Thảo Quả - Từ gia vị phổ biến đến vị thuốc đa năng trong Đông Y

Thảo Quả – Từ gia vị phổ biến đến vị thuốc đa năng trong Đông Y

Thảo Quả luôn được xem là dược liệu quý trong Y học với nhiều công dụng tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên không phải ai cũng hiểu rõ về đặc điểm của dược liệu này. Hôm nay medplus xin giới thiệu đến bạn đọc các công dụng cũng như bài thuốc tiêu biểu từ loại dược liệu này nhé!

Thông Tin Dược Liệu

Tên tiếng Việt: Thảo quả, Mác hầu (Tày), Đò ho, Thảo đậu khấu

Tên khoa học: Amomum tsao-ko Crév. et Lem.

Tên đồng nghĩa: Amomum aromaticum Roxb.

Họ: Zingiberaceae (Gừng)

1. Đặc điểm dược liệu

Thảo quả là một loại cỏ sống lâu năm, cao chừng 2,5-3m.
Thân rễ mọc ngang, to thô, có đốt, đường kính chừng 2,5-4cm, giữa có màu trắng nhạt, phía ngoài có màu hồng thơm, mẫm, rất chóng thành xơ.
Lá mọc so le, có lá có cuống ngắn, có lá không có cuống, bẹ lá có khía dọc, phiến lá dài 0,60-0,70m, rộng tới 0,20m, nhẵn, mặt trên có màu xanh sẫm, mặt dưới hơi mờ, mép nguyên.
Cụm hoa thành bông mọc từ gốc, dài chừng 13-20cm, hoa màu đỏ nhạt.
Quả từ 8 đến 17 trên mỗi bông, khi chín có màu đỏ nâu dài khoảng 3-4cm, đường kính 2-3cm, khi còn tươi mặt bóng nhẵn, vỏ ngoài dày 5mm. trong quả chia thành 3 ngăn, mỗi ngăn có chừng 7 hạt có áo hạt hình tháp ép vào nhau, rất thơm.

2. Phân bố

Thảo quả thường mọc hoang ở Ấn Độ, miền nam Trung Quốc, Campuchia, Nepan, miền bắc Việt Nam,… Tại nước ta, Thảo quả được tìm thấy ở khu vực Tây Bắc, Hoàng Liên Sơn, Hà Giang, Tuyên Quang, Lai Châu,…

3. Bộ phận dùng làm thuốc

Quả.

4. Thu hái

Thu hái lúc quả chưa chín, mang về phơi khô hoặc sấy trên lửa nhỏ để khô. Thời gian sấy khô khoảng 3 – 4 ngày. Thảo quả khô sẽ chuyển sang màu nâu xám nhạt, vỏ quả có nhiều nếp nhăn dọc theo và thường phủ một lớp phần trắng bên ngoài vỏ.

5. Bào chế dược liệu

Dùng cám hòa với nước để thu hỗn hợp dẻo như hồ. Dùng hồ này bọc quả lại rồi mang đi nướng, bỏ phần xác và xơ trắng bên trong, lưu trữ để dùng dần (theo Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).
Dùng bột mì hòa với nước sôi cho dẻo thành hồ. Dùng hồ này bọc lấy quả, nướng chín. Bỏ phần vỏ, sử dụng phần nhân (theo Đông Dược Học Thiết Yếu).

6. Bảo quản dược liệu

Bảo quản ở nơi thoáng mát, nhiệt độ vừa phải, tránh độ ẩm không khí cao.

Không được bóc vỏ khi không có nhu cầu sử dụng. Bóc vỏ quả sẽ làm mất hương thơm của quả.

Công dụng và Liều dùng

1. Thành phần hoá học

Trong thảo quả có chừng 1-1,5% tinh dầu. tinh dầu màu vàng nhạt, mùi thơm ngọt, vị nồng cay dễ chịu (Đỗ Tất Lợi, 1957).
Năm 1989, Nguyễn Xuân Dũng và cộng sự đã nghiên cứu thấy trong tinh dầu thảo quả có các thành phần chủ yếu: 1-8 cineol (30.61%), trans-2 undecanal (17,33%), citral B (gernial)(10,57%), -terpineol (4,34%).

2. Tính vị

Theo y học cổ truyền, Thảo quả có vị cay, không độc, tính ôn thường được dùng để làm ấm bụng, giúp ăn ngon miệng.

Thảo quả vị cay, tính ôn, không độc (theo Sách Âm thiện chính yếu).

Thảo quả vị cay nhiệt (Sách Bản thảo tùng tân).

3. Quy kinh

Thảo quả quy vào kinh Vị và Tỳ.

4. Tác dụng dược lý

Theo y học cổ truyền, Thảo quả thường được sử dụng để:

Làm ấm bụng
Lợi vị giác, giúp ăn ngon miệng hơn
Trừ đờm
Trục hàn
Tiêu tích
Giải độc
Kích thích hệ thống tiêu hóa
Điều trị chướng bụng
Chữa nống, sốt, ho
Điều trị bệnh tiêu chảy

5. Cách dùng – Liều lượng

Quả và hạt Thảo quả được dùng để làm thuốc. Thảo quả có thể dùng độc vị hoặc kết hợp với các loại dược liệu khác để tăng hiệu quả điều trị.

Liều dùng khuyến cáo khoảng 3 – 6 g mỗi ngày. Tuy nhiên, liều lượng phụ thuộc vào bài thuốc và tình trạng bệnh lý của người bệnh. Do đó, trao đổi với thầy thuốc để có liều lượng sử dụng an toàn.

Các bài thuốc tiêu biểu từ Dược Liệu

1. Điều trị sốt rét

Bài thuốc thứ nhất: Thảo quả 8 g, sinh khương, phụ tử chế mỗi vị 12g, đại táo 3 quả. Mang sắc thành thuốc uống trong ngày.

Bài thuốc thứ hai: Thảo quả, hậu phác, thanh bì, hạt cau, trần bì, mỗi vị 12g, cam thảo 4g. Cho vào nồi nửa phần nước và nửa phần rượu (rượu 20 độ) sắc cùng các vị thuốc trên, dùng uống trong ngày. Bài thuốc này thiên về chữa sốt rét nhiều đờm ướt, lỏng.

Bài thuốc thứ ba: Thảo quả, thường sơn, hạt cau mỗi vị 6g, sắc thành thuốc uống trong ngày.

Bài thuốc thứ tư: Thảo quả nhân 20g mang đi nghiền nát thành bột, sau đó lại cuộn vào tấm vải mỏng. Trước khi lên cơn sốt rét một giờ, nhét cuộn bột thảo quả vào một bên mũi.

Bài thuốc thứ năm: Thảo quả, hạt cau, thường sơn, bối mấu, dưng tươi, đại táo mỗi vị 12g, chi mẫu 8g sắc lấy nước uống trong ngày.

Bài thuốc thứ sáu: Thảo quả, kha tử mỗi loại 10g, đại táo 12g, sinh hương 7 miếng sắc cùng với 600 ml nước cho đến khi còn 200 ml là được. Dùng uống nhiều lần trong ngày. Bài thuốc này thiên về chữa sốt rét đờm đặc, nóng.

2. Điều trị suy nhược cơ thể, khó tiêu, chán ăn

Làm sạch một con gà trống khoảng 1 kg, chặt thành miếng vừa ăn. Lại dùng Thảo quả, gừng mỗi vị 6g, trần bì, hồ tiêu mỗi vị 3g cho vào túi vải nhỏ, thắt chặt và cho vào nồi nước nấu gà, thêm gia vị, hầm nhừ.

Ăn 2 – 3 lần trong ngày. Mỗi tuần ăn 2 – 3 lần.

3. Điều trị đại tiện ra máu, xích bại lỵ

Dùng Thảo quả, chỉ xác, địa du, cam thảo mỗi vị phân lượng bằng nhau mang tán thành bột mịn. Mỗi lần dùng 6g hòa nước nước gừng. Mỗi ngày uống 2 lần.

4. Điều trị đau dạ dày

Bài thuốc thứ nhất: Thảo quả (nướng chín) 6g, hậu pháp, hoặc hương, sinh khương, đại táo mỗi vị 12g, thanh bì, thần khúc, bán hạ khúc mỗi vị 8g, cam thảo, đinh hương mỗi vị 4g sắc lấy nước dùng uống trong ngày.

Bài thuốc thứ hai: Thảo quả (đã nướng) 6g, hoắc hương, hậu phác, sinh khương mỗi vị 10g, bán hạ, thần khúc, cao lương khương mỗi vị 6g, sắc lấy nước uống trong ngày. Mỗi ngày uống một thang thuốc, liên tục trong 3 – 5 ngày.