Kiểm soát chế độ dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo năng lượng cho các hoạt động hằng ngày, giữ gìn vóc dáng cân đối và đặc biệt là duy trì cơ thể khỏe mạnh. Bạn có thực sự hiểu về các thành phần dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể? Chất sắt là gì? Chúng đóng vai trò như thế nào đối với cơ thể. Việc dư thừa hay thiếu hụt chất sắt có tác hại như thế nào?
Mời bạn cùng Medplus tìm hiểu nhé!
Chất sắt là gì?
Sắt là một trong những khoáng chất thiết yếu đối với cơ thể con người. Chất sắt góp phần quan trọng trong việc sản xuất máu và vận chuyển oxy đến tất cả các bộ phận của cơ thể.
Tầm quan trọng của chất sắt đối với sức khỏe
Chất sắt giúp hình thành và oxy hóa các tế bào máu và huyết sắc tố
Một trong những chức năng quan trọng nhất của sắt là tạo thành hemoglobin, một loại protein có trong hồng cầu. Vai trò chính của haemoglobin là vận chuyển oxy từ phổi đến các mô cơ thể để duy trì các chức năng sống cơ bản. Không có các tế bào hồng cầu khỏe mạnh, cơ thể bạn không thể nhận đủ oxy và điều này có thể khiến bạn cảm thấy ngày càng mệt mỏi hoặc kiệt sức.
Sắt giúp chuyển đổi thức ăn thành năng lượng
Cơ thể chúng ta cần khoáng chất này để chuyển đổi thức ăn thành năng lượng. Nó đóng một vai trò quan trọng trong quá trình tế bào tạo ra năng lượng. Tế bào trong cơ thể người cần sắt để chuyển đổi năng lượng sinh hóa từ các chất dinh dưỡng thành ATP (Adenosine Triphosphate) từ một quá trình gồm nhiều bước được gọi là hô hấp tế bào. ATP là nguồn năng lượng chính của cơ thể. Không có đủ chất sắt, ít ATP có thể được sản xuất, đó là một lý do khác khiến những người thiếu chất này dễ mệt mỏi.
Sắt giúp duy trì hệ thống miễn dịch bình thường
Sắt cần thiết cho sự gia tăng và trưởng thành của tế bào miễn dịch, đặc biệt là tế bào lympho, có liên quan đến việc giúp chúng ta giữ sức khỏe. Nồng độ chất này thấp hơn có thể góp phần làm tăng nguy cơ bị tổn hại của hệ thống miễn dịch. Điều này khiến cơ thể chúng ta dễ bị bệnh.
Sắt đóng góp cho chức năng nhận thức của hệ thần kinh
Sắt đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì chức năng nhận thức. Chức năng nhận thức bao gồm các chức năng của não như trí nhớ, sự chú ý (tập trung), sự tỉnh táo, học tập, trí thông minh, ngôn ngữ và giải quyết vấn đề. Duy trì đủ lượng khoáng chất này trong cơ thể giúp chúng ta đảm bảo não bộ hoạt động tốt nhất trong quá trình làm việc mà không phải phụ thuộc vào lượng caffeine nhiều vào buổi sáng!
Thiếu hụt sắt dẫn đến hậu quả gì?
Thiếu chất này gây ra nhiều chứng bệnh nguy hiểm, đặc biệt là các chứng bệnh về tim mạch, hô hấp.
Dấu hiệu nhận biết khi cơ thể thiếu hụt chất sắt
Mệt mỏi bất thường
Cảm thấy rất mệt mỏi là một trong những triệu chứng thiếu sắt phổ biến nhất, ảnh hưởng đến hơn một nửa số người bị thiếu chất này. Khi cơ thể bạn không có đủ huyết sắc tố, ít oxy đến được các mô và cơ bắp của bạn, làm mất năng lượng của chúng. Ngoài ra, trái tim của bạn phải làm việc nhiều hơn để chuyển nhiều máu giàu oxy đi khắp cơ thể, điều này có thể khiến bạn mệt mỏi. Vì mệt mỏi thường được coi là một phần bình thường của cuộc sống hiện đại, bận rộn, nên khá khó để chẩn đoán thiếu sắt chỉ với triệu chứng này. Tuy nhiên, nhiều người bị thiếu sắt trải qua giai đoạn thiếu năng lượng, cáu kỉnh, khó tập trung hoặc năng suất kém trong công việc.
Xanh xao
Các huyết sắc tố trong các tế bào hồng cầu làm cho máu có màu đỏ, do đó mức độ thấp trong thời gian thiếu sắt làm cho máu bớt đỏ. Đó là lý do tại sao da có thể mất đi sự hồng hào, khỏe mạnh ở những người thiếu khoáng chất này. Sự nhạt màu này ở những người bị thiếu sắt có thể xuất hiện trên khắp cơ thể, hoặc có thể giới hạn ở một khu vực, chẳng hạn như mặt, nướu, bên trong môi hoặc mí mắt dưới và thậm chí cả móng tay. Đây thường là một trong những điều đầu tiên các bác sĩ tìm kiếm như một dấu hiệu thiếu sắt. Tuy nhiên, cần được xác nhận bằng xét nghiệm máu.
Khó thở
Hemoglobin cho phép các tế bào hồng cầu của bạn mang oxy đi khắp cơ thể. Khi huyết sắc tố trong cơ thể bạn thiếu sắt, nồng độ oxy cũng sẽ thấp. Điều này có nghĩa là cơ bắp của bạn sẽ không nhận đủ oxy để hoạt động bình thường. Do đó, nhịp thở của bạn sẽ tăng lên khi cơ thể bạn cố gắng nhận được nhiều oxy hơn. Đây là lý do tại sao khó thở là một triệu chứng phổ biến khi thiếu sắt. Nếu bạn thấy khó thở khi làm những công việc bình thường mà bạn thường làm dễ dàng, chẳng hạn như đi bộ, leo cầu thang hoặc làm việc, thiếu sắt có thể là nguyên nhân.
Nhức đầu chóng mặt
Trong tình trạng thiếu sắt, nồng độ hemoglobin thấp trong các tế bào hồng cầu đồng nghĩa với việc không đủ oxy cung cấp đến não. Do đó, các mạch máu trong não có thể sưng lên, gây ra áp lực và đau đầu. Mặc dù có nhiều nguyên nhân gây đau đầu, nhưng đau đầu thường xuyên, tái phát và chóng mặt có thể là dấu hiệu của tình trạng thiếu sắt.
Đánh trống ngực
Tim đập nhanh có thể là một triệu chứng khác của tình trạng thiếu máu thiếu sắt. Trong tình trạng thiếu sắt, nồng độ hemoglobin thấp có nghĩa là tim phải làm việc vất vả hơn để vận chuyển oxy. Điều này có thể dẫn đến nhịp tim không đều, hoặc cảm giác tim bạn đập nhanh bất thường. Trong trường hợp xấu nhất, nó có thể dẫn đến hiện tượng “tiếng thổi của tim” hoặc suy tim . Tuy nhiên, những triệu chứng này có xu hướng ít phổ biến hơn. Chỉ những người phải trải qua giai đoạn thiếu sắt trong thời gian dài thì mới trải qua triệu chứng này.
Da và tóc khô, hư tổn
Da và tóc bị khô và hư tổn có thể là một dấu hiệu của cơ thể thiếu chất sắt. Bởi vì khi cơ thể bạn thiếu sắt, những thành phần quan trọng hơn trong cơ thể như nội tạng và các mô sẽ ưu tiên được nhận lượng oxy hạn chế này. Vậy nên những thành phần cơ thể ít quan trọng hơn như da và tóc sẽ bị thiếu oxy, dẫn đến tình trạng khô và dễ hư tổn. Thậm chí, có những trường hợp nghiêm trọng hơn như rụng tóc. Rụng tóc hàng ngày khi bạn tắm gội hoặc chải tóc thì hoàn toàn bình thường, nhưng nếu bạn mất một lượng tóc đáng kể so với bình thường thì rất có thể bạn đang thiếu sắt đấy.
Sưng và đau ở lưỡi và miệng
Bạn cũng có thể xem xét tình trạng thiếu sắt thông qua quan sát miệng và lưỡi. Dấu hiệu thiếu sắt ở lưỡi chính là lưỡi bạn có thể bị sưng, viêm, nhợt nhạt hoặc nhẵn nhụi bất thường. Ngoài ra, thiếu sắt cũng có thể gây khô miệng, đau vết nứt đỏ ở khoé miệng hoặc thậm chí loét miệng.
Hội chứng “chân không nghỉ” (restless legs)
Thiếu sắt có liên quan đến hội chứng “chân không nghỉ”. Hội chứng này ám chỉ cảm giác thôi thúc mạnh mẽ để di chuyển chân của bạn khi bạn đang nghỉ ngơi. Nó cũng có thể gây khó chịu như có cảm giác ngứa ở bàn chân và chân. Nó thường tồi tệ hơn vào ban đêm, có nghĩa là những người mắc bệnh có thể phải vật lộn để ngủ ngon. Theo nghiên cứu, có tới 25% những người mắc hội chứng chân không yên được cho là bị thiếu máu do thiếu sắt, và nồng độ sắt càng thấp thì các triệu chứng càng tồi tệ hơn.
Móng tay giòn hoặc có hình thìa
Một triệu chứng ít phổ biến hơn của thiếu sắt là móng tay giòn hoặc có hình thìa, một tình trạng gọi là koilonychia. Hiện tượng này thường bắt đầu với móng giòn dễ gãy và nứt. Trong giai đoạn sau của tình trạng thiếu sắt, móng tay hình thìa có thể xảy ra khi phần giữa của móng và các cạnh được nâng lên để tạo vẻ ngoài tròn như cái thìa. Tuy nhiên, đây là một tác dụng phụ hiếm gặp và thường chỉ thấy trong các trường hợp thiếu máu nặng do thiếu sắt.
Dư thừa chất sắt dẫn đến hậu quả gì?
Dư thừa chất sắt có thể dẫn đến ung thư. Để tránh tình trạng này, người nghi ngờ mình dư thừa sắt được cho rằng nên hiến máu thường xuyên để làm giảm nguy cơ ung thư. Các nghiên cứu còn cho thấy ăn nhiều chất sắt có nguồn gốc từ động vật sẽ tăng nguy cơ ung thư ruột kết.
Ngoài ra, dư thừa sắt còn dẫn đến tình trạng cơ thể dễ bị nhiễm trùng.
Dấu hiệu nhận biết khi cơ thể dư thừa chất sắt
Triệu chứng sớm:
- Suy nhược cơ thể, sụt cân
- Da màu đậm, có màu đồng
- Đau khớp
- Đau bụng
- Mệt mỏi uể oải
Triệu chứng muộn:
- Bệnh tiểu đường
- Suy tim
- Giảm ham muốn tình dục
Thực phẩm chứa nhiều chất sắt
Động vật giáp xác, rau chân vịt, các loại đậu, thịt đỏ, hạt bí ngô, diêm mạch, gà tây, bông cải xanh, đậu phụ, socola đen, nội tạng, đậu nành
Nguồn tham khảo:
- https://www.myfooddata.com/articles/food-sources-of-iron.php
- https://www.spatone.com/en/about-iron/the-role-of-iron-in-the-body
- https://www.healthline.com/nutrition/iron-deficiency-signs-symptoms#section1