XUYÊN SƠN GIÁP – Vẩy tê tê chuyên trị phong, sốt rét

Thông tin cơ bản

1. Thông tin khoa học:

• Tên Tiếng Việt: Xuyên sơn giáp, vẩy tê tê, vẩy con trút, bào sơn giáp
• Tên khoa học: Manis Pentadaclyla L
• Họ: Họ Tê Tê (Manidae)

2. Mô tả cây

• Tê tê là loài động vật quý hiếm, có bề ngoài gần giống với loài bò sát. Tuy nhiên đây là loài động vật có vú, đẻ con và nuôi con bằng sữa. Toàn thân tê tê cứng và được bao phủ bởi các vảy lớn, chỉ chừa phần bụng phía dưới. Vảy tê tê cứng, nhọn và được cấu tạo từ keratin giống như lông, móng, sừng,… của các loài động vật có vú khác.
• Khi còn nhỏ, vảy thường mỏng và mềm nhưng theo thời gian, các vảy này có xu hướng cứng và sắc nhọn dần. Tê tê có móng nhọn, cứng, dài nên thường phải co chân trước và di chuyển bằng mu bàn chân. Loài động vật này không có răng nhưng lưỡi dài đến 40cm, nước dãi dính nên dễ bắt mồi. Thức ăn của tê tê chủ yếu là mối, kiến và các côn trùng nhỏ.

3. Phân bố, thu hái và chế biến

Phân bố

• Chúng là loài thú ăn kiến sinh sống ở miền nhiệt đới châu Á và châu Phi.

Thu hoạch

• Thu bắt tê tê bằng cách ném đất cát vào, sau đó con vật tự cuộn tròn lại. Khi bắt về, bỏ vào nước sôi, vảy sẽ tự rụng. Sau đó dùng vảy rửa sạch và phơi khô.

Bộ phận dùng

• Vẩy. Vẩy cứng rắn, bóng, hơi thành hình tam giác, chính giữa dày, xung quanh mỏng, màu nâu nhạt hoặc nâu đen. Theo kinh nghiệm vảy ở đuôi tốt và có tác dụng nhiều hơn, cho nên vảy ở dưới đuôi có nhiều giá trị.

Chế biến

• Theo Trung Y: Dùng Xuyên sơn giáp thì có thể nướng phồng, đốt cháy, tẩm mỡ, giấm, nước tiểu trẻ em hoặc dầu mè, rồi nướng hoặc sao với đất, với bột hến (cáp phấn) tuỳ

Công dụng và tác dụng chính

A. Thành phần hoá học

• Chưa được nghiên cứu cụ thể

B. Tác dụng dược lý

• YHCT: xuyên sơn giáp có tác dụng hoạt huyết, thông kinh, trừ lạc
• Kết quả nghiên cứu của dược học hiện đại: vẩy tê tê có tác dụng nâng cao bạch cầu

C. Công dụng, tính vị và liều dùng

Tính vị

• Vị mặn, tính hơi hàn, có độc.

Qui Kinh

• Quy vào kinh Can và Vị.

Công năng

• Hoạt huyết thông kinh, chủ trị các chứng: kinh bế, trưng hà, phong thấp, tý thống.
• Làm thông tia sữa, trị chứng không có sữa, ít sữa, sữa tắc.
• Tiêu thũng bài nùng: trị chứng ung nhọt mới phát hoặc có mủ chưa vỡ, chứng loa lịch

Công Dụng

• Trị phong, tê cứng đau nhức, trị sốt rét do đờm tích, trẻ em kinh sợ, trị mụn nhọt, sữa không thông.

Lưu Ý

• Không dùng khi mụn nhọt đã phá miệng và người hư nhược.
• Hiện tại các nghiên cứu về dược liệu xuyên sơn giáp còn rất hạn chế. Do đó phần lớn các bài thuốc từ dược liệu này đều xuất phát từ dân gian và chưa được công nhận trên phương diện khoa học. Vì vậy cần tránh tình trạng thu bắt tê tê quá mức, gây sụt giảm số lượng quần thể và ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái.

Liều dùng

• Xuyên sơn giáp được dùng bằng cách sắc uống, tán bột làm hoàn,… Mỗi ngày dùng từ 6 – 12g.

Bài thuốc sử dụng

1. Bài thuốc chữa ung thư tuyến trạng loại đàm uất khí kết và can uất khí trệ

• Chuẩn bị: Nga truật 10g, long quỳ 30g, hạ khô thảo 20g, đảm nam tinh 10g, hải tảo 15g, thiên hoa phấn 20g, bạch anh 20g, đương quy 15g, đan sâm 30g, can thiền bì 15g, xuyên sơn giáp 10g.
• Thực hiện: Sắc uống ngày dùng 1 thang, chia nước sắc thành 2 lần và dùng hết trong ngày.

2. Bài thuốc chữa vú sưng to và viêm tuyến vú

• Chuẩn bị: Tạo giác thích và xuyên sơn giáp mỗi thứ 6g.
• Thực hiện: Đem sắc uống.

3. Bài thuốc chữa tắc tia sữa

• Chuẩn bị: Vảy tê tê 10g.
• Thực hiện: Sắc uống ngày 1 lần, đồng thời cần kết hợp với châm cứu để đả thông kinh mạch.

4. Bài thuốc chữa sản phụ ít sữa

• Chuẩn bị: Xuyên sơn giáp một lượng vừa đủ.
• Thực hiện: Đem nướng, sau đó tán nhỏ. Mỗi lần dùng 4g uống cùng với ít rượu, ngày dùng 2 lần.

5. Bài thuốc giúp thông sữa

• Chuẩn bị: Thiên hoa phấn, xuyên khung, mộc thông, cát canh, xuyên sơn giáp (sao vàng), đương quy, thược dược, phục linh, các vị bằng lượng nhau.
• Thực hiện: Trộn đều các vị, mỗi lần dùng 50g sắc với 500ml nước, còn lại 200ml và chia thành 3 lần uống, dùng hết trong ngày.

6. Bài thuốc chữa mụn nhọt

• Chuẩn bị: Bạch chỉ 5g, hoàng kỳ 6g, xuyên sơn giáp 10g, đương quy 6g, gai bồ kết (tạo giác thích) 8g.
• Thực hiện: Đem sắc với 600ml nước còn lại 200ml, chia thành 3 lần và dùng hết trong ngày.

7. Bài thuốc chữa tràng nhạc lở loét

• Chuẩn bị: 1 ít xuyên sơn giáp.
• Thực hiện: Đốt, nghiền nát và đắp vào.

8. Bài thuốc trị u buồng trứng

• Chuẩn bị: Ngũ linh chi, đại hoàng, ngũ linh chi, tam lăng và nga truật đều sao giấm, xuyên sơn giáp sao và xạ hương.
• Thực hiện: Sắc uống.

9. Bài thuốc chữa chứng huyết niệu vô căn

• Chuẩn bị: Bột xuyên sơn giáp.
• Thực hiện: Mỗi ngày dùng 1.5g bột uống trước khi đi ngủ.

10. Bài thuốc trị bướu cổ

• Chuẩn bị: Cam thảo đất 12g, huyết đằng 12g, ích mẫu 12g, hoàng cung trinh nữ 6g, huyền sâm 12g, xuyên sơn giáp (sao cát cho phồng) 1g, thương nhĩ 12g, uất kim 10g, lá bưởi bung 14g, bồ công anh 16g, tam thất 8g.
• Thực hiện: Sắc uống ngày dùng 1 thang và chia thành 3 lần dùng.

 Lời kết

Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về một số tác dụng hay về loại dược liệu này!

Lưu ý

1. Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo
2. Người bệnh không tự ý áp dụng
3. Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng

Nguồn: tracuuduoclieu.vn tham khảo
Sách Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam