Cát sâm là thuốc bổ mát, chống suy nhược, kém ăn, ho nhiều đờm, sốt về chiều, bí đái, nhức đầu Vậy có những bài thuốc trị bệnh hiệu quả từ dược liệu cát sâm nào hiện nay? Cách dùng dược liệu này như thế nào? Hãy cùng Medplus tìm hiểu rõ hơn về loại dược liệu này nhé!
1. Thông tin dược liệu
Tên thường gọi: Cát sâm; Hồng sâm; Sâm nam; Sâm chèo mèo; Sâm trâu; Cát muộn; Hang chởn (Tày)
Tên khoa học: Millettia speciosa Champ. ex Benth.
Họ: Fabaceae (Đậu)
Đặc điểm dược liệu
Cát sâm là một loại cây nhỡ, thân gỗ với cành mọc tựa, dài. Phần cành khi còn non sẽ có nhiều lông mềm màu trắng bao phủ bên ngoài, già sẽ nhẵn dần và có màu nâu.
Lá kép có hình lông chim lẻ với phần cuống dài phủ đầy lông. Còn lá chét có hình mũi mác thuôn dài hay hình bầu dục, gốc hình tròn với phần đầu nhọn. Mặt phía trên màu xanh lục sẫm, gân có lông, mặt phía dưới phủ lông dày màu trắng, phần gân lá tạo thành mạng rất rõ.
Hoa màu trắng học thành cụm dạng chùy với chiều dài khoảng từ 10 – 25cm. Phần đài hoa có răng hình tam giác, mặt phía ngoài phủ đầy lông. Tràng hoa nhẵn ở mặt phía ngoài, hoa có bộ nhụy 2 bó và bầu có lông. Mùa hoa vào khoảng thừ tháng 7 – 9.
Quả dạng dẹt và có phủ lớp lông mềm phía ngoài. Mỗi quả có chứa 4 – 5 hạt có phần vỏ khá dày, màu đen. Mùa quả vào khoảng từ tháng 10 – 12.
Bộ phận dùng
Rễ củ chính là bộ phận của cây cát sâm được sử dụng để làm vị thuốc.
Thu hái và chế biến
Thời điểm thu hái dược liệu thích hợp nhất là vào mùa đông xuân, lấy ở những cây đã lớn khoảng hơn 1 năm tuổi. Tiến hành đào rễ củ về rồi rửa sạch. Các củ nhỏ thì để nguyên còn củ to nên bổ dọc làm đôi rồi phơi hay sấy khô.
Hướng dẫn cách bào chế: Đem thái mỏng dược liệu rồi để sống hoặc có thể tẩm nước mật hay nước gừng cho thấm. Sau đó, cho lên chảo nóng sao vàng trên lửa nhỏ.
Phân bố
Ở nước ta cây cát sâm mọc ở rất nhiều nơi, nhất là những chỗ dãi nắng ở vùng rừng núi. Điển hình như ở các tỉnh Lạng Sơn, Thái Nguyên, Quảng Ninh, Hà Tây… ngoài mọc hoang thì hiện nay cây cũng được trồng rất nhiều với mục đích làm vị thuốc.
2. Công dụng và tác dụng chính
Thành phần hóa học
Theo TS.BS Nguyễn thị Vân Anh – Viện trưởng Viện nghiên cứu và phát triển Y Dược Học Cổ Truyền Dân Tộc thì trong củ có chứa thành phần chính là ancaloit.
Ngoài ra, các nghiên cứu tại Trung Quốc cũng xác định trong củ còn chứa các thành phần sau: Axit docosanoic, Daucosterol, Axit rotundic, Tetracosane, Syringin, Axetat, Octadecane,…
Tính vị
Theo các ghi chép của Đông y thì cát sâm là vị thuốc có vị ngọt và tính bình.
Quy kinh
Quy vào kinh phế và tỳ.
Tác dụng dược lý
Theo y học hiện đại
- Giảm hoạt động của ALT và AST trong huyết thanh, tác động đến các chỉ số gan và hàm lượng MDA có trong homogenate ở gan. Từ đó cát sâm có tác dụng bảo vệ gan khỏi các tổn thương cấp tính.
- Củ cát sâm có thành phần chống mệt mỏi, tăng cường sức khoẻ đáng kể. Các nhà khoa học nhận định, củ cát sâm là một loại thảo dược khá tiềm năng cho ngành sản xuất thực phẩm chức năng tương lai.
Theo y học cổ truyền
- Công dụng dưỡng Tỳ, trừ hư nhiệt, lợi tiểu và bổ trung ích khí, sinh tân dịch, bổ hư nhuận phế, cường cân hoạt lạc.
- Chủ trị các bệnh ho có đờm, hay bị sốt về chiều, đau nhức đầu, kém ăn, cơ thể suy nhược, làm thuốc trị bí tiểu, thuốc bổ và thanh mát cơ thể, phục hồi cơ bắp, chữa các bệnh lao phổi, viêm phế quản, viêm khớp, viêm gan, bại liệt nửa người,…
Cách dùng và liều lượng
Dược liệu thường được dùng phổ biến nhất ở dạng thuốc sắc với liều lượng khoảng 10 – 20g/ngày. Tùy thuộc vào từng bài thuốc và sự kết hợp với dược liệu khác mà có thể dùng tới 40g/ngày.
3. Bài thuốc chữa bệnh
Chữa triệu chứng ho và sốt
Khi người bệnh bị ho khan, ho kéo dài dai dẳng không dứt, có hiện tượng sốt và cảm giác khát nước có thể dùng bài thuốc này.
- 12g mỗi vị cát sâm và mạch môn, 8g mỗi vị thiên môn và vỏ rễ cây dâu.
- Sắc 400ml nước cùng với các loại thuốc trên với lửa nhỏ, cô cạn lại tới khi còn khoảng một nửa.
Chia bài thuốc sau khi sắc thành 3 phần bằng nhau và uống 3 lần trong ngày.
Chữa cảm sốt hiệu quả
Bài thuốc này phù hợp với người bị cảm, sốt cao và có triệu chứng khát nước khó chịu trong người.
- Gồm cát sâm, cát căn mỗi loại 12g, cam thảo 4g.
- Sắc thuốc cùng 600ml nước cô cạn lại còn một nửa.
Một thang thuốc chia làm 3 phần nước thuốc và uống hết một ngày một thang.
Bài thuốc lợi tiểu
Người bị tiểu tiện khó, có các triệu chứng đau nhức đầu, cảm thấy khát nước nên uống bài thuốc lợi tiểu này.
- Dùng 30g cát sâm loại nguyên củ (khoảng 2 – 3 củ), đem rửa sạch.
- Thái cát sâm thành từng lát mỏng, tẩm đều hai mặt với mật.
- Bắc chảo cho nóng, sao cho đến chuyển sang màu vàng.
- Cho cát sâm sao vàng sắc cùng 400ml nước đến khi còn ½.
Chia phần nước thuốc thu được thành 3 phần bằng nhau và dùng hết ngay trong ngày.
Dành cho người bị cảm nắng
Khi bị say nắng, người bệnh thường có triệu chứng sốt nóng, đổ mồ hôi nhiều, thở gấp, đau nhức đầu, buồn nôn,… Để chấm dứt nhanh các triệu chứng này có thể cho người bệnh dùng cách sau:
- Các vị thuốc có 16g cát sâm, 14g mỗi loại mạch môn, cát căn, cam thảo đất.
- Sắc thuốc từ các loại thuốc rồi uống hết trong ngày.
Bài thuốc này có thể sử dụng cho trẻ em bị khó ngủ, người nóng về đêm.
Trị chứng kén ăn
Trẻ nhỏ và người bị kén ăn, ăn uống không ngon miệng, mất cảm giác ăn uống thì bài thuốc dưới đây rất tốt.
- Cát sâm thái lát mỏng, tẩm cùng nước gừng tươi giã nhuyễn.
- Sao vàng trên chảo nóng với lửa nhỏ cho đến khi chuyển sang màu vàng.
- Dùng 30g cát sâm sắc với 400ml nước, đun cho đến khi còn lại 200ml.
Mỗi thang thuốc đun được chia thành 3 phần bằng nhau uống trong ngày. Kiên trì dùng trong nhiều ngày để kích thích ham muốn ăn và ăn ngon miệng hơn.
Dành cho người bị suy nhược cơ thể
Bài thuốc này chuyên dùng cho người suy nhược cơ thể, cơ thể thường xuyên mệt mỏi, ốm yếu, chán ăn, mất ngủ,…
- Nguyên liệu gồm 20g lá đinh lăng phơi khô, 15g rễ đinh lăng đã sao vàng, 10g cát sâm, 8g sinh địa.
- Cho thuốc vào ấm sắc cùng 0.5 lít nước, đun cô cạn cho đến khi chỉ còn khoảng 150ml nước thuốc.
Mỗi lần uống ⅓ bát thuốc, uống thành 3 lần dùng hết trong một ngày, kiên trì dùng đều đặn trong khoảng 10 ngày đến nửa tháng để thấy hiệu quả.
Cát sâm chữa thuỷ đậu
Bài thuốc này chỉ dùng khi các nốt thuỷ đậu trên da đã vỡ xẹp xuống.
- Thành phần bài thuốc gồm có cát sâm, vỏ hạt đỗ xanh, sinh địa, đậu ván trắng, hạt đỗ đen mỗi loại 12g; hoàng tinh, lá dâu, mạch môn, cam thảo dây mỗi loại 10g.
- Tất cả rửa sạch với nước, để ráo nước và phơi khô.
- Sắc nước 1 thang thuốc uống hết trong ngày.
Mỗi ngày chỉ dùng 1 thang thuốc cho đến khi bệnh thuỷ đậu khỏi hoàn toàn.
Tác dụng với bệnh viêm gan truyền nhiễm
Người bị bệnh viêm gan truyền nhiễm (viêm gan A, viêm gan B, viêm gan C) có thể sử dụng bài thuốc sau:
- Dùng các vị thuốc với định lượng như sau: 20g mỗi loại cát sâm, rau má, cây chó đẻ; 16g mỗi loại nhân trần, hạt dành dành, cam thảo nam.
- Các nguyên liệu rửa sạch, cho vào ấm đun sắc với nước cho đến khi cô cạn lại chỉ còn một nửa.
Mỗi ngày uống hết một thang thuốc trên và phải dùng trong thời gian dài sau đó kiểm tra lại tình trạng bệnh.
4. Những điều cần lưu ý khi dùng dược liệu
Trong quá trình điều trị bệnh bằng cát sâm cần lưu ý: Không tự ý dùng dược liệu khi chưa có sự hướng dẫn hay đồng ý của y bác sĩ, thầy thuốc.
5. Lời kết
Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về Dược Liệu cũng như một số bài thuốc hay về vị thuốc này nhé!
Lưu ý:
- Thông tin về dược liệu mang tính chất tham khảo
- Quý độc giả không nên tự ý sử dụng phối bài thuốc mà sử dụng
- Quý độc giả nên tham vấn ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng, để hạn chế tác dụng phụ và tác dụng không mong muốn
Nguồn: tracuuduoclieu.vn
Xem thêm bài viết: