[Xạ Hương] – Dược liệu quý “đắt hơn Vàng” trị BÁ BỆNH

A. Đặc điểm Dược Liệu

• Tên gọi khác: Lạp tử, nguyên thốn hương, hươu xạ, sóc đất
• Tên gọi theo khoa học: Moschus moschiferus L. hoặc Moschus berezouskii Flerov hay con Mã xạ M. sifamicus Przewalski
• Họ theo khoa học: Cervidae

1. Đặc điểm của xạ hương

• Hươu xạ có đặc điểm là chân mảnh, cổ ngắn, đầu dài, mõm tròn và có thân dài 0,8-1m, đuôi dài 4-5cm, vai cao 50-65cm, trọng lượng từ 10-17kg, thân phủ lông màu nâu hung.
• Con đực có nanh dài 8-9cm mọc ra khỏi mép hướng xuống dưới và quặp ra sau, con cái có nanh nhỏ hơn nhưng không lộ ra ngoài, cả con đực và con cái đều không có sừng. Riêng ở hươu xạ đực, ở khu vực giữa rốn và cơ quan sinh dục có một túi tròn phồng dài 5-7cm rộng khoảng 3cm, cao 3-4cm, được bao bọc bởi lớp lông mao và ở giữa trụi lông có hai lỗ thông. Túi này dùng để chứa chất dịch (chất xạ)  tiết ra từ tuyến của thành túi hươu xạ
• Đối với con trưởng thành có thể cho ra một túi xạ nặng đến hơn 60g. Xạ hương ở con vật thường có màu nâu đỏ, nhưng khi để khô thì có dạng khối lổn nhổn màu nâu hung rồi xám lại dần dần.
• Xạ hương có hình hạt to bằng hạt gạo, màu vàng xám, vị trí gần lỗ của bao xạ có hạt to, sắc tím đen

2. Bộ phận sử dụng

Túi xạ đã phơi khô và hạt xạ bên trong

3. Phân bố

• Hươu xạ thường sống trong các cánh rừng Đông Bắc Á và chủ yếu là những nơi rừng núi cao 1.000 – 2.000m, có khi lên đến 4.000m rất nguy hiểm. Tùy theo thời gian mà hươu xạ có thể xuất hiện nhiều hay ít, ban ngày nó thường ẩn mình trong các bụi cây và chiều tối mới đi ăn.
• Hươu xạ phân bố nhiều ở Liên Xô, Trung Quốc, Triều Tiên, Mông Cổ, Nepal, Mianma, Ấn Độ. Tại Việt Nam hươu xạ chủ yếu sinh sống ở các vùng núi cao ở Cao Bằng, Lạng Sơn

4. Thu hoạch

• Khi bắt được hươu xạ, cẩn thận xẻo lấy túi xạ thường sẽ xẻo rộng hơn, sau đó đem treo trong nhà phơi khô, bên cạnh có thể dùng lá trầu bọc lại (hoặc long não) cho đến khi khô hẳn rồi để vào lọ đậy kín.
• Cách khác có thể đem túi xạ đi tẩm rượu sau đó phơi ráo rồi tẩm lần nữa, âm can 3 lần cho đến khi túi xạ khô rồi bỏ vào lọ kín
• Ngoài ra người ta còn thu hoạch xạ hương bằng cách: dùng dùi sắt nóng hung cháy hết lông bên ngoài túi xạ, cách thực hiện này cũng nhằm mục đích làm khô túi xạ.

5. Chế biến

• Theo Trung Y: tiến hành dùng nước nóng, nhúng túi xạ ướt rồi cạo sạch lông da. Sau đó mở túi xạ ra, thái mỏng nhỏ và nghiền thành bột dùng dần.
• Theo kinh nghiệm phổ biến: Sau khi đã lấy hết hạt xạ ra rồi thì lấy túi sao đen đánh thành bột, tiếp đến cho hết hạt xạ vào tán chung đến khi đều và mịn.

6. Bảo quản

Để vào lọ kín, đặt ở nơi khô ráo, thoáng khí tránh những không khí nóng ẩm dễ làm mất mùi hương. Lưu ý để xa các chất có mùi thơm khác như băng phiến, bạc hà.

B. Công dụng và cách dùng Dược Liệu

1. Thành phần hóa học

• Trong xạ hương có chứa các thành phần như chất béo, chất cholesterine, chất nhựa trắng, muối calci và amoniac có tỷ lệ thay đổi, một tinh dầu 34% ( gọi là muscon và yi3 lệ của muscon trong xạ hương là 1% và 1,58 – 1,84%. Đây được xem là hoạt chất thơm nhất của xạ hương.
• Ngoài ra, xạ hương còn chứa normuscone và các thành phần khác như protid, các hợp chất nitrogen (acid amine, ure), muối vô cơ (Ca, K, Na, Mg, photpho)

2. Tính vị

Xạ hương có vị cay, tính ôn

3. Tác dụng dược lý

 Theo nghiên cứu Y học cổ truyền

• Xạ hương có tác dụng: Hoạt huyết tán kết, khai khiếu tinh thần, chỉ thống thôi sản
• Chủ trị các chứng: sang thương thũng độc, trung tích kinh bế, kinh phong, kinh giản trúng phong (chứng bế), nhiệt nhập tâm bào (chứng bệnh ôn nhiệt), tâm phúc bạo thống, diệt dã tổn thương, bào y bất hạ (nhau thai không ra).

 Theo nghiên cứu Y học hiện đại

Tính kháng viêm, kháng khuẩn:

xạ hương có tác dụng ức chế tụ cầu vàng, trực khuẩn đại tràng (E. Coli), khuẩn thổ tả heo, thuốc còn có tác dụng kháng viêm trên mô hình gây viêm khớp cho chuột đồng.

Tác dụng chống ung thư

xạ hương có tác dụng ức chế các tế bào ung thư như các loại ung thư thực quản, ung thư đại tràng, ung thư tuyến bao tử, ung thư bàng quang, với nồng độ cao tác dụng mạnh. Nhưng riêng với ung thư tâm vị thì thường không thể hiệt rõ.

Đối với tử cung

thuốc giúp hưng phấn đối với tử cung bị cô lập và có tác dụng mạnh hơn đối với tử cung có thai

Tác dụng đối với hệ tuần hoàn – hô hấp

Thuốc làm hưng phấn tim cô lập khiến lưu lượng máu ở động mạch vành tăng gấp đôi, giúp nâng cao huyết áp và tăng tần số hô hấp.

Đối với hệ thần kinh trung ương

Chất muscone ceton xạ hương có tác dụng hưng phấn hệ thần kinh trung ương. Đây là một trong những tác dụng khai khiếu của xạ hương, giúp cải thiện tuần hoàn não, ngăn chặn phù não đồng thời còn làm tăng khả năng thích nghi của hệ thần kinh trung ương khi rơi vào trạng thái thiếu oxy.

4. Cách dùng và liều lượng

• Liều dùng: 0,06 – 0,1g nhiều đến 1g. Dùng ngoài lượng vừa đủ
• Chỉ dùng kết hợp với thuốc hoàn tán, không cho vào thuốc than vì sẽ dễ mất mùi

C. Các bài thuốc quý từ Xạ Hương

Hãy cùng Medplus tìm hiểu 1 số bài thuốc quý từ loại dược liệu này nhé !

1. Khò khè, say nắng, trúng gió

Các nguyên liệu gồm xạ hương, tạo giác, xương bồ (loại thạch xương bồ hay thủy xương bồ đều được), băng phiến. Đem các nguyên liệu đi nghiền thành bột mịn rồi trộn cho đều. Sau đó 1 hỗn hợp bột cỡ bằng hạt đậu xanh thổi vào lỗ mũi là được. Người bệnh sẽ tỉnh dậy trong thời gian ngắn.

2. Vết thương sưng tấy

10g kê huyết đằng, 8g hồng hoa, 10g tô mộc, 0,4g xạ hương. Đem các nguyên liệu nấu nước để uống.

3. Tiểu ra sỏi, tiểu buốt

Ngưu tất 16g đem nấu với 0,4g xạ hương để lấy nước uống.

4. Bài thuốc lục thần hoàn

• Hùng hoàng, xạ hương, thiềm tô và băng phiến mỗi vị đúng 1g. Thêm ngưu hoàng và trân châu mỗi vị đúng 1,5g nữa là được. Đầu tiên thiềm tô đem tẩm với rượu rồi để riêng ra. Còn các vị khác thì đem đi nghiền bột thật mịn. Sau đó thêm thiềm tô để vo viên cỡ hạt cải là được. Muốn thuốc có màu đen thì dùng muội bếp để áo bên ngoài.
• Tùy tình trạng bệnh mà mỗi lần dùng từ 5 đến 10 viên. Ngày dùng tối đa 2 lần là được.
• Bài thuốc này thanh nhiệt tiêu độc hay giảm đau đều tốt. Người nào họng đau và sưng, trẻ nhỏ sốt, co giật. Có mụn đầu đinh độc. Hay mẹ bầu bị sưng tuyến vú đều dùng được.

5. Giảm đau tim

Trộn xạ hương, bạch chỉ và nha tạo mỗi thứ 1 lượng vừa đủ để làm cao dán. Khi nào có hiện tượng đau tim thì lấy 2 miếng dán ở trước tim và chỗ huyệt tâm du. Sau 24 ngày thì tiến hành thay 1 lần là được.

6. Bài thuốc an cung ngưu hoàng hoàn

• Nguyên liệu cho bài thuốc gồm có. Hoàng cầm, hoàng liên, chi tử, chu sa, hùng hoàng mỗi vị đúng 1 lạng. Thêm băng phiến và xạ hương mỗi thứ 25g. Trân châu gấp đôi lượng. 10g ngưu hoàng, 2 lạng bột sừng trâu. Thêm 1 chút mật ong nữa. Đem các nguyên liệu nghiền bột rồi cho mật ong làm thành viên hoàn cỡ tầm đầu ngón tay út.
• Mỗi ngày dùng đúng 1 viên liệu trình tầm 1 tuần là được.
• Bài thuốc này dùng để tiêu độc, giải nhiệt, thông khiếu tốt. Người nào co giật, không kiểm soát được hành vi, sốt, nhiệt độc ngấm vào cơ thể hay bị nhồi máu não mà hôn mê. Thì đều có thể dùng được.

D. Những điều cần lưu ý khi sử dụng xạ hương

• Không nên dùng với bệnh nhân âm hư cơ thể suy nhược và phụ nữ mang thai.
• Vì đây là dược liệu phải trải qua nhiều công đoạn phức tạp từ lúc thu hoạch đến lúc chế biến sử dụng, nên nếu chưa có nhiều kinh nghiệm thì nên tham khảo thêm ý kiến của người có chuyên môn
• Ngoài ra trong quá trình sử dụng nếu có bất kỳ tác dụng phụ nào, bệnh nhân cần theo dõi kỹ mức độ ảnh hưởng hoặc tham khảo ngay ý kiến bác sĩ, dược sĩ.

Lời kết

Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về Xạ Hương cũng như một số tác dụng hay về loại dược liệu này!

Lưu ý

1. Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo
2. Người bệnh không tự ý áp dụng
3. Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng

Nguồn: tracuuduoclieu.vn , tham khảo
Sách Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam