Phù mạch là tình trạng sưng tấy của lớp mô ngay dưới da hoặc màng nhầy. Vết sưng chủ yếu ảnh hưởng đến mặt, lưỡi, môi, cổ họng, cánh tay và chân nhưng có thể trở nên nghiêm trọng và thậm chí đe dọa tính mạng nếu nó xảy ra ở cổ họng, phổi hoặc đường tiêu hóa.
Phù mạch thường do dị ứng nhưng cũng có thể do phản ứng thuốc không dị ứng, nhiễm trùng, ung thư, di truyền và thậm chí là căng thẳng. Việc điều trị tùy thuộc vào nguyên nhân cơ bản nhưng có thể bao gồm thuốc kháng histamine, steroid và tránh một số tác nhân kích hoạt khác.
1. Các triệu chứng phù mạch
Đối với người bị phù mạch, triệu chứng sưng có thể bắt đầu trong vòng vài phút hoặc phát triển trong nhiều giờ. Vùng da bị sưng thường không ngứa (trừ khi có mày đay kèm theo) nhưng thường có cảm giác bỏng rát, ngứa ran hoặc tê.
Tình trạng sưng tấy có thể kéo dài vài giờ hoặc vài ngày. Khi tình trạng sưng tấy cuối cùng cũng hết, da thường sẽ bình thường trở lại, không bong tróc, tróc vảy, sẹo hoặc bầm tím.
Một số loại phù mạch có thể nghiêm trọng hơn nhiều, đặc biệt nếu chúng được lan ra tứ chi, mặt hoặc thân mình. Một số các biến chứng bao gồm:
- Phù mạch đường tiêu hóa có thể gây ra nôn mửa dữ dội, đau dữ dội ở khu vực giữa thân và mất nước.
- Phù mạch phổi có thể gây ra tình trạng thở khò khè, khó thở và tắc nghẽn đường thở.
- Phù mạch thanh quản có thể dẫn đến ngạt thở và tử vong.
2. Nguyên nhân
Từ một góc độ rộng, phù mạch xảy ra do phản ứng bất thường của hệ miễn dịch, trong đó các chất hóa học được gọi là histamine hoặc bradykinins được giải phóng vào máu.
Cụ thể, histamine hoạt động như một phần quan trọng của hệ miễn dịch, giúp giãn nở các mạch máu để các tế bào miễn dịch có thể đến gần vị trí chấn thương hơn. Bradykinins cũng làm cho các mạch máu giãn ra để điều chỉnh các chức năng của cơ thể như huyết áp và hô hấp. Khi được giải phóng một cách bất thường, riêng lẻ hoặc kết hợp với nhau, các hợp chất này có thể gây ra chứng sưng phù mà chúng ta gọi là phù mạch.
Phù mạch thường được phân thành một trong hai nhóm:
2.1 Phù mạch mắc phải
Phù mạch mắc phải (AAE) có thể do nguyên nhân miễn dịch và không phải do nguyên nhân miễn dịch. Chúng bao gồm:
- Phản ứng dị ứng với thuốc, thức ăn, côn trùng đốt hoặc tiếp xúc với các chất như cao su hoặc niken.
- Các phản ứng không dị ứng với thuốc, chẳng hạn như những phản ứng liên quan đến thuốc phiện (đặc biệt là codein và morphin) và thuốc chống viêm không steroid (đặc biệt là aspirin).
- Các tác nhân thể chất như nóng, lạnh, tập thể dục gắng sức, rung, tiếp xúc với ánh nắng mặt trời và thậm chí là căng thẳng về cảm xúc.
- Các bệnh tự miễn như lupus và viêm tuyến giáp Hashimoto.
- Các bệnh ung thư như ung thư hạch và u tủy.
- Nhiễm vi-rút như viêm gan, HIV, vi-rút cytomegalovirus và vi-rút Epstein-Barr
Cũng sẽ có trường hợp không rõ nguyên nhân. Chúng được gọi là phù mạch vô căn.
Phù mạch vô căn mãn tính là một tình trạng ảnh hưởng đến phụ nữ nhiều hơn nam giới.
Một số người đã đưa ra giả thuyết rằng nó có liên quan đến chu kỳ kinh nguyệt, trong đó sự gia tăng estrogen thường đi kèm với sự gia tăng bradykinin.
2.2 Phù mạch di truyền
Phù mạch di truyền (HAE) là một tình trạng rối loạn trên NST thường, có nghĩa là một người có thể thừa hưởng gen có vấn đề chỉ từ một người cha hoặc mẹ. Các đột biến gen thường dẫn đến tình trạng sản xuất quá nhiều bradykinin và có thể ảnh hưởng đến tất cả các hệ thống cơ quan, bao gồm da, phổi, tim và đường tiêu hóa.
Trong khi HAE có thể được kích hoạt bởi căng thẳng hoặc chấn thương, hầu hết các nguồn kích hoạt là không rõ nguyên nhân. Sự tái phát là phổ biến và có thể kéo dài từ hai đến năm ngày. Thuốc ức chế ACE và tránh thai dựa trên estrogen, cả hai đều có thể ảnh hưởng đến mức bradykinin, được biết là làm tăng tần suất và mức độ nghiêm trọng của các cuộc tấn công.
HAE rất hiếm, chỉ xảy ra ở một trong số 50.000 người và thường bị nghi ngờ nhất khi thuốc kháng histamine hoặc corticosteroid không làm giảm các triệu chứng.
3. Chẩn đoán
Phù mạch thường có thể được chẩn đoán dựa trên biểu hiện lâm sàng của nó và xem xét tiền sử bệnh của bạn và các triệu chứng đi kèm.
Nếu nghi ngờ bị dị ứng, bác sĩ có thể đề nghị làm xét nghiệm dị ứng để xác định nguyên nhân gây ra dị ứng. Điều này có thể bao gồm xét nghiệm chích da (trong đó một lượng nhỏ chất gây dị ứng nghi ngờ được tiêm vào bên dưới da), xét nghiệm miếng dán (sử dụng miếng dán dính với chất gây dị ứng) hoặc xét nghiệm máu để kiểm tra xem liệu kháng thể dị ứng có trong máu của người bệnh hay không.
Xét nghiệm máu cũng có thể được sử dụng để chẩn đoán HAE. Nếu tất cả các nguyên nhân khác gây ra phù mạch đã được loại trừ, bác sĩ có thể quyết định kiểm tra mức độ của một chất được gọi là chất ức chế C1 esterase, chất điều chỉnh bradykinin trong máu. Những người có HAE ít có khả năng sản xuất protein này hơn, vì vậy mức độ thấp của chất ức chế esterase C1 được coi là một dấu hiệu quan trọng của loại phù mạch này.
4. Điều trị
Một trong những cách tốt nhất để ngăn chặn các cuộc tấn công trong tương lai là tránh bất kỳ tác nhân kích hoạt nào đã biết. Nếu điều này không thể đạt được, điều trị sẽ tập trung vào việc điều chỉnh phản ứng miễn dịch để giảm mức độ histamine hoặc bradykinins trong máu.
Một số lựa chọn điều trị bao gồm:
- Thuốc kháng histamine đường uống thường được kê đơn để điều trị phù mạch do dị ứng. Zyrtec (cetirizine) đặc biệt hiệu quả đối với các cơn cấp tính nhưng cũng có thể được dùng với liều lượng thấp hơn, hàng đêm để giảm đau lâu dài.
- Nếu xét nghiệm dị ứng xác nhận rằng bạn quá mẫn cảm với một số chất gây dị ứng, các mũi tiêm phòng dị ứng có thể được kê đơn để giảm dần độ nhạy cảm.
- Các trường hợp mãn tính có thể đáp ứng tốt với corticosteroid toàn thân do tiêm bắp. Prednisone là một trong những lựa chọn được kê đơn phổ biến hơn nhưng chỉ được sử dụng để giảm đau trong thời gian ngắn do nguy cơ tác dụng phụ .
- HAE có thể được điều trị bằng thuốc Kalbitor (ecallantide) hoặc Firazyr (icatibant). Kalibor ngăn chặn các enzym kích thích sản xuất bradykinin, trong khi Firazyr ngăn không cho bradykinin gắn vào các thụ thể trên các tế bào mục tiêu. Buồn nôn, mệt mỏi, nhức đầu và tiêu chảy là những tác dụng phụ thường gặp.
- Những người bị HAE cũng có thể thấy nhẹ nhõm bằng cách dùng nội tiết tố androgen (nội tiết tố nam) như methyltestosterone và danazol. Chúng hoạt động bằng cách ngăn chặn mức bradykinin lưu thông trong máu. Sử dụng lâu dài có thể gây ra các hiệu ứng nam tính hóa ở phụ nữ (bao gồm cả chứng hói đầu ở nam giới và râu trên khuôn mặt) và phì đại tuyến vú (nữ hóa tuyến vú) ở nam giới.
- Phù mạch nghiêm trọng của thanh quản nên được điều trị bằng cách tiêm epinephrine (adrenaline) khẩn cấp. Những người bị dị ứng nghiêm trọng đã biết thường cần mang theo một ống tiêm epinephrine đã được nạp sẵn, được gọi là EpiPen , trong trường hợp bị tấn công.
Lời kết
Phù mạch có thể gây khó chịu, đặc biệt nếu sưng nặng hoặc tái phát. Ngay cả khi không có triệu chứng rõ ràng nào khác thì người bệnh cũng nên đi khám nếu tình trạng sưng tấy kéo dài hơn một vài ngày.
Nếu phù mạch được cho là có liên quan đến dị ứng nhưng người bệnh không biết được nguyên nhân, hãy ghi nhật ký để ghi lại bất kỳ loại thực phẩm nào họ đã ăn hoặc các chất gây dị ứng từ môi trường mà họ có thể đã tiếp xúc. Làm như vậy có thể giúp thu hẹp tìm kiếm và giúp bệnh nhân tránh các tác nhân gây ra vấn đề.
Mặt khác, nếu bạn bị sưng cổ họng kèm theo khó thở, hãy đưa bệnh nhân đến gặp bác sĩ ngay lập tức.
Xem thêm: Nguyên nhân và dấu hiệu nhận biết dị ứng với thời tiết
Nguồn: What Is Angioedema?