Cóc mẳn – Vị thuốc chuyên trị tiêu viêm, tiêu sưng

Theo Dược Y Điển cổ : Cóc mẳn có vị cay, mùi hắc, tính ấm; có tác dụng thông khiếu, tán thấp, khu phong, tiêu thũng, tiêu viêm, tiêu sưng. Cùng MedPlus tìm hiểu kỹ về công dụng và bài thuốc hay nhé !

Thông tin cơ bản

1. Thông tin khoa học:

• Tên Tiếng Việt: Cóc mẳn, Cóc mẩn, cây cóc ngồi, thạch hồ tuy hay Nga bất thực thảo.
• Tên khoa học: Centipeda minima (L.)
• Họ: Cúc (Asteraceae)

2. Mô tả cây

• Cóc mẳn là một loại cỏ nhỏ mềm, mọc bò lan trên mặt đất ẩm, phân rất nhiều cành, ở ngọn có lông mịn trắng, nhưng toàn thân trông nhẵn bóng, lá đơn mọc so le, hơi hình 3 cạnh, đầu tù, phía cuống hẹp lại, mép có hai răng cưa, có khi 1 hay3, dài 10-18mm, rộng 6-10mm, gân chính hơi nổi ở mặt dưới lá, gân phụ không rõ, không có cuống. Cụm hoa hình đầu mọc ở nách lá, hoa cái gồm nhiêu lớp, cánh hoa hình ống màu trăng, trên có răng cưa, hoa lưỡng tính ít hơn, tràng hoa hình chuông có 4 răng hình trứng, rộng, màu hơi tím. Quả bế 4 cạnh, có lông mịn nhỏ, mùa hoa các tháng 2-5, mùa quả các tháng 4-7.

3. Phân bố, thu hái và chế biến

Phân bố

• Ở nước ta, cây cỏ the được tìm thấy nhiều ở các tỉnh khu vực đồng bằng trung du hay các vùng núi thấp. Cây thích nghi và phát triển tốt nhất ở nơi có đất ẩm, chẳng hạn như ruộng bỏ hoang.

Thu hoạch

• Thời điểm cây cỏ the ra hoa cũng chính là lúc thu hoạch.

Bộ phận dùng

• Toàn cây cỏ the đều được dùng làm thuốc chữa bệnh

Chế biến

• Toàn thân cây được nhổ về, rửa sạch, phơi khô ngoài nắng hoặc đem sấy khô với số lượng dược liệu lớn.

Công dụng và tác dụng chính

A. Thành phần hoá học

• Thân lá bóp ra có mùi hôi do cây có tinh dầu và một chất màu nâu nhạt hay vàng nhạt có vị đắng, ít tan trong nước lã, tan nhiều trong nước nóng, rất tan trong cồn. Người ta đã xác định được trong cây có tarasterol, taraxasteryl acetat và arnidiol.

B. Tác dụng dược lý

1. Hoạt tính kháng khuẩn

2. Hoạt động chống viêm và chống oxy hóa

C. Công dụng, tính vị và liều dùng

Tính vị

• Cóc mẳn có vị cay, mùi hắc, tính ấm

Qui Kinh

• Chưa có tài liệu nào ghi nhận thông tin về khả năng quy kinh của. Cần có nhiều nghiên cứu hơn để xác định chính xác vấn đề này.

Công năng

• Tác dụng thông khiếu, tán thấp, khu phong, tiêu thũng, tiêu viêm, tiêu sưng.

Công Dụng

• Theo kinh nghiệm dân gian, vị thuốc này có khá nhiều công dụng đáng chú ý, thường được dân gian sử dụng làm thuốc để điều trị một số chứng bệnh sau:
  • Bệnh eczema (viêm da cơ địa)
  • Ho, viêm họng, viêm phế quản
  • Viêm xoang
  • Đau mắt đỏ
  • Tan màng, mộng trong mắt
  • Rắn cắn
  • Tại Trung Quốc cây được sử dụng trong điều trị ung thư vòm họng

Lưu Ý

• Phụ nữ mang thai không dùng được, đồng thời tham vấn ý kiến bác sĩ trước khi có ý định sử dụng vị thuốc này, tránh dùng sai cách hoặc dùng không đúng vị thuốc có thể gây hại cho cơ thể.

Liều dùng

• Cây khô dùng 10g ~ 15g/ngày, cây tươi dùng khoảng 20g ~ 40g/ngày, dùng sắc nước uống hoặc pha hãm với nước sôi để dùng hàng ngày.

Bài thuốc sử dụng

1. Điều trị bệnh ho gà

• Chuẩn bị: 15g cỏ the, bạch dược, quốc lão, cây dẹt ác mỗi vị 6g
• Cách sử dụng: Các vị trên rửa qua nước cho sạch. Cho tất cả vào siêu sắc thuốc cùng với 600ml nước. Sau khi ấm thuốc bắt đầu sôi mạnh, vặn nhỏ lửa tiếp tục sắc đến khi cạn còn 150ml. Gạn thuốc ra, hòa vào chút đường cho dễ uống. Chia thuốc làm 3 lần dùng. Một liệu trình cần uống thuốc liên tục trong 10 ngày, mỗi ngày 1 thang.

2. Điều trị nổi mẩn ngứa ngoài da, bệnh eczema

• Chuẩn bị: 15g cỏ the, 3 thìa đậu xanh, vài hạt muối biển
• Cách sử dụng: Cỏ the và đậu xanh sống đem giã nát cùng với muối ăn. Vệ sinh khu vực bị bệnh sạch sẽ rồi lấy thuốc đắp lên, băng lại, để khoảng 3 tiếng mới được tháo ra. Áp dụng trong 5 ngày liên tục để thấy được kết quả.

3. Ngăn ngừa và điều trị bệnh cảm cúm

• Chuẩn bị: 100g cỏ the tươi, một ly rượu trắng nhỏ
• Cách sử dụng: Giã nát dược liệu, lọc lấy nước cốt rồi hòa cùng rượu trắng. Làm nóng hỗn hợp, chia uống 2 lần sẽ giúp giảm sốt và cải thiện các triệu chứng khác của bệnh cảm cúm như ớn lạnh, nghẹt mũi, sổ mũi, nhức đầu, đau nhức mình mẩy.

4. Điều trị bệnh viêm amidan cấp và mãn tính

• Chuẩn bị: Cỏ the và gạo nếp mỗi loại 30g
• Cách sử dụng: Rửa sạch cỏ the rồi cắt khúc ngắn, bỏ vào cối giã nát, vắt lấy nước cốt. Dùng nước cốt cỏ the ngâm gạo nếp, sau đó đem xay gạo thành bột. Để trị viêm amidan, lấy bột ít bột gạo ngậm vào miệng rồi nuốt từ từ từng miếng nhỏ để các chất trong thuốc tiếp xúc với khu vực bị bệnh và phát huy tác dụng tối ưu. Sau 3 – 5 ngày dùng thuốc, các triệu chứng sẽ có sự cải thiện rõ rệt.

5. Bài thuốc điều trị mụn nhọt chưa bị vỡ mủ

• Chuẩn bị 15- 20g cỏ the, vảy tê tê (xuyên sơn giáp ) 2g, vân quy 9g, 1 bát rượu trắng
• Cách sử dụng: Vảy tê tê đem đốt cháy thành than, sau đó đem giã nát chung với các dược liệu còn lại. Thêm rượu vào trộn đều, lọc nước uống. Phần bã lấy đắp lên nốt mụn nhọt và băng cố định lại. Cứ sau 3 tiếng cần thay thuốc một lần. Trường hợp mụn nhọt đã vỡ thì không nên áp dụng.

6. Bài thuốc trị bệnh ho gió

• Chuẩn bị: 15g cỏ the khô
• Cách sử dụng: Dược liệu đem rửa sạch, sắc cùng 400ml lấy 100ml. Chia làm 3 phần uống vào buổi sáng, trưa, tối. Dùng liền vài ngày đến khi cơn ho dứt hẳn.

7. Trị ho trong các trường hợp bị cảm lạnh

• Chuẩn bị: 15g cây cỏ the khô. Nếu dùng tươi thì lấy 30g
• Cách sử dụng: Rửa sạch dược liệu, bỏ vào ấm. Đổ thêm 500ml nước đun cho đến khi nước thuốc cô đặc còn 100ml. Gạn thuốc ra, để nguội còn hơi âm ấm chia làm 3 lần dùng mỗi ngày. Một liệu trình điều trị nên uống 5 ngày liên tiếp để bệnh được trị dứt điểm.

8. Điều trị nghẹt mũi, viêm mũi

• Cách 1: Chuẩn bị 6g cỏ the, 6g chồi hoa mộc lan, 10g thương nhĩ tử. Sắc uống 2 – 3 lần trong ngày. Ngày dùng 1 thang.
• Cách 2: Tán cỏ the, tế tân và bạch chỉ thành bột. Thổi vào mũi mỗi ngày 2 lần.

9. Điều trị bệnh viêm xoang, viêm mũi dị ứng bằng cây cóc mẳn

• Cách 1: Cây cóc mẳn ( cỏ the ) tươi rửa sạch và ngâm với nước muối pha loãng. Vò nát dược liệu, cuộn lại thành 1 cái nút nhỏ lần lượt nhét vào từng bên lỗ mũi, mỗi bên 30 phút. Thực hiện ngày 2 lần vào buổi sáng và buổi tối.
• Cách 2: Cỏ the phơi khô, nghiền thành bột mịn. Để trị viêm mũi dị ứng, viêm xoang, lấy một ít bột thuốc thổi vào trong mũi, kết hợp hít mạnh để đưa được thuốc vào sâu trong các xoang. Lặp lại 3 – 4 lần trong ngày.
• Cách 3: Dùng một miếng bông gòn thấm nước muối sinh lý cho ẩm. Sau đó chấm vào bột cỏ the lần lượt nhét vào từng bên lỗ mũi khoảng 30 phút. Áp dụng mỗi ngày 1 lần.
• Cách 4: Sắc cây cỏ the vài tiếng đồng hồ cho cô đặc thành cao. Dùng bông gòn tẩm cao nhét vào lỗ mũi khoảng 60 phút thì bỏ ra. Thực hiện chăm chỉ mỗi ngày 1 lần các triệu chứng khó chịu sẽ thuyên giảm.
• Cách 5: Dùng 20g cây cỏ the khô ( tương đương 40g tươi). Sắc kỹ lấy 200ml nước chia 3 lần uống mỗi ngày.

10. Điều trị bệnh viêm phế quản mãn tính

• Chuẩn bị: 10g cây cỏ the tươi, 10g củ ba mươi, 12g lá bồng bồng, 8g trần bì
• Cách sử dụng: Các vị thuốc đã chuẩn bị gộp chung lại tạo thành một thang sắc nước chia 3 lần uống. Dùng liền 10 – 15 ngày tùy theo tình trạng bệnh.

11. Chữa nổi mẩn ngứa ngoài da do thời tiết thay đổi

• Chuẩn bị: Cỏ the tươi liều lượng tùy thuộc vào diện tích da bị mẩn ngứa.
• Cách sử dụng: Rửa dược liệu với nước muối, giã nát đắp lên chỗ da bị ảnh hưởng khoảng 30 phút. Thực hiện vài lần trong ngày để xoa dịu cơn ngứa ngáy khó chịu.

12. Điều trị ho do cảm cúm

• Chuẩn bị: 40g Cây cỏ the, 40g hoạt lục thảo, 40g râu ngô
• Cách sử dụng: Đều đặn sắc uống mỗi ngày 1 thang trong 3 – 5 ngày liên tục

 Lời kết

Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về một số tác dụng hay về loại dược liệu này!

Lưu ý

1. Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo
2. Người bệnh không tự ý áp dụng
3. Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng

Nguồn: tracuuduoclieu.vn tham khảo
Sách Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam