Cây Mướp được trồng chủ yếu lấy quả làm rau ăn cũng như dùng làm vị thuốc. Có công dụng giúp chữa ho, dễ tiêu, tê thấp, bệnh về gan và lá lách,… Để hiểu rõ hơn về những công dụng của dược liệu này, mời bạn cùng tìm hiểu với Medplus!
Thông tin cơ bản
Tên tiếng Việt: Mướp ta, Mướp hương
Tên khoa học: Luffa aegyptiaca
Họ: Cucurbitaceae (Bầu bí)
Đặc điểm cây
Mướp hương là cây thân thảo, thuộc dạng dây leo. Thân dài, nhỏ, hình tiết diện đa giác, màu xanh lục nhạt, có năm đường gân chạy dọc. Bên ngoài thân có nhiều lông trắng mọc rải rác. Dọc theo thân phát triển nhiều tua cuốn bám vào thân cây khác, bụi rậm hay giàn được người dân dựng sẵn để phát triển.
- Lá cây mướp hương mọc so le, hình trái tim, mặt trên và dưới đều có nhiều lông tơ, chứa 5 – 7 thùy, bên ngoài mép có răng.
- Hoa thường ra vào tháng 8 – tháng 10 hàng năm. Cùng một cây có cả hoa đực lẫn hoa cái. Hoa đực thường mọc thành chùm còn hoa cái thì phát triển đơn độc từng hoa.
- Quả mướp hình trụ thuôn, khi còn xanh chất xốp, mềm, chứa nhiều nước, màu xanh đậm hoặc xanh nhạt, dài khoảng 25 – 30 cm, vỏ thô ráp. Khi quả già chuyển sang màu nâu, bên trong có nhiều xơ và khá dai. Trong quả có nhiều hạt dẹp, hình trứng.
Phân bố, thu hái và chế biến
Cây mướp được trồng ở khắp nơi trong nước ta. Thường chỉ để lấy quả luộc hay xào nấu để ăn. Rất ít người dùng làm thuốc. Còn thấy mọc ở Campuchia, Lào, Trung quốc, Thái Lan, Mianma.
Một số ít người dùng xơ, quả, rễ, lá, hạt mướp làm thuốc. Lá hái vào lúc cây đương ra hoa, rễ hái khi cây đã già, quả và hạt khi quả chín.
Bộ phận dùng
Nhiều bộ phận của cây mướp đều có tác dụng chữa bệnh: quả, lá, thân và hoa cây.
Thành phần hóa học, tính vị
Thành phần hoá học
Quả chứa chất đắng, saponin, chất nhầy, xylan, mannan, galactan, lignin, mỡ, protein 1,5%.
Trong quả tươi có nhiều choline, phytin, các acid amin tự do: lysin, arginin, acid aspartic, glycin, threonin, acid glutamic, alanin, tryptophan, phenylalanin và leucin.
Hạt chứa một chất đắng là cucurbitacin B, một saponin đắng kết tinh khi thuỷ phân cho acid oleonolic và một sapogenin trung tính; còn có một saponin khác.
Tính vị, công năng
Trong Dược học cổ truyền, cây mướp có vị ngọt, tính mát, không độc. Có tác dụng thanh nhiệt, nhuận da, điều kinh, chỉ đới, bình can, thông kinh, hoạt huyết.
- Lá có vị đắng, chua, tính hơi lạnh, có tác dụng thanh nhiệt, chống viêm, giảm ho, giải độc, tiêu thũng.
- Quả: có vị ngọt, tính bình, nấu canh ăn hằng ngày có tác dụng nhuận tràng và làm giảm đau.
- Xơ: có vị ngọt dịu, tính bình, có tác dụng cầm máu, thông kinh lạc, chống co thắt, thúc sởi, lợi tiểu.
- Rễ: có vị ngọt, tính bình. Có tác dụng hoạt huyết, thông lạc chữa đau nửa đầu, viêm mũi, viêm xoang, ho, đau lưng với liều uống mỗi ngày 15 – 30g dưới dạng thuốc sắc.
Công dụng và những bài thuốc về cây Mướp
Công dụng
Theo tài liệu nước ngoài, lá mướp tươi giã nát, đắp chữa mụn nhọt, sưng tấy, phát ban ở trẻ em.
Dịch ép từ lá mướp có tác dụng điều kinh.
Quả mướp đốt thành tro, pha nước uống chữa đau lưng, viêm vú. Quả non nấu ăn là thuốc thanh nhiệt, giải độc, lợi sữa.
Những thuốc có Mướp
1. Lá mướp
Để tươi hoặc phơi khô. Dược liệu có vị đắng, chua, tính hơi lạnh, có tác dụng thanh nhiệt, chống viêm, giảm ho, giải độc, tiêu thũng.
2. Chữa viêm họng
Lá mướp rửa sạch, giã nhỏ với ít muối, thêm nước, gạn uống làm 1 lần.
3.Chữa ho kéo dài
Lá mướp hương 20g nấu nước uống.
4. Chữa phù thũng
Lá mướp hương 15g, cây cứt lợn 10g. Tất cả thái nhỏ, phơi khô, sắc với 200ml nước còn 50ml, uống làm 1 lần trong ngày. Dùng 5 – 7 ngày.
5. Chữa kinh nguyệt không thông
Quả mướp phơi khô, đốt tồn tính, tán bột, lấy 8 – 16g trộn với tiết vịt trắng và ít rượu, uống vào sáng sớm lúc đói.
6. Chữa băng huyết
Đài tồn tại của quả mướp 2 cái, lá huyết dụ 3 lá, rễ cỏ tranh 20g, rễ cỏ giày 20g, thái nhỏ, sắc với 400ml nước còn 100ml, uống trong ngày,
7. Chữa đau lưng
Bài 1: Vỏ quả mướp già (chưa thành xơ), hạt gấc, hạt trám, đốt thành than, trộn với mỡ lợn, bôi ngày vài lần chữa mụn nhọt.
Bài 2: hạt mướp già 10g sao vàng, sắc nước uống.
8. Thuốc tăng tiết sữa và hoạt huyết
Quả mướp non nấu với chân giò hoặc móng giò lợn.
9. Chữa đau lưng, đau hông do thấp nhiệt
Thân cây mướp 30g, phối hợp với xa tiền tử 30g, hổ trượng 15g, hoàng bá 10g, sắc nước uống ngày 1 thang.
10. Chữa sốt cao, đau đầu
Hoa mướp 20g, hạt đậu xanh 100g. Đậu xanh để cả vỏ, nấu nhừ chắt lấy nước rồi cho hoa mướp đã thái nhỏ vào, đun sôi trong 5 phút. Để nguội. Uống làm 2-3 lần trong ngày.
11. Chữa tắc tia sữa
Xơ mướp 1 cái, gai bồ kết 10 cái, hành tươi hoặc phơi khô 1 củ. Tất cả băm nhỏ, sắc với 400ml nước còn 100ml, uống làm 2 lần trong ngày. Dùng 2 – 3 ngày. Kết hợp xoa nắn vú cho thông tia sữa.
12. Chữa hen
Xơ mướp 20g cắt nhỏ, sao; hạt đay quả dài 12g, giã dập, sao. Trộn đều, sắc uống lúc nóng. Ngày 2 lần. Dùng 2 – 3 ngày.
13. Chữa bế kinh
Xơ mướp đốt tồn tính, tán nhỏ, trộn với tiết chim bồ câu trắng hoàn viên, rồi phơi khô, tán nhỏ. Mỗi lần uống 8g với rượu vào lúc đói.
14. Chữa sởi (làm sởi mọc nhanh và mọc đều)
Xơ mướp 20g, kinh giới 12g, bạch chỉ 12g, kim ngân 12g, cỏ mần trầu 8g, cam thảo nam 4g. Tất cả thái nhỏ, sao vàng, sắc uống làm 2 lần trong ngày.
Lời kết
Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về một số tác dụng hay về loại dược liệu này!
Lưu ý
- Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo.
- Người bệnh không tự ý áp dụng.
- Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng.
Nguồn: Tracuuduoclieu Các nguồn tổng hợp uy tín.