Mã Tiền | Công Dụng Và Cách Dùng Dược Liệu

Mã tiền là dược liệu quý, thường được sử dụng để trị bệnh trong đông y, tuy nhiên loại dược liệu này lại có chứa độc tính, có thể gây tử vong, vì vậy chỉ sử dụng dược liệu khi có sự kê toa từ thầy thuốc. Vậy có những bài thuốc trị bệnh hiệu quả từ dược liệu ma hoàng hiện nay?  Cách dùng dược liệu này như thế nào? Hãy cùng Medplus tìm hiểu rõ hơn về loại dược liệu này nhé!

1. Thông tin dược liệu

Tên thường gọi: Mã tiền; Củ chi, Phan mộc miết, Mắc sèn sứ

Tên khoa học: Strychnos pierriana/ Strychnos nux vomica

Họ: Họ Mã tiền – Loganiaceae

Đặc điểm dược liệu

Một số loài thực vật cho dược liệu mã tiền:

• Cây mã tiền – Strychnos nux vomica: Là thực vật thân nhỏ, vỏ xám, mọc thẳng đứng, cây non thường có gai nhưng rụng đi khi phát triển. Lá hình bầu dục, hai đầu hơi nhọn, mọc đối xứng, gân lá hình lông chim. Hoa mọc thành xim, nhỏ, màu hồng/ vàng.
• Cây mã tiền cành vuông – Strychnos vanprukii Craib: Cây dây leo, dài từ 5 – 20m, thân gỗ và vỏ ngoài có màu nâu. Cành non thường có 4 cạnh, lá màu xanh, mặt bóng, phiến lá hình mác và mọc đối xứng. Hoa mọc ở kẽ lá, dạng cụm, màu vàng nhạt. Quả màu vàng cam, hình cầu, đường kính từ 4 – 5cm, bên trong chứa 1 – 6 hạt.
• Cây mã tiền Trung Quốc/ Cát Hải – Strychnos cathayensis Merr: Cây thân nhỡ, mọc leo, phiến lá thon, rộng 2 – 4cm, dài 6 – 10cm, cành màu nâu, có lông mịn bao phủ. Hoa mọc ở nách lá hoặc ở đầu các cành cao, quả mọng, hình cầu, đường kính từ 1.5 – 3cm, bên trong chứa từ 3 – 7 hạt.
• Mã tiền hoa nách – Strychnos axillaris Colebr: Cây mọc leo hoặc đứng, thân gai, không có lông. Lá hình tim hoặc tròn, dài 2.5 – 8cm. Hoa mọc ở ngọn cành hoặc nách lá, màu trắng, quả hình cầu, bên trong chứa 1 – 3 hạt, đường kính từ 1 – 2cm.
• Cây mã tiền hoa tán – Strychnos umbellate: Cây nhỡ, mọc leo hoặc thẳng đứng, thân có gai, không lông. Phiến lá hình tròn/ hình tim, rộng 2 – 4cm, dài từ 3 – 8cm. Hoa mọc thành chùm ở ngọn cành hoặc nách lá, hoa có màu trắng, quả hình cầu, đường kính nhỏ từ 1 – 2cm và chứa 1 – 3 hạt bên trong.

Bộ phận dùng

Bộ phận sử dụng là hạt chín của cây.

Thu hái và chế biến

• Sau khi quả chín sẽ khô dần rồi rơi xuống đất, ta thu nhặt quả rồi đem về loại bỏ tạp chất, bổ ra lấy hạt (loại bỏ phần thịt và hạt lép, non). Phơi năng hay sấy ở nhiệt độ trung bình 55 độ C cho đến khi khô ráo, lấy phần hạt sạch đem sao với cát sạch cho đến khi có màu hạt dẻ nâu sẫm. Lúc này, sẽ thấy vỏ hạt có đường nẻ, rây bỏ hết phần cát, cạo sạch lớp lông bị cháy là được.
• Thời điểm thích hợp ra hoa và sai quả là vào mùa xuân tới mùa hè.

Phân bố

2. Công dụng và tác dụng chính

Thành phần hóa học

Tính vị

Vị đắng, tính hàn, độc tính rất mạnh.

Quy kinh

Quy vào kinh Tỳ và Can.

Tác dụng dược lý

Theo y học hiện đại

• Tác dụng với tuần hoàn và tim mạch: Làm co mạch máu ngoại vi và làm tăng huyết áp.
• Tác dụng đối với thần kinh trung ương và ngoại vi: Ở liều nhỏ, dược liệu có tác dụng kích thích nhưng dùng liều cao có thể gây co giật.
• Tác dụng đối với hệ tiêu hóa nói chung và dạ dày nói riêng: Mã tiền làm tăng tốc độ chuyển thức ăn sang ruột và kích thích tăng tiết dịch vị. Tuy nhiên nếu dùng sống, dược liệu có thể gây rối loạn co bóp dạ dày và rối loạn tiêu hóa.
• Độc tính: Dược liệu có độc tính cao, khi bị ngộ độc bệnh nhân thường hay nôn mửa, ngáp, sợ ánh sáng, mạch nhanh, yếu và chảy nhiều nước dãi. Ở liều cao hơn, có thể gây co giật nhẹ, tứ chi cứng đờ và xuất hiện những triệu chứng của bệnh uốn ván như lồi mắt, rút gân hàm, co bắp thịt, đồng tử mở rộng, ngạt,… Ở liều cao, mã tiền gây liệt hô hấp và dẫn đến tử vong.

Theo y học cổ truyền

• Công năng: Chỉ thống, tiêu thũng, tê bại, thông kinh lạc, tán kết, mạnh tỳ vị, trừ phong thấp và mạnh gân cốt.
• Chủ trị: Đau nhức xương khớp, bại liệt, đau tê, viêm âm đạo, viêm họng, nhọt độc,…

Cách dùng và liều lượng

Mã tiền sống chủ yếu được dùng ở ngoài do độc tính rất mạnh. Mã tiền chế được dùng ở dạng thuốc sắc hoặc thuốc bột.

• Người lớn: Dùng mỗi lần trung bình 0,05g, tối đa 0,1g. Trong vòng 24g, trung bình 0,15g, tối đa 0,3g.
• Trẻ từ 3 tuổi trở lên, có thể dùng 0,005 g cho mỗi tuổi.
• Trẻ em dưới 2 tuổi, tuyệt đối không sử dụng vị thuốc này.
• Nếu uống một lần 5-20mg strychnine (thành phần trong mã tiền) sẽ bị trúng độc, 30mg sẽ gây tử vong.
• Nên sử dụng Mã tiền đã được chế biến.

3. Bài thuốc chữa bệnh

Giảm đau khớp, trị viêm khớp, chân tay tê mỏi

Mã tiền tử 300g (chế), Cam thảo, Ma hoàng, Ngưu tất, Toàn yết, Cương tàm, Thương truật,  Nhũ hương, Một dược đều 36g. Tất cả dược liệu đem tán bột, trộn đều, mỗi ngày dùng 0,5g-1g tùy theo thể trạng từng người. Nên uống với rượu trước khi ngủ và tránh gió sau khi uống để đạt hiệu quả tốt nhất.

Lưu ý: Mã tiền đem nấu với nước đậu xanh tỉ lệ 1:1 đến khi đậu xanh nứt ra, rồi thái lát, phơi khô, sao với cát thành màu vàng đen ở nồi đất. Nhũ hương và Một dược sao trên miếng ngói đến khi hết dầu có trong dược liệu. Các vị thuốc còn lại sao vàng. Tán bột tất cả rồi trộn đều.

Chữa đau mỏi do phong thấp, đau vai gáy

Mã tiền chế (sao cháy vàng) 30g, Huyết kiệt 60g, đem dược liệu tán bột rồi chia thành từng phần khoảng 1,5g/ phần. Dùng 2 gói mỗi ngày.

Hỗ trợ điều trị bỏng, vết thương do vật sắc nhọn

Mã tiền chế (bột) trộn đều với ít rượu rồi đắp lên vết thương.

4. Những điều cần lưu ý khi dùng dược liệu

Trong quá trình điều trị bệnh bằng ma hoàng cần lưu ý:

• Mẫn cảm hay dị ứng với bất kỳ thành phần nào có trong dược liệu.
• Tuyệt đối không sử dụng cho các trường hợp: Phụ nữ có thai và cho con bú, trẻ nhỏ, người mất ngủ, di tinh, suy nhược cơ thể…

5. Lời kết

Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về Dược Liệu cũng như một số bài thuốc hay về vị thuốc này nhé!

Lưu ý:

1. Thông tin về dược liệu mang tính chất tham khảo
2. Quý độc giả không nên tự ý sử dụng phối bài thuốc mà sử dụng
3. Quý độc giả nên tham vấn ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng, để hạn chế tác dụng phụ và tác dụng không mong muốn

Nguồn: tracuuduoclieu.vn

Xem thêm bài viết:

• Lộc Giác Giao | Công Dụng Và Cách Dùng Dược Liệu
• Ma Hoàng | Công Dụng Và Cách Dùng Dược Liệu
• Lộc Giác Sương | Công Dụng Và Cách Dùng Dược Liệu