A. Thông tin về Tầm xoọng
Người ta còn gọi cây này với các tên khác nhau như: Gai xanh, Quýt gai, Ðộc lực, Mền tên, Cúc keo, Quýt hôi, Quýt rừng, Cây gai xanh, Tửu bính lặc, Cam trời. Đây là loài cây thuộc họ Cam, được trồng nhiều ở các tỉnh miền Bắc. Cây cung cấp nhiều bộ phận dùng làm thuốc chữa bách bệnh.
Tên khoa học: Severinia monophylla (L.) Tanaka
Họ: Cam – Rutaceae.
1. Mô tả cây
- Cây nhỡ, phân nhánh nhiều, cao 1 – 2m, nhẵn, có gai thẳng dài đến 3 – 4cm, nằm ở nách lá.
- Lá nguyên, rất dai, xoan dài 1,5-5cm, tròn hay lõm ở đầu, thon hẹp hay tròn ở gốc không lông, dày, cứng, có điểm tuyến, gân bên khít nhau, gân mép đi gần sát mép, mép uốn xuống, cuống ngắn 3-4mm.
- Hoa trắng, gần như không cuống, xếp thành nhóm nhỏ ở nách các lá.
- Quả nạc, đen, hình cầu, đường kính 10-12mm, có 2 hạt.
- Thời gian ra hoa tầm khoảng tháng 6 – 8, ra quả tháng 9 – 12.
2. Bộ phận dùng
Theo các ghi chép, nhân dân ta sử dụng Rễ, lá và quả – Radix, Folium et Fructus Severiniae Monophyllae.
3. Nơi sống và thu hái
- Nơi sống: Cây mọc phổ biến ở miền Bắc Việt Nam và dọc theo duyên hải các tỉnh miền Trung.
- Thu hái: Thu hái rễ, lá quanh năm; rễ rửa sạch thái phiến, phơi khô dùng dần. Lá phơi trong râm đến khô. Quả hái khi còn xanh, phơi khô.
4. Thành phần hoá học
Phân tích dược lý cho thấy toàn cây có tinh dầu, quả xanh chứa chất nhầy.
Vỏ rễ có severifolin, N-methylseverifolin, atalaphylin, N-methylatalaphylin, 5-hydroxy-N-methyl-severifolin.
5. Tác dụng dược lý
Tầm xoọng có tác dụng chống co thắt cơ trơn, nước sắc của nó ức chế co bóp do histamine và acetylcholin gây ra. Ngoài ra còn giúp chống choáng phản vệ, giảm ho.
B. Vị thuốc Tầm xoọng
1. Tính vị, tác dụng
Tính vị: Cây có vị đắng, tính mát hơi ấm, có mùi thơm
Tác dụng:
- Khư phong giải thử, hóa đàm chỉ khái, lý khí chỉ thống.
- Chữa cúm, cảm mạo, đau đầu, ho, viêm nhánh khí quản, sốt rét;
- Ðau dạ dày, viêm khớp xương do phong thấp, Đau lưng gối. Rễ được dùng sắc hoặc ngâm rượu uống chữa tê thấp, rắn cắn. Quả xanh hấp với đường, nghiền nát và uống chữa ho.
2. Liều dùng
Ngày dùng 10-15g (tới 30g) rễ hoặc lá; 8-16g quả, sắc nước uống.
C. Bài thuốc có chứa Tầm xoọng
1. Chữa khớp sưng đau, đi lại khó khăn, toàn thân mệt mỏi
Gai tầm xoọng 25g sao vàng hạ thổ, sắc uống. Hoặc gai tầm xoọng 16g, thổ phục linh 16g, tục đoạn 12g, ngải diệp 12g, đương quy 12g, kê huyết đằng 12g, thiên niên kiện 10g, quế 6g.
Sắc uống ngày 1 thang, sắc 3 lần uống 3 lần/ngày.
2. Chữa đau vai cổ, một bên cánh tay khó cử động
Gai tầm xoọng sao vàng hạ thổ 20g, nam tục đoạn 20g, tang chi 12g, rễ cúc tần 12g, kinh giới 12g, quế 10g, thiên niên kiện 10g. Ngày 1 thang, sắc 3 lần uống 3 lần.
Có thể kết hợp với bài thuốc chườm: ngải diệp 50g, rễ lá lốt 15g. Hai thứ sao rượu, gói vào miếng vải, chườm tại chỗ. Khi thuốc nguội, sao lại và chườm tiếp.
3. Chữa khớp gối đau nhức, có biểu hiện xơ cứng, hạn chế vận động
Gai tầm xoọng sao vàng hạ thổ 20g, Cát căn 16g, Huyết đằng 12g, Đương quy 12g, Tục đoạn 12g, Phòng phong 12g, Tế tân 10g, Quế 10g, Đơn hoa 12g, Chích thảo 12g. Ngày 1 thang, sắc 3 lần uống 3 lần.
4. Ho hen, khó thở, đau họng mắc đờm
Gai tầm xoọng (sao vàng hạ thổ) 16g, cát cánh 12g, trần bì 12g, mạch môn 12g, đại táo 6 quả, tang bạch bì 16g, hoàng kỳ 12g, mơ muối 12g, cam thảo 12g. Ngày 1 thang, sắc 3 lần uống 3 lần.
5. Chữa ho kéo dài do biến chứng của cảm cúm
Gai tầm xoọng 16g, tế tân 12g, kinh giới 12g, mạch môn 16g, cát cánh 12g, bách bộ 12g, trần bì 12g, thục địa 12g, huyền sâm 10g, xa tiền thảo 16g, rau má 20g, lá xương sông 12g. Ngày 1 thang, sắc 3 lần uống 3 lần.
6. Chữa ho gà ở trẻ em
Gai tầm xoọng (dùng lá) 6g, hoa đu đủ đực 6g, cát cánh 6g, lá tía tô 6g, trần bì 6g, tang bạch bì 6g. Đổ nước 300ml, sắc lấy 100ml, chia 3 – 4 lần cho trẻ uống trong ngày.
7. Chữa ho khan do phế nhiệt
Gai tầm 16g, thiên môn 12g, tang diệp 20g, xa tiền thảo 20g, lá xương sông 20g, lá đinh lăng 20g, rau má 24g, bạch linh 10g, mơ muối 12g. Ngày 1 thang, sắc 3 lần uống 3 lần.
8. Chữa bế kinh ở phụ nữ
Gai tầm xoọng (sao vàng hạ thổ) 24g, ích mẫu 16g, đương quy 12g, tô mộc 16g, trạch lan 16g, đan sâm 16g, kê huyết đằng 12g, hương phụ 12g, quế 8g.
Ngày 1 thang, sắc 3 lần uống 3 lần. Uống nóng.
9. Chữa mụn nhọt sưng tấy
Lá tầm xoọng giã nhỏ chung với giấm để đắp lên mụn. Nếu mụn nhọt hay vết thương lở loét thì dùng lá tầm xoọng nấu nước rửa. Sau đó lấy lá tầm xoọng và thanh táo rửa sạch bằng nước muối, giã nhỏ đắp rịt.
10. Đau dạ dày
Rễ tầm xoọng 30 g, quýt 6 g, củ gấu, màng tang, mỗi vị 10 g. Tất cả sắc nước uống.
Lời kết
Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn cũng như một số công dụng hay về loại dược liệu này!
Lưu ý:
- Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo.
- Người bệnh không tự ý áp dụng.
- Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng.
- Kiêng cua ốc, cá tươi, thịt gà.
- Cần gia giảm theo chứng trạng của người bệnh:
Nguồn tham khảo
Tracuuduoclieu.vn và các nguồn uy tín khác.