Tô diệp hay còn gọi là lá tía tô, là lá phơi hay sấy của cây tía tô. Tô diệp có tác dụng ức chế một số vi khuẩn đường ruột như vi khuẩn lỵ, trực khuẩn đại tràng. Tinh dầu Tía tô có tác dụng diệt lỵ amip. Vậy có những bài thuốc trị bệnh hiệu quả từ dược liệu tô diệp hiện nay? Cách dùng dược liệu này như thế nào? Hãy cùng Medplus tìm hiểu rõ hơn về loại dược liệu này nhé!
1. Thông tin dược liệu
Tên thường gọi: Lá tía tô; Tô diệp
Tên khoa học: Folium Perillae.
Họ: Hoa môi (Lamiaceae).
Đặc điểm dược liệu
Tía tô là một loại cỏ mọc hằng năm, cao chừng 0,5 – 1,5cm. Thân thẳng đứng có lông. Toàn cây có tinh dầu thơm và có lông.
Lá mọc đối, hình trứng, đầu nhọn, mép có răng cưa to. Phiến lá dài 4 – 12cm, rộng 2,5 – 10cm, màu tím hoặc xanh tím, trên có lông màu tím. Cuống lá ngắn 2 – 3cm. Khi vò ra, lá có mùi thơm đặc biệt. Phiến lá thường nhàu nát, cuộn lại và gãy, chóp lá nhọn, mép lá có răng tròn. Hai mặt lá đều có màu tía hoặc mặt trên màu lục, mặt dưới màu tía, có lông màu trắng xám mọc rải rác và nhiều vảy tuyến dạng điểm. Chất giòn, mùi thơm, vị hơi cay.
Hoa nhỏ, màu trắng hoặc tím nhạt, mọc thành từng chùm ở kẽ lá hay đầu cành, chùm dài 6 – 20cm. Có đài hình chuông, phình ra ở phía dưới, môi trên cụt, 3 răng bằng nhau, môi dưới 2 răng. Tràng có ống hình chuông, có lông mặt ngoài, gồm 5 cánh. Nhị 4 ẩn trong tràng, chỉ nhị ngắn, đính 1/3 trên ống tràng. Bao phấn hình mắt chim, lúc đầu song song sau đó chẻ ra.
Quả là hạch nhỏ, hình cầu, đường kính 1mm, màu nâu nhạt, có mạng.
Bộ phận dùng
Lá của cây tía tô được sử dụng làm thuốc.
Thu hái và chế biến
Thu hái: Tuỳ theo mục đích trồng lấy lá hay lấy hạt, cách thu hoạch có thay đổi: Tía tô gieo vào tháng 1-2 thì tháng 3-4 đã có thể hái lá lần thứ nhất. Lúc hái chỉ nên hái lá già, sau đó ít lâu (một tháng sau) lại có thể hái một lần nữa. Sau lần thứ nhất, cần chăm sóc bằng cách tưới nước tiểu pha thêm nước lã, hay dùng khô dầu giã nhỏ, bón vào gốc sau khi xới đất cho nhỏ. Thông thường một cây chỉ hái 2-3 lần lá. Nếu cây tía tô sau khi hái lá cứ để nguyên, thì đến đầu mùa thu, quả sẽ già và hái được, nhưng thường những cây tía tô đã hái lá rất ít hạt hay hạt nhỏ và kém cho nên sau khi hái hết lá, người ta chặt cây, lấy đất trồng cây khác.
Chế biến: Sau khi thu hoạch, loại bỏ tạp chất, phơi trong bóng râm hoặc sấy cho dược liệu Tô diệp giữ được mùi vị.
Phân bố
Tía tô được trồng ở khắp nơi ở Việt Nam để lấy lá ăn làm gia vị và làm thuốc. Trồng bằng hạt, chọn ở những cây to khoẻ, không có sâu bệnh. Thời kỳ gieo hạt tốt nhất là sau lập xuân vào tháng 1-2 dương lịch. Mỗi hecta cần chừng 20-30kg hạt giống.
2. Công dụng và tác dụng chính
Thành phần hóa học
Tía tô chứa 0,3 – 0,5% tinh dầu (theo trọng lượng khô), citral 20%. Thành phần tinh dầu chủ yếu là perillaldehyd, L-perrilla alcohol, limonen, α-pinen, hydrocumin, còn có elsholtziaceton, β-cargophylen, bergamoten và linalool perillaldehyd.
Chất màu trong lá là do este của chất xyanin clorit. Ngoài ra còn có chứa adenine, acginin.
Tính vị
Vị cay, thơm, tính ôn.
Quy kinh
Quy vào kinh phế, tỳ.
Tác dụng dược lý
Theo y học hiện đại
- Kháng khuẩn: Tô diệp có tác dụng ức chế một số vi khuẩn đường ruột như vi khuẩn lỵ, trực khuẩn đại tràng. Tinh dầu Tía tô có tác dụng diệt lỵ amip.
- Chống nấm Candida albican.
- Ngăn ngừa dị ứng.
- Tăng bài tiết dịch tiêu hóa, tăng nhu động ruột dạ dày.
- Có thể giảm bớt bài tiết phế quản, giảm co thắt cơ trơn của phế quản.
- Kích thích tiết mồ hôi.
Theo y học cổ truyền
Tác dụng: làm ra mồ hôi, tán hàn, giảm ho, trừ đàm, giúp sự tiêu hoá, giảm đau, giải độc, chữa cảm mạo.
Chủ trị:
- Sốt, cảm lạnh, nhức đầu, ho, nghẹt mũi do thời tiết lạnh (cảm phong hàn).
- Ngực bụng trướng đầy, ăn không tiêu, buồn nôn, nôn.
- Thai động không yên.
- Có thể giải độc cua, cá.
Cách dùng và liều dùng
Tùy thuộc vào mục đích sử dụng mà có thể dùng dược liệu Tô diệp theo nhiều cách khác nhau. Dùng riêng hoặc kết hợp với các vị thuốc khác đều được. Trong đó, dược liệu được dùng phổ biến nhất ở dạng thuốc sắc với liều khuyến cáo là 3 – 10g hoặc thái nhỏ 10g lá tươi cho vào cháo ăn.
3. Bài thuốc chữa bệnh
Giải độc cua, cá
Giã tô diệp vắt nước uống, hoặc nước sắc lá khô 10g uống lúc nóng. Khi ăn ốc, cua hoặc gỏi cá nên kèm rau sống có lá Tía tô.
Bài thuốc Tử tô giải độc thang gồm Lá tía tô 10g, Gừng tươi 8g, Sinh cam thảo 4g, nước 600ml, sắc còn 200ml uống nóng chia 3 lần trong ngày.
Chữa đau bụng, đầy trướng
Giã tô diệp lấy 1 bát nước, hòa một chút muối cho uống 1 lần.
Chữa cảm sốt, nhức đầu ngạt mũi
Tô diệp, cây Cà gai leo, Hương phụ mỗi vị 80g, Trần bì 40g. Tán bột, uống mỗi ngày 20g.
Tô diệp 1 nắm, lá Hành tươi 1 nắm, gạo 200g nấu cháo ăn trong ngày.
Ngoài ra, dân gian còn dùng cây Tía tô để xông hơi hoặc rang nóng lên để đánh cảm.
Chữa dị ứng, mẩn ngứa, mề đay
Tô diệp 16g, Kinh giới 10g, Gừng tươi 8g, Cam thảo 6g. Sắc khoảng 15 phút uống lúc nóng.
Hoặc Tô diệp 1 nắm, giã vắt lấy nước cốt uống, bã xát vào chỗ ngứa. Kiêng dầm mưa và ra gió.
Cải thiện công năng ruột dạ dày, kháng khuẩn
Hoàng liên 4g, Tô diệp 4g, Ngô thù du 3g, Nhục đậu khấu 5g, Bách hợp 15g, Ô dược 10g, Sài hồ 10g, Xuyên luyện tử 10g, Thái tử sâm 10g, Cam thảo 3g, tổ hợp thành Liên Tô sướng trung ẩm, cải thiện trở ngại công năng ruột dạ dày, thanh trừ trực khuẩn xoắn môn vị (Hồ Nam Trung y Học viện Học báo, 1999, 1: 37).
Chữa cảm mạo, sốt nhức đầu, đau các khớp xương
Tô diệp, Nhân sâm, Trần bì, Chỉ xác, Cát cánh, Cam thảo, Mộc hương, Bán hạ, Can khương, Tiền hồ, mỗi vị 2g, nước 600ml, sắc còn 200ml chia làm 3 lần uống trong ngày (Sâm tô ẩm).
4. Những điều cần lưu ý khi dùng dược liệu
Trong quá trình điều trị bệnh bằng tô diệp cần lưu ý:
- Cảm nắng hay các loại bệnh do phong nhiệt gây ra thì không nên sử dụng.
- Người hư nhược, suy yếu lâu ngày không nên sử dụng.
- Dị ứng với bất kỳ thành phần nào của vị thuốc không nên sử dụng.
5. Lời kết
Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về Dược Liệu cũng như một số bài thuốc hay về vị thuốc này nhé!
Lưu ý:
- Thông tin về dược liệu mang tính chất tham khảo
- Quý độc giả không nên tự ý sử dụng phối bài thuốc mà sử dụng
- Quý độc giả nên tham vấn ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng, để hạn chế tác dụng phụ và tác dụng không mong muốn
Nguồn: tracuuduoclieu.vn
Xem thêm bài viết: