Kiểm soát chế độ dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo năng lượng cho các hoạt động hằng ngày, giữ gìn vóc dáng cân đối và đặc biệt là duy trì cơ thể khỏe mạnh. Bạn có thực sự hiểu về các thành phần dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể? Vitamin A là gì? Chúng đóng vai trò như thế nào đối với cơ thể. Việc dư thừa hay thiếu hụt vitamin A có tác hại như thế nào?
Hãy cùng MedPlus tìm hiểu nhé!
Vitamin A là gì?
Vitamin A là thuật ngữ chung cho một nhóm các hợp chất hòa tan trong chất béo có trong cả thực phẩm nguồn gốc từ động vật và thực phẩm có nguồn gốc từ thực vật.
Mặc dù vitamin A thường được coi là một chất dinh dưỡng đơn lẻ, nhưng nó thực sự là tên của một nhóm các hợp chất hòa tan trong chất béo, bao gồm retinol, retinal và retinyl ester.
Để sử dụng chúng, cơ thể bạn phải chuyển đổi cả hai dạng vitamin A thành retinal và retinoic acid, các dạng hoạt động của vitamin. Vì vitamin A tan trong chất béo , nó được lưu trữ trong mô cơ thể để sử dụng sau. Hầu hết các vitamin A trong cơ thể của bạn được giữ trong gan dưới dạng este retinyl. Các este này sau đó được phân hủy thành all-trans-retinol, liên kết với protein liên kết với retinol (RBP). Sau đó nó đi vào máu của bạn, tại thời điểm đó cơ thể bạn mới có thể sử dụng nó.
Phân loại vitamin A
Có hai dạng được tìm thấy trong thực phẩm:
- Vitamin A được tạo thành trước – retinol và retinyl ester – chỉ xuất hiện trong các sản phẩm động vật, như sữa , gan và cá, trong khi đó
- Vitamin A carotenoit có nhiều trong thực phẩm thực vật như trái cây, rau và dầu
Tầm quan trọng của vitamin A đối với sức khỏe
Bảo vệ đôi mắt của bạn khỏi chứng quáng gà và suy giảm thị lực do tuổi tác
Vitamin A rất cần thiết để bảo vệ thị lực của bạn. Vitamin cần thiết để chuyển đổi ánh sáng chiếu vào mắt bạn thành tín hiệu điện có thể được gửi đến não của bạn. Trên thực tế, một trong những triệu chứng đầu tiên của thiếu chất này có thể là quáng gà. Bệnh quáng gà xảy ra ở những người thiếu khoáng chất này, vì vitamin là thành phần chính của sắc tố rhodopsin. Rhodopsin được tìm thấy trong võng mạc mắt của bạn và cực kỳ nhạy cảm với ánh sáng.
Những người mắc bệnh này vẫn có thể nhìn thấy bình thường vào ban ngày, nhưng bị giảm thị lực trong bóng tối khi mắt họ phải vật lộn để đón ánh sáng ở mức thấp hơn. Ngoài việc ngăn ngừa bệnh quáng gà, ăn đủ lượng beta-carotene có thể giúp làm chậm sự suy giảm thị lực mà một số người gặp phải khi có tuổi.
Giảm nguy cơ mắc một số bệnh ung thư
Ung thư xảy ra khi các tế bào bất thường bắt đầu phát triển hoặc phân chia một cách không thể kiểm soát được. Vì vitamin A đóng vai trò quan trọng trong sự tăng trưởng và phát triển của các tế bào của bạn, ảnh hưởng của nó đối với nguy cơ ung thư và vai trò trong phòng ngừa ung thư là mối quan tâm của các nhà khoa học.
Trong các nghiên cứu quan sát, ăn nhiều chất này dưới dạng beta-carotene có liên quan đến việc giảm nguy cơ mắc một số loại ung thư, bao gồm ung thư hạch Hodgkin, cũng như ung thư cổ tử cung, phổi và bàng quang. Trên thực tế, trong một số nghiên cứu, những người hút thuốc sử dụng chất bổ sung beta-carotene có nguy cơ mắc bệnh ung thư phổi.
Hiện tại, mối quan hệ giữa mức vitamin A trong cơ thể và nguy cơ ung thư vẫn chưa được hiểu đầy đủ. Tuy nhiên, bằng chứng hiện tại cho thấy rằng bổ sung đầy đủ chất này, đặc biệt là từ thực vật, rất quan trọng đối với sự phân chia tế bào khỏe mạnh và có thể làm giảm nguy cơ mắc một số loại ung thư.
Tăng cường hệ thống miễn dịch
Vitamin A đóng một vai trò quan trọng trong việc duy trì khả năng phòng vệ tự nhiên của cơ thể bạn. Điều này bao gồm các rào cản chất nhầy trong mắt, phổi, ruột và bộ phận sinh dục của bạn giúp bẫy vi khuẩn và các tác nhân truyền nhiễm khác.
Nó cũng liên quan đến việc sản xuất và chức năng của các tế bào bạch cầu, giúp thu giữ và loại bỏ vi khuẩn và các mầm bệnh khác trong máu của bạn. Điều này có nghĩa là sự thiếu hụt chất này có thể làm tăng khả năng bị nhiễm trùng và trì hoãn sự phục hồi của bạn khi bạn bị bệnh.
Trên thực tế, tại các quốc gia nơi các bệnh nhiễm trùng như sởi và sốt rét là phổ biến, việc điều chỉnh thiếu vitamin A ở trẻ em đã được chứng minh là làm giảm nguy cơ tử vong do các bệnh này.
Hỗ trợ sức khỏe xương
Các chất dinh dưỡng quan trọng cần thiết cho việc duy trì xương khỏe mạnh như là protein, canxi và vitamin D. Tuy nhiên, ăn đủ vitamin A cũng cần thiết cho sự tăng trưởng và phát triển xương thích hợp, và sự thiếu hụt vitamin này có liên quan đến sức khỏe xương kém.
Trên thực tế, những người có lượng chất này trong máu thấp hơn có nguy cơ gãy xương cao hơn những người có mức độ ổn định chất này. Ngoài ra, một phân tích tổng hợp gần đây của các nghiên cứu quan sát cho thấy những người có tổng lượng vitamin A cao nhất trong chế độ ăn uống của họ đã giảm 6% nguy cơ gãy xương.
Thúc đẩy tăng trưởng và sinh sản khỏe mạnh
Vitamin A rất cần thiết để duy trì hệ thống sinh sản khỏe mạnh ở cả nam và nữ, cũng như đảm bảo sự tăng trưởng và phát triển bình thường của phôi thai trong thai kỳ. Các nghiên cứu về chuột kiểm tra tầm quan trọng của chất này trong sinh sản nam đã chỉ ra rằng sự thiếu hụt chất này ngăn chặn sự phát triển của các tế bào tinh trùng, gây vô sinh.
Tương tự như vậy, các nghiên cứu trên động vật cho thấy thiếu vitamin A ở con cái có thể ảnh hưởng đến sinh sản bằng cách giảm chất lượng trứng và ảnh hưởng đến việc cấy trứng vào tử cung. Ở phụ nữ mang thai, chất này cũng tham gia vào sự tăng trưởng và phát triển của nhiều cơ quan và cấu trúc chính của thai nhi, bao gồm bộ xương, hệ thần kinh, tim, thận, mắt, phổi và tuyến tụy.
Tuy nhiên, mặc dù ít phổ biến hơn nhiều so với thiếu vitamin A, nhưng quá nhiều chất này khi mang thai cũng có thể gây hại cho em bé đang phát triển và có thể dẫn đến dị tật bẩm sinh. Do đó, nhiều cơ quan y tế khuyến cáo phụ nữ nên tránh các thực phẩm chứa lượng vitamin A đậm đặc, chẳng hạn như pa-tê và gan, cũng như các chất bổ sung có chứa chất này khi mang thai.
Thiếu hụt vitamin A dẫn đến hậu quả gì?
Theo nghiên cứu, thiếu hụt chất này là rất hiếm ở các nước phát triển, nhưng tình trạng thiếu hụt chất này lại phổ biến ở các nước đang phát triển hơn. Những người có nguy cơ thiếu hụt cao nhất là phụ nữ mang thai, cho con bú, trẻ sơ sinh và trẻ em. Xơ nang và tiêu chảy mãn tính cũng có thể làm tăng nguy cơ thiếu hụt.
Dưới đây là các dấu hiệu và triệu chứng thiếu vitamin A.
Dấu hiệu nhận biết khi cơ thể thiếu hụt vitamin A
Da khô
Vitamin A rất quan trọng cho việc tạo và hồi phục các tế bào da. Nó cũng giúp chống viêm do một số vấn đề về da. Không nhận đủ vitamin A có thể là nguyên nhân cho sự phát triển của bệnh chàm và các vấn đề về da khác. Bệnh chàm là tình trạng gây khô da, ngứa và viêm. Một số nghiên cứu lâm sàng đã cho thấy alitretinoin, một loại thuốc theo toa có hoạt tính vitamin A, có hiệu quả trong điều trị bệnh chàm.
Khô mắt
Vấn đề về mắt là một số vấn đề nổi tiếng nhất liên quan đến thiếu vitamin A. Trong trường hợp cực đoan, việc không cung cấp đủ vitamin A có thể dẫn đến mù hoàn toàn hoặc chết giác mạc, được đặc trưng bởi các dấu hiệu gọi là đốm Bitot. Khô mắt, hoặc không có khả năng sản xuất nước mắt, là một trong những dấu hiệu thiếu vitamin A đầu tiên.
Bệnh quáng gà
Trong một nghiên cứu, phụ nữ bị quáng gà được cung cấp vitamin A dưới dạng thực phẩm hoặc chất bổ sung. Cả hai dạng vitamin A đều cải thiện tình trạng này. Khả năng thích ứng với bóng tối của những người này tăng hơn 50% sau 6 tuần điều trị.
Vô sinh và khó thụ thai
Vitamin A cần thiết cho sinh sản ở cả nam và nữ, cũng như sự phát triển thích hợp ở trẻ sơ sinh. Nếu bạn gặp khó khăn khi mang thai, thiếu vitamin A có thể là một trong những lý do. Thiếu vitamin A có thể dẫn đến vô sinh ở cả nam và nữ. Các nghiên cứu cho thấy chuột cái bị thiếu vitamin A gặp khó khăn khi mang thai và có thể có phôi bị dị tật bẩm sinh.
Tăng trưởng chậm
Thiếu vitamin A có thể gây tăng trưởng chậm lại ở trẻ em. Bổ sung vitamin A kết hợp với các chất dinh dưỡng khác có thể cải thiện sự tăng trưởng hơn là chỉ bổ sung vitamin A.
Nhiễm trùng họng và ngực
Nhiễm trùng thường xuyên, đặc biệt là ở cổ họng hoặc ngực, có thể là một dấu hiệu thiếu vitamin A.
Khả năng lành vết thương kém
Các vết thương không lành nhanh chóng sau chấn thương hoặc phẫu thuật có thể liên quan đến mức vitamin A thấp. Điều này là do vitamin A thúc đẩy việc tạo ra collagen, một thành phần quan trọng của làn da khỏe mạnh. Nghiên cứu cho thấy rằng cả vitamin A uống và bôi đều có thể làm khỏe da.
Mụn trứng cá và mụn
Vì vitamin A thúc đẩy sự phát triển của da và chống viêm, nó có thể giúp ngăn ngừa hoặc điều trị mụn trứng cá.
Dư thừa vitamin A dẫn đến hậu quả gì?
Vitamin A dư thừa được lưu trữ trong gan và có thể dẫn đến độc tính và các triệu chứng như thay đổi thị lực, sưng xương, da khô và thô ráp, loét miệng. Phụ nữ mang thai nên đặc biệt cẩn thận không tiêu thụ quá nhiều vitamin A để ngăn ngừa thai nhi bị dị tật bẩm sinh.
Thực phẩm chứa nhiều vitamin A
- Gan
- Cá và dầu cá
- Sữa
- Trứng
- Trái cây
- Lá rau xanh
- Khoai lang, cà rốt
- Sản phẩm từ cà chua
- Một số loại dầu thực vật
- Thực phẩm bổ sung (có thêm vitamin) như ngũ cốc
Nguồn tham khảo: