Ngọc Trúc – Thảo dược “Vàng” giúp Cường Tim Bổ Phế

A. Thông tin Dược Liệu

Tên tiếng Việt: Ngọc trúc

Tên khoa học: Polygonatum odoratum (Mill.) Druce – Convallaria odorata Mill. – Polygonatum officinale All.

Họ: Convallariaceae

1. Đặc điểm thực vật

Dược liệu ngọc trúc là cây thân rễ sấy/ phơi khô của loài thực vật cùng tên.

Ngọc trúc là thực vật thân cỏ, sống nhiều năm, chiều cao trung bình từ 40 – 60cm. Thân có đường kính khoảng 0.5 – 1.5cm, thân rễ mọc ngang, màu vàng trắng nhạt, trên thân rễ có nhiều rễ con mọc xung quanh.

Lá mọc từ giữa thân trở lên, thường mọc so le, phiến hình trứng, rộng 3 – 6cm, dài 6 – 12cm, cứng dài và không có cuống, mặt lá dưới có màu trắng nhạt. Hoa hình chuông, màu trắng, mọc ngay kẽ lá, mỗi kẽ có từ 1 – 2 hoa, cuống dài khoảng 1 – 1.5cm. Quả mọng, hình cầu, thường có màu đen khi chín và đường kính dao động từ 1 – 7mm.

2. Bộ phận dùng

Thân rễ.

3. Phân bố

Ngọc trúc là loài thực vật có nguồn gốc từ Trung Quốc, đặc biệt phân bố nhiều ở tỉnh Vân Nam, Quảng Tây và Quảng Đông.

Ở nước ta cùng có loài thực vật tên là Ngọc trúc hoàng tinh (Disporopsis aspera) thuộc họ Hoàng tinh (Convallariaceae). Tuy nhiên tác dụng của 2 dược liệu này hoàn toàn khác nhau, vì vậy cần tránh nhầm lẫn khi sử dụng.

4. Thu hái – sơ chế

Thời điểm thu hái thích hợp nhất là vào mùa xuân hoặc mùa thu. Sau khi hái về, đem cắt bỏ rễ con, rửa sạch tạp chất và đất cát. Sau đó lấy ra phơi cho hơi khô, rồi lăn cho mềm và tiếp tục phơi/ sấy cho khô hoàn toàn.

Ngoài ra, có thể bào chế dược liệu ngọc trúc theo những cách sau:

• Đem ủ thân rễ trong vòng 1 ngày đêm, thực hiện tương tự trong vòng 2 – 3 lần cho đến khi dược liệu có màu đen. Sau đó cắt thành khúc dài khoảng 2 – 3cm.
• Dùng thân rễ phơi khô, thái vát thành từng phiến dài 3 -5cm và bảo quản, dùng dần.
• Dùng khoảng 10kg thân rễ đồ trong vòng 8 giờ cho chín mềm. Sau đó thái thành từng khúc, thêm khoảng 1.5ml rượu vào rồi chưng trong vòng 4 giờ đồng hồ là dùng được.
• Dùng ngọc trúc nguyên phiến đem tẩm với mật ong theo tỷ lệ 10:1 trong 30 phút rồi sao với nhỏ cho đến khi dược liệu có màu vàng, sờ vào không dính tay và có mùi thơm là được.

5. Bảo quản

Nơi khô ráo.

B. Công dụng và Liều dùng

1. Thành phần hóa học

Dược liệu có chứa vitamin A, quercitol, convallarin, conballamarin, tinh bột và chất nhầy.

2. Tính vị

Vị ngọt, tính hơi hàn.

3. Tác dụng dược lý

Theo Đông Y:

• Công dụng: Nhuận táo, tư âm, sinh tân, dương vị, nhuận phế, chỉ khát, trừ phiền
• Chủ trị: Mồ hôi trộm hư hao gây sốt, ho nhiều phát sốt, táo nhiệt, phong thấp, miệng khát, đái dắt, vị âm hư, phế âm hư, di tinh, tiểu nhiều lần, suy nhược, ra mồ hôi nhiều.

 Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:

• Convallarin trong ngọc trúc có tác dụng hạ áp, tẩy mạnh và kích thích thận.
• Dùng liều lượng lớn có thể ngưng hô hấp.
• Dược liệu có tác dụng nhuận tràng và ức chế tăng đường huyết trên chuột cống thực nghiệm.
• Chiết xuất cồn liều nhỏ và nước sắc từ ngọc trúc có tác dụng cường tim ở tim ếch cô lập. Phối hợp với hoàng kỳ nhận thấy tác dụng cải thiện điện tâm đồ ở bệnh thiếu máu cơ tim.
• Dược liệu có thể tăng cường khả năng chịu đựng tình trạng thiếu oxy của tim mạch, làm chậm hình thành xơ vữa động mạch và hạ lipit huyết.

4. Cách dùng – liều lượng

Dược liệu ngọc trúc được dùng ở dạng thuốc sắc, xào, hầm hoặc nướng. Liều dùng trung bình từ 9 – 20g/ ngày. Tuy nhiên nếu dùng đơn độc hoặc dùng tươi có thể dùng liều cao, khoảng 40 – 80g/ ngày.

C. Bài thuốc Tiêu biểu từ Dược Liệu

1. Bài thuốc chữa chứng đau mắt đỏ

• Chuẩn bị: Bạc hà 2g, sinh địa, thảo quyết minh (sao), cúc hoa và huyền sâm mỗi vị 10g, ngọc trúc 12g.
• Thực hiện: Sắc lấy nước, chia làm 2 phần. Một phần để uống và một phần để xông mắt.

2. Bài thuốc chữa chứng dạ dày và phổi khô nóng gây đau họng, khô miệng

• Chuẩn bị: Cam thảo 8g, mạch môn đông và sa sâm mỗi vị 12g, ngọc trúc 16g.
• Thực hiện: Sắc uống, dùng trong ngày.

3. Bài thuốc trị ho có ít đờm, ho khan và ho do lao

• Chuẩn bị: Ý dĩ nhân 16g, sa sâm 8g và ngọc trúc 20g.
• Thực hiện: Sắc uống hằng ngày.

4. Bài thuốc phòng bệnh viêm cơ tim và bệnh bạch hầu

• Chuẩn bị: Thạch hộc, ngọc trúc, bách hợp và mạch môn mỗi vị 12g.
• Thực hiện: Sắc uống và dùng liên tục trong vòng 7 ngày.

5. Bài thuốc trị chứng đổ mồ hôi trộm, ho khan, suy nhược cơ thể, miệng khô và sốt

• Chuẩn bị: Mạch môn, sa sâm, địa cốt bì và bạch thược mỗi vị 12g, ngọc trúc 16g, bối mẫu và trần bì mỗi vị 6g, ngân sài hồ 8g.
• Thực hiện: Đem thái nhỏ, phơi khô và sắc với 400ml nước, còn lại 100ml. Chia thành 2 lần uống và dùng hết trong ngày.

6. Bài thuốc chữa viêm khớp dạng thấp

• Chuẩn bị: Hoài sơn, hà thủ ô, ngọc trúc và đan sâm mỗi vị 40g, đơn bì, mạch môn, đương quy và trạch tả mỗi vị 20g, sơn thù, thanh bì và chỉ thực mỗi vị 10g.
• Thực hiện: Đem các dược liệu thái nhỏ, sau đó tán mịn, hòa với siro hoặc mật ong làm thành viên nặng 5g. Mỗi ngày dùng 1 viên.

7. Bài thuốc trị chứng hư lao khiến người hay sốt về chiều

• Chuẩn bị: Ngũ vị tử 6g, mạch môn, bách bộ, đảng sâm, hoài sơn và bạch truật mỗi vị 12g, ngọc trúc 16g.
• Thực hiện: Sắc uống ngày dùng 1 thang.

D. Lưu ý khi dùng dược liệu

• Không dùng cho người có tỳ hư, đờm thấp ứ trệ và người dương suy âm thịnh.
• Tránh dùng cho người bị đầy trướng bụng và tiêu chảy.
• Khi dùng để chế biến món ăn, không nên sử dụng nồi và vật dụng chế biến bằng sắt.

Lời kết

Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về Dược Liệu cũng như một số bài thuốc hay về vị thuốc này!

Lưu ý

1. Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo
2. Người bệnh không tự ý áp dụng
3. Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng

Nguồn: tracuuduoclieu.vn , tham khảo
Sách Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam