- Sắc nước chia 3 – 4 lần uống trong ngày cho đến khi khỏi bệnh
4. Chữa viêm nhiễm ở đường hô hấp
- Thành phần của bài thuốc gồm 16g bạch nhĩ thảo, 20g cỏ cứt lợn, 12g lá bồng bồng
- Đem thuốc sắc với 500ml nước đến khi cạn còn 1/3
- Chia 2 lần uống. Dùng khi còn ấm sẽ đạt được hiệu quả tốt hơn
5. Trị cảm mạo, sốt rét ( theo Văn Sơn trung thảo dược )
- Chuẩn bị cành và lá cây cỏ hôi khoảng 15 – 20g
- Sắc kỹ lấy nước đặc chia uống 2 lần trong ngày
6. Điều trị bệnh ở yết hầu
– Cách 1:
- Dùng 30 – 60g lá của cây cứt lợn, giã nát
- Thêm vào 1 cốc nước đun sôi để nguội, khuấy đều, lọc lấy nước cốt
- Số thuốc thu được chia làm 3 lần sử dụng. Khi uống pha thêm chút đường phèn cho vừa đủ ngọt
– Cách 2:
- Hái lá cây hoa cứt lợn số lượng lớn, đem rửa sạch
- Phơi hoặc sấy khô thuốc rồi tán thành bột mịn
- Mỗi ngày 3 lần lấy một ít bột thuốc ngậm trong miệng rồi nuốt từ từ cho trôi xuống cổ họng.
Lưu Ý khi sử dụng Dược Liệu để trị bệnh
Độc tính
Nghiên cứu đã xác định được lượng độc tố cấp LD-50 khi dùng cây cứt lợn theo đường uống với liều lượng 82g/kg.
Lưu Ý
- Không dùng cho các trường hợp bị dị ứng với thành phần của cây cứt lợn
- Dùng dược liệu đúng liều lượng, không nên nấu uống hàng ngày thay thế hoàn toàn cho nước lọc trong thời gian dài.
- Tránh nhầm lẫn giữa cây cứt lợn với cỏ lào hoặc cây ngũ sắc bởi chúng có tên gọi gần giống nhau.
Lời kết
Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về Dược Liệu cũng như một số bài thuốc hay về vị thuốc này nhé !
Lưu ý
- Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo
- Người bệnh không tự ý áp dụng
- Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng
Nguồn: tracuuduoclieu.vn
Sách Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam