A. Thông tin về Cây Tỏi độc
Tên khoa học: Colchium autumnale L.
Họ: Colchicaceae
1. Đặc điểm về cây
- Cây tỏi độc là một loài cỏ sống lâu năm, do một dò to mẫm mọc sâu dưới đất, xung quanh có phủ các vẩy nâu.
- Từ dò mọc lên cán hoa với 3-4 hoa, hoa xuất hiện vào mùa thu (tháng 9-10). Hoa có hình ống dài, cao vượt trên mặt đất chừng 10-15cm, phần ống phía trên loe thành hình chuông với 6 cánh bầu dục, màu tím hồng nhạt với bao phấn lớn màu vàng cam.
- Quá trình thụ tinh khá đặc biệt vì phấn hoa được truyền đi do sâu bọ hay gió rơi trên nuốm sẽ phóng ra một ống dài để đi tới tận tiểu noãn. Tuy nhiên sự phối hợp các giao tử tiến hành chậm, sau khi thụ phấn nhiều tháng, chỉ vào mùa xuân tới, lúc vành lá xuất hiện, phát triển kéo theo bầu lên khỏi mặt đất, cuối cùng cho quả nang chín vào tháng 6, lá héo và hạt rụng sớm trước mùa thu hái rơm rạ do đó tránh súc vật ăn phải và khỏi bị ngộ độc.
- Quả là một nang to 3 ngăn, phía trên của lá noãn ra xa, trong chứa nhiều hạt, mỗi ngăn có tới 60-80 hạt khá to.
- Lá cây tỏi độc to, dài với phần đầu lá hẹp nhọn. Khi quả chín thì lá héo đi và trên mặt đất hầu như không còn dấu vết gì của cây nữa cho đến khi mùa thu tới lại thấy hoa từ dưới đất xuất hiện, sát cạnh dò đã cho hoa và quả mọc một dò mới cho cây năm tới.
2. Phân bố, thu hái và chế biến
- Cây tỏi độc mọc hoang ở những bãi cỏ những vùng ôn đới lạnh châu Âu. Có nơi trồng để làm cảnh vì hoa của chúng rất đẹp. Trồng bằng dò hoặc bằng hạt, có nơi trồng cây không cho hạt.
- Tại Rumani (Cluj) và Hungari (Kolosvar) người ta trồng trên quy mô lớn., Hằng năm, thu tới 7-8 tấn hạt.
- Muốn thu hoạch dò cần đào sau khi lá đã hoàn toàn héo và trước khi ra hoa. Thông thường, ở châu Âu tháng thu hoạch tốt nhất là tháng 8, muốn có hiệu suất hoạt chất cao cần chú ý nơi cây mọc trước khi héo lá vì khi đó hầu như không còn dấu vết gì của cây rất khó tìm.
- Để tìm dễ dàng hơn, người ta đào củ sớm hơn một chút, tầm tháng 7. Sau khi đào dò về, người ta hái bỏ thân, mang hoa cắt bỏ rễ và 2 lớp vỏ ngoài nâu nhạt, mỏng và khô, sau đó để nguyên mà phơi hay cắt thành từng khoanh ngang rồi mới phơi.
- Tuy nhiên người ta thấy rằng, dùng dò tươi sẽ có tác dụng mạnh hơn. Dò còn tươi, ta thấy dò mẫm chắc, khi ép sẽ có một dịch chảy ra, vị đắng, màu đục như sữa vì chứa rất nhiều tinh bột.
- Dò cắt ngang có hình mặt trăng khuyết, màu trắng, có một đường nâu nhạt ở phía ngoài, rồi đến lớp vỏ trắng, phía trong màu hơi sẫm hơn có những bó libe-gỗ màu cám vàng nhạt, những mảnh dò khô hầu như không có mùi gì đặc biệt, vị cũng không đắng nữa mà hơi nhạt và nhầy.
- Hạt có thành phần ổn định và bảo quản dễ hơn dò, do đó, nhiều nước chỉ công nhận hạt dùng làm thuốc, tuy nhiên người ta vẫn dùng dò để chiết conchixin.
3. Thành phần hóa học
- Trong dò của cây tỏi độc có tinh bột, đường, gôm, tannin, nhựa và chất ancaloit gọi là conchixin.
- Trong hạt có vết axit galic, tannin, dầu, đường và conchixin.
- Năm 1950, người ta thấy trong cây tỏi độc một ancaloit mới đặt tên là conchamin có tác dụng dược lý giống như conchixin nhưng ít độc hơn.
- Năm 1952, Bellet còn tìm thấy trong hạt Colchium speciosum Stev một glucoancaloit gọi là conchicozit glucozit của hai demetylconchixin.
4. Tác dụng dược lý
- Từ xa xưa, cây tỏi độc đã được người dân Đức dùng chữa bệnh gút (thống phong) và làm thuốc thông tiểu, nhưng cơ chế tác dụng chưa rõ lắm.
- Hiện nay, người ta thấy conchixin gây hạ nhiệt, tăng huyết áp, tăng nhu động một cách thái quá. Trên điểm nối thần kinh cơ (junction neuro-musculaire), conchixin gây nghẽn biểu hiện bằng tê liệt và nếu kéo dài biểu hiện teo cơ xương.
- Conchixin còn tác dụng trên tế bào đang phân chia: Đối với hiện tượng này, conchixin có khả năng cản trở hiện tượng gián phân (mitose) trong giai đoạn biến kỳ (metaphase). Tác dụng này đang được dùng trong việc cải tạo giống cây trong nông nghiệp
- Chỉ có tác dụng hạ nhiệt, chống dị ứng (anti-allergique) và chống bệnh gút được dùng trong điều trị.
- Một tác dụng dược lý quan trọng được đề cập nữa đó là: Dùng cây tỏi độc có thể có những hiện tượng ngộ độc như nôn mửa, đi lỏng, đau bụng.
Chú ý: Sự bài tiết chất độc của conchixin chậm, do đó, những người viêm thận hay thiểu năng thận không nên dùng.
B. Công dụng và liều dùng
Công dụng:
- Chữa bệnh thống phong, đối với những cơn đau thường kết quả làm cho đỡ đau, đỡ sốt.
Liều dùng:
- Cây tỏi độc dùng dưới dạng cồn hạt 1/10 với liều 1,5g một lần, 3g trong 24 giờ, cao cồn nước với liều 0,05g một lần, 0,20g trong 24 giờ hoặc thay bằng conchixin với liều 2mg một lần, 4mg trong 24 giờ.
- Không nên dùng lâu, có thể dẫn đến bị ngộ độc. Khi thấy có hiện tượng ỉa lỏng thì ngừng thuốc ngay. Thường chỉ dùng trong 4-5 ngày lại nghỉ.
- Thuốc độc, phải bảo quản theo chế độ thuốc độc bảng A.
Bên cạnh công dụng làm thuốc, trong nông nghiệp, cây tỏi độc còn được dùng làm thuốc kích thích để tạo những giống cây nhiều quả, hoặc những giống mới.
Bạn cũng có thể tìm hiểu thêm một số bài viết khác về các loại cây có độc nhưng chữa được nhiều bệnh như:
Lời kết
Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về Cây Tỏi độc cũng như một số công dụng hay về loại dược liệu này!
Lưu ý:
- Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo
- Người bệnh không tự ý áp dụng
- Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng
Nguồn tham khảo
Tracuuduoclieu.vn và các nguồn uy tín khác.