Mần tưới là một loài cây thuộc họ Cúc được trồng khá phổ biến ở vùng nông thôn miền Bắc nước ta. Cây có thể vừa dùng để làm rau ăn, vừa dùng để làm thuốc trị bệnh hiệu quả. Vậy dược liệu mần tưới có công dụng cụ thể như thế nào? Trị bệnh ra sao? Hãy cùng Medplus tìm hiểu rõ hơn về loại dược liệu này nhé!
1. Thông tin dược liệu
Tên thường gọi: Mần tưới; Trạch lan; Hương thảo; Co phất phứ; Bội lan
Tên khoa học: Eupatorium fortunei
Họ: Cúc (danh pháp khoa học: Asteraceae)
Đặc điểm dược liệu
Mần tưới là cây thân thảo sống nhiều năm, cây có chiều cao từ 30 – 100cm. Thân và cành có màu tím, rãnh chạy dọc và được phủ một lớp lông tơ.
Lá hình dải rộng, mọc đối xứng, đầu lá thường nhọn còn gốc thường thon và tròn. Lá có mép răng cưa đều, rộng khoảng 2.5 – 4.5cm và dài khoảng 5 – 12cm. Gân lá hình lông chim, bề mặt lá nhẵn. Hoa mọc thành cụm, màu tím nhạt. Quả bế, có 5 cạnh và màu đen. Cây ra hoa vào tháng 7 – 11 và sai quả vào tháng 9 – 12.
Bộ phận dùng
Toàn cây.
Thu hái và chế biến
Thu hái thân và lá hoặc có thể nhổ toàn cây, loại bỏ đất. Có thể dùng dược liệu tươi hoặc phơi khô ở nơi râm mát, để dùng từ từ.
Phân bố
Mần tưới phân bố nhiều ở các tỉnh phía Bắc như Lào Cai, Cao Bằng, Lạng Sơn, Phú Thọ, Thái Nguyên.
Mần tưới thường mọc ở ven suối, trong rừng ẩm. Cây ra hoa từ tháng 2 đến tháng 6 hàng năm, nhưng đôi khi cũng ra hoa vào mùa đông.
Ngoài ra thì cũng có thể trồng ở vườn nhà.
Ngoài Việt Nam, cây còn phân bố ở một số nước như Ấn Độ, Lào, Trung Quốc, Nhật Bản, Nga
2. Công dụng và tác dụng chính
Thành phần hóa học
Trong mần tưới chủ yếu là tinh dầu (p-cymen, methyl thymol ether, meryl acetat, lindelofin, acid O-coumaric, taraxasteryl palmitat.
Tính vị
Vị cay, hơi đắng, tính ấm và có mùi thơm.
Quy kinh
Quy vào kinh Tỳ và Can.
Tác dụng dược lý
Theo y học hiện đại:
-
Trị kinh nguyệt không đều, tắt kinh, phụ nữ sau sinh đau bụng do ứ huyết.
-
Trị phù thũng.
-
Trị choáng váng, hoa mắt, chấn thương, mụn nhọt, lở ngứa…
Theo y học cổ truyền:
- Công dụng: Thông kinh, lợi tiểu, phá ứ huyết và hoạt huyết.
- Chủ trị: Mất ngủ, phụ nữ sau sinh ăn uống kém, mệt mỏi, kinh nguyệt không đều, giảm mụn nhọt và xua đuổi muỗi.
- Ngoài ra, tinh dầu từ cây mần tưới còn được dùng để trị bọ và các loài ký sinh trùng ở động vật như chấy rận, rệp, mọt, bọ chét, bọ gà,…
- Một số nơi dùng như một loại gia vị hoặc được dùng sống làm rau thơm.
- Nhân dân Trung Hoa dùng dược liệu làm thuốc điều kinh, hạ sốt, lợi tiểu và bồi bổ dạ dày.
Cách dùng và liều lượng
Dược liệu tươi: Mỗi ngày sắc uống từ 50 – 150 g.
Dược liệu khô: Mỗi ngày sắc uống từ 10 – 20 g.
Nếu dùng ngoài thì có thể dùng ở bất cứ liều nào.
3. Bài thuốc sử dụng
Bài thuốc điều trị rong kinh
- Chuẩn bị: Mã đề, ké hoa vàng và chỉ thiên mỗi vị 15g, mần tưới 20g.
- Thực hiện: Đem sắc uống đều đặn.
Bài thuốc trị thống kinh (đau bụng kinh) và kinh nguyệt không đều
- Chuẩn bị: Hương phụ, mần tưới, ngải cứu, nhọ nồi và ích mẫu mỗi vị 15g.
- Thực hiện: Đem các vị sắc uống.
Bài thuốc chữa chứng chậm kinh, máu kinh xấu, thường ra màu nâu đen
- Chuẩn bị: Nghệ xanh, ngưu tất, ích mẫu và hương phụ (tứ chế) mỗi vị 16g, chỉ xác, tô mộc và mần tưới mỗi vị 12g.
- Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống.
Bài thuốc trị tỳ vị hư yếu khiến tiêu hóa kém, bụng đầy trướng và đau tức ngực
- Chuẩn bị: Trần bì 6g, lá sen và hậu phác mỗi vị 8g, bán hạ chế, mần tưới, đại phúc bì và hoắc hương mỗi vị 12g.
- Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống.
Bài thuốc trị người nóng vào buổi chiều, miệng đắng, đi tiểu vàng, rêu lưỡi nhờn hơi vàng
- Chuẩn bị: Hoàng cầm, hoắc hương và bán hạ chế mỗi vị 12g, ý dĩ nhân, hoạt thạch mỗi vị 16g, hoàng liên 6g, mần tưới, chỉ thực, hậu phác mỗi vị 8g.
- Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống.
Bài thuốc chữa mụn nhọt sưng chưa sinh mủ, da sưng tấy, bầm tím do chấn thương
- Chuẩn bị: 1 nắm mần tưới tươi khoảng 50g.
- Thực hiện: Rửa sạch, để ráo và giã nát với 1 ít muối, sau đó đắp lên chỗ sưng đau.
Bài thuốc giải cảm do nắng nóng
- Chuẩn bị: 100g lá mần tưới non.
- Thực hiện: Đem nấu canh ăn trong ngày, nên dùng khi canh còn nóng. Sử dụng liên tục trong vòng 3 ngày.
Bài thuốc giúp kích thích tiêu hóa và giải nhiệt cơ thể
- Chuẩn bị: Mần tưới 20g (hái trước khi cây có hoa, thái nhỏ rồi sấy khô).
- Thực hiện: Sắc với 300ml nước, còn lại 100ml dùng uống hằng ngày.
Bài thuốc trị chứng mất ngủ, mệt mỏi và ăn uống kém ở phụ nữ sau khi sinh
- Chuẩn bị: Rẻ quạt 4g, nhân trần 6g, ngải cứu 10g, vỏ quả bưởi đào khô 4g, mạch môn và mần tưới mỗi vị 20g.
- Thực hiện: Sắc uống ngày dùng 1 thang, nên dùng liên tục trong vòng 10 ngày.
Bài thuốc giúp giảm gàu ở da đầu
- Chuẩn bị: Lá bưởi 20g, bồ kết 3 – 5 quả và mần tưới tươi 25g.
- Thực hiện: Đun dược liệu rồi lấy nước gội đầu. Nên gội 2 lần/ tuần.
Bài thuốc giúp xua đuỗi muỗi
- Chuẩn bị: Lá mần tưới tươi 20g.
- Thực hiện: Rửa sạch, giã nát và xát trực tiếp lên chân tay để xua đuỗi muỗi. Cách này có hiệu quả trong vòng 2 – 3 giờ. Có thể xát lại nếu cần thiết.
4. Những điều cần lưu ý khi dùng dược liệu
Không dùng cho người có thể âm hư và huyết nhiệt. Người huyết hư nhưng không có ứ trệ không nên dùng. Nên dùng bài thuốc từ mần tưới cho người bị chậm kinh. Người có kinh nguyệt đến sớm hơn không nên sử dụng dược liệu này.
5. Lời kết
Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về Dược Liệu cũng như một số bài thuốc hay về vị thuốc này nhé!
Lưu ý:
- Thông tin về dược liệu mang tính chất tham khảo
- Quý độc giả không nên tự ý sử dụng phối bài thuốc mà sử dụng
- Quý độc giả nên tham vấn ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng, để hạn chế tác dụng phụ và tác dụng không mong muốn
Nguồn: tracuuduoclieu.vn
Xem thêm bài viết: