Tâm lý học là môn học nghiên cứu về tâm trí và hành vi. Nó bao gồm các tác nhân sinh học, áp lực xã hội và các yếu tố môi trường ảnh hưởng đến cách con người suy nghĩ, hành động và cảm nhận.
Việc có được sự hiểu biết phong phú và sâu sắc hơn về lĩnh vực này có thể giúp mọi người đạt được những hiểu biết sâu sắc về hành động của chính họ cũng như hiểu rõ hơn về những người khác.
1. Các dạng tâm lý học
Tâm lý học là một lĩnh vực rộng lớn và đa dạng bao gồm nghiên cứu về suy nghĩ, hành vi, sự phát triển, tính cách, cảm xúc, động lực của con người và hơn thế nữa. Kết quả là, một số lĩnh vực phụ và lĩnh vực chuyên môn khác nhau đã xuất hiện. Sau đây là một số lĩnh vực nghiên cứu và ứng dụng chính trong tâm lý học:
- Tâm lý học bất thường là nghiên cứu về hành vi bất thường và tâm lý học. Lĩnh vực chuyên môn này tập trung vào nghiên cứu và điều trị nhiều loại rối loạn tâm thần và có liên quan đến tâm lý trị liệu và tâm lý học lâm sàng.
- Tâm lý học sinh học (biopsychology) nghiên cứu cách các quá trình sinh học ảnh hưởng đến tâm trí và hành vi. Lĩnh vực này có mối liên hệ chặt chẽ với khoa học thần kinh và sử dụng các công cụ như quét MRI và PET để xem xét chấn thương não hoặc các bất thường nào của não.
- Tâm lý học lâm sàng tập trung vào việc đánh giá, chẩn đoán và điều trị các rối loạn tâm thần.
- Tâm lý học nhận thức là nghiên cứu về các quá trình suy nghĩ của con người bao gồm sự chú ý, trí nhớ, nhận thức, ra quyết định, giải quyết vấn đề và tiếp thu ngôn ngữ.
- Tâm lý học so sánh là một nhánh của tâm lý học liên quan đến việc nghiên cứu hành vi của động vật.
- Tâm lý học phát triển là một lĩnh vực xem xét sự tăng trưởng và phát triển của con người trong suốt thời gian tồn tại bao gồm khả năng nhận thức, đạo đức, chức năng xã hội, bản sắc và các lĩnh vực cuộc sống khác.
- Tâm lý học pháp y là một lĩnh vực ứng dụng tập trung vào việc sử dụng các nghiên cứu tâm lý và các nguyên tắc trong hệ thống pháp luật và tư pháp hình sự.
- Tâm lý học tổ chức-công nghiệp là một lĩnh vực sử dụng nghiên cứu tâm lý để nâng cao hiệu quả công việc và lựa chọn nhân viên.
- Tâm lý học nhân cách tập trung vào việc tìm hiểu cách thức phát triển của nhân cách cũng như các kiểu suy nghĩ, hành vi và đặc điểm tạo nên sự độc đáo của mỗi cá nhân.
- Tâm lý học xã hội tập trung vào hành vi của nhóm, ảnh hưởng của xã hội đến hành vi, thái độ, thành kiến, sự hoà hợp, gây hấn và các chủ đề liên quan của cá nhân.
2. Ứng dụng
Ứng dụng rõ ràng nhất cho tâm lý học là trong lĩnh vực sức khỏe tâm thần, nơi các nhà tâm lý học sử dụng các nguyên tắc, nghiên cứu và phát hiện lâm sàng để giúp thân chủ quản lý và vượt qua các triệu chứng đau khổ về tinh thần và bệnh tâm lý. Một số ứng dụng bổ sung cho tâm lý học bao gồm:
- Phát triển các chương trình giáo dục
- Công thái học
- Thông báo chính sách công
- Điều trị sức khỏe tâm thần
- Nâng cao hiệu suất
- Sức khỏe và hạnh phúc cá nhân
- Nghiên cứu tâm lý
- Thiết kế chương trình xã hội
- Hiểu hơn về sự phát triển của trẻ
Rất khó để nắm bắt mọi thứ mà tâm lý học bao hàm chỉ trong một định nghĩa ngắn gọn, nhưng các chủ đề như sự phát triển, tính cách, suy nghĩ, cảm xúc , động cơ và hành vi xã hội chỉ đại diện cho một phần những gì tâm lý học tìm cách hiểu, dự đoán và giải thích.
3. Tác động
Đây là một lĩnh vực ứng dụng và học thuật mang lại lợi ích cho cả cá nhân và xã hội nói chung. Phần lớn nó được dành cho việc chẩn đoán và điều trị các vấn đề sức khỏe tâm thần, nhưng đó chỉ là phần nổi của tảng băng khi nói đến tác động của tâm lý.
Một số cách mà tâm lý học đóng góp cho cá nhân và xã hội bao gồm:
- Hiểu về lý do tại sao mọi người lại có những cách cư xử khác nhau
- Hiểu các yếu tố khác nhau có thể tác động đến tâm trí và hành vi của con người
- Hiểu các vấn đề ảnh hưởng đến sức khỏe, cuộc sống hàng ngày và hạnh phúc
- Cải thiện công thái học để cải thiện thiết kế sản phẩm
- Tạo không gian làm việc an toàn và hiệu quả hơn
- Giúp thúc đẩy mọi người đạt được mục tiêu của họ
- Cải thiện năng suất
Các nhà tâm lý học hoàn thành những điều này bằng cách sử dụng các phương pháp khoa học khách quan để hiểu, giải thích và dự đoán hành vi của con người. Các nghiên cứu tâm lý có cấu trúc cao, bắt đầu bằng một giả thuyết sau đó được kiểm tra thực nghiệm.
4. Lịch sử
Lĩnh vực này ban đầu phát triển ra khỏi cả triết học và sinh học. Các cuộc thảo luận về hai chủ đề này có từ thời các nhà tư tưởng Hy Lạp đầu tiên, bao gồm cả Aristotle và Socrates.
Sự xuất hiện của tâm lý học như một lĩnh vực nghiên cứu độc lập và riêng biệt thực sự xuất hiện khi Wilhelm Wundt thành lập phòng thí nghiệm tâm lý học thực nghiệm đầu tiên ở Leipzig, Đức vào năm 1879.
Trong suốt lịch sử tâm lý học, nhiều trường phái tư tưởng khác nhau đã hình thành để giải thích tâm trí và hành vi của con người. Trong một số trường hợp, một số trường phái tư tưởng đã vươn lên thống trị lĩnh vực tâm lý học trong một khoảng thời gian.
Sau đây là 6 trường phái tư tưởng chính trong tâm lý học.
- Cấu trúc luận: Wundt và Titchener của cấu trúc luận là trường đầu tiên của tư tưởng, nhưng những người khác sớm bắt đầu xuất hiện.
- Thuyết chức năng: Nhà tâm lý học và triết học đầu tiên William James đã kết hợp với một trường phái tư tưởng được gọi là chủ nghĩa chức năng, tập trung sự chú ý vào mục đích của ý thức và hành vi của con người .
- Phân tâm học: Chẳng bao lâu, những trường phái tư tưởng ban đầu này đã nhường chỗ cho một số cách tiếp cận thống trị và có ảnh hưởng đối với tâm lý học. Phân tâm học của Sigmund Freud tập trung vào việc tâm trí vô thức tác động đến hành vi của con người như thế nào.
- Tâm lý học hành vi: Trường phái tư tưởng về hành vi đã quay lưng lại với việc xem xét các ảnh hưởng bên trong lên hành vi và tìm cách đưa tâm lý học trở thành nghiên cứu về các hành vi có thể quan sát được.
- Tâm lý học nhân văn: Sau đó, cách tiếp cận nhân văn tập trung vào tầm quan trọng của sự phát triển cá nhân và tự hiện thực hóa.
- Tâm lý học nhận thức: Vào những năm 1960 và 1970, cuộc cách mạng nhận thức đã thúc đẩy việc điều tra các quá trình tinh thần bên trong như suy nghĩ, ra quyết định, phát triển ngôn ngữ và trí nhớ.
Trong khi những trường phái tư tưởng này đôi khi được coi là lực lượng cạnh tranh, mỗi quan điểm đã góp phần vào sự hiểu biết của chúng ta về tâm lý học.
Lời kết
Như bạn có thể thấy, trong khi tâm lý học có thể là một ngành khoa học tương đối non trẻ, nó cũng có một lượng lớn cả chiều sâu và bề rộng. Đánh giá, chẩn đoán và điều trị bệnh tâm thần là lợi ích trung tâm của tâm lý học, nhưng tâm lý học bao gồm nhiều thứ hơn là sức khỏe tâm thần.
Ngày nay, các nhà tâm lý học tìm cách hiểu nhiều khía cạnh khác nhau của tâm trí và hành vi con người, bổ sung kiến thức mới cho sự hiểu biết của chúng ta về cách con người suy nghĩ cũng như phát triển các ứng dụng thực tế có tác động quan trọng đến cuộc sống hàng ngày của con người.
Tâm lý học hoạt động để giúp mọi người cải thiện hạnh phúc cá nhân của họ và phát triển mạnh mẽ trong một thế giới ngày càng phức tạp.
Xem thêm: Trị liệu bằng hương thơm và 4 điều cần nhớ
Nguồn: What Is Psychology?