Ngưu hoàng thiên nhiên là sạn mật hay sỏi mật của con trâu có bệnh Buhalus hubalis L. Hiện nay vì mới phát hiện nên chưa có kinh nghiêm để phân biệt con trâu bò nào có ngưu hoàng Vậy có những bài thuốc trị bệnh hiệu quả từ dược liệu ngưu hoàng hiện nay? Cách dùng dược liệu này như thế nào? Hãy cùng Medplus tìm hiểu rõ hơn về loại dược liệu này nhé!
1. Thông tin dược liệu
Tên thường gọi: Ngưu hoàng; Tây hoàng; Quản hoàng; Sạn mật bò,…
Tên khoa học: Bos taurus domesticus Gmelin
Họ: Chưa có dữ liệu.
Đặc điểm dược liệu
Ngưu hoàng có thể to bằng quả trứng gà ta hoặc nhỏ như hạt sạn. Kích cỡ của sỏi trong túi mật thường phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe của từng con bò. Thông thường, ngưu hoàng được dùng làm thuốc có màu vàng, xốp nhẹ, đắng, thơm. Loại sỏi màu đen sẫm, nứt nẻ, không thơm thường không được dùng để làm thuốc.
Bộ phận dùng
Sỏi mật của con bò hoặc con trâu.
Thu bắt và bào chế
Sau khi mổ thịt trâu/ bò, nếu thấy sạn mật thì để riêng ra. Sau đó âm can ở nơi mát, tránh nắng/ sấy lửa và gió nếu không dược liệu có thể bị đổi màu, nứt nẻ và mất dược tính.
Ngoài ra, ngưu hoàng còn được tổng hợp từ mật heo và mật bò gia công. Tuy nhiên dược liệu tổng hợp theo cách này thường không được ưa chuộng.
Hiện tại nhiều người đã nuôi ngưu hoàng bằng cách cấy Hoàng hạch vào túi mật trâu/ bò, sau đó bơm E. coli không gây bệnh vào khiến enzyme trong mật bám vào Hoàng hạch và tạo thành sạn. Dược liệu này được gọi là ngưu hoàng thiên nhiên nhân tạo và được ưa chuộng hơn so với ngưu hoàng tổng hợp từ mật.
Phân bố
Những quốc gia nuôi bò và trâu đều có thể cho dược liệu ngưu hoàng, tập trung nhiều nhất ở Trung Quốc, Ấn Độ và Việt Nam. Tuy nhiên rất ít con trâu/ bò có sạn mật tự nhiên vì vậy hiện nay dược liệu chủ yếu được tổng hợp nhân tạo.
2. Công dụng và tác dụng chính
Thành phần hóa học
Trong ngưu hoàng có axit cholic, cholesterol, ergosterol, axit béo, este phôtphoric, bilirubin, vitamin D, muối canxi, sắt, đồng v.v… Trong ngưu hoàng của châu Úc, người ta còn lấy ra các loại carotenoit và các axit amin như alanin, glixin, torin, axit axpactic, acginin (leuxin) và methionin.
Trên cơ sở thành phần hoá học của ngưu hoàng thiên nhiên gần đây xưởng thuốc Thiên Tân Trung Quốc đã chế ra ngưu hoàng tổng hợp trị giá vẫn tới 6.000đ một kg bao gồm bilirubin 10g, cholesterol 7g, axit cholic 10g, muối vô cơ 1g, bilirubin chế từ mật lợn, từ óc bò và axit cholic ở gan bò hoặc mật bò.
Tính vị
Vị đắng, tính mát.
Quy kinh
Quy vào kinh Tâm và Can.
Tác dụng dược lý
Theo y học hiện đại
- Dược liệu có tác dụng đối kháng với nhóm thuốc làm hưng phấn trung khu thần kinh. Do đó ngưu hoàng có tác dụng an thần, giảm sốt và chống co giật.
- Dược liệu ngăn chặn cơn co giật ở chuột được tiêm caffeine và camphor. Tuy nhiên không nhận thấy tác dụng phòng co giật đối với strychnine.
- Tác dụng kháng viêm và ức chế tính thẩm thấu của mao mạch. Thí nghiệm trên thỏ cho thấy, ngưu hoàng làm giãn mạch ngoại biên, hạ huyết áp và ức chế tác dụng của thuốc Epinephrine đối với hệ tim mạch.
- Thực nghiệm trên thỏ nhận thấy, số lượng huyết sắc tố và hồng cầu tăng lên đáng kể. Tuy nhiên dùng liều lượng cao lại gây ức chế sản sinh hồng cầu.
- Acid cholic trong dược liệu có tác dụng hưng phấn hệ hô hấp và giảm ho suyễn.
- Dược liệu làm giãn cơ vòng của ống mật và kích thích mật tiết enzyme. Tác dụng chống co thắt cơ trơn của ngưu hoàng là do hoạt chất desoxycholic acid và cholic acid.
- Thực nghiệm trên chuột cho thấy, dùng ngưu hoàng lượng lớn có thể gây nhẹ cân. Tiếp tục tăng liều nhận thấy chuột bị tiêu chảy, hôn mê và một số ít bị chết. Khi giải phẫu chuột chết không nhận thấy bất thường ở các tạng phủ.
Theo y học cổ truyền
- Công dụng: Chống co giật, tiêu đờm, giải độc, trừ phong nội sinh, thông khiếu, định kinh và thanh nhiệt.
- Chủ trị: Sốt cao gây mất ý thức, co giật, nhọt độc, loét họng, đau họng, phát cuồng, trúng phong, tai biến mạch máu não, viêm não,…
Cách dùng và liều lượng
Dược liệu thường được dùng ở dạng tán hoặc viên hoàn. Có thể được dùng ngoài để bôi lên vùng da bị bệnh. Liều dùng trung bình từ 0.2 – 0.5g/ ngày.
3. Bài thuốc chữa bệnh
Bài thuốc trị sốt cao gây co giật, hôn mê
- Bài thuốc 1: Chuẩn bị hoàng liên 5g, uất kim, chi tử và hoàng cầm mỗi vị 10g, ngưu hoàng 0.3g, chu sa 3g. Làm thành viên hoàn và dùng theo liều lược được thầy thuốc bác sĩ.
- Bài thuốc 2: Dùng chu sa 3g, yết vĩ 1.5g, ngưu hoàng 0.3g, thiên trúc hoàng 10g, xạ hương 0.1g, câu đằng 15g. Đem tán bột, mỗi lần dùng 0.5 – 3g uống với nước đun sôi để nguội.
Bài thuốc chữa chứng trúng phong khiếu bế, hôn mê và kích động
- Chuẩn bị: Hoàng liên 20g, hoàng cầm 12g, ngưu hoàng 1g, chu sa 6g, uất kim 8g, sơn chi 12g.
- Thực hiện: Tán thuốc thành bột mịn, sau đó làm thành viên to bằng hạt gạo. Mỗi lần dùng từ 8 – 10 viên.
Bài thuốc trị mụn đậu đinh
- Chuẩn bị: Trân châu 0.8g, thần sa 3.2g, ngưu hoàng 4.8g và nhi trà 7.2g.
- Thực hiện: Đem tán thành bột mịn, sau đó trộn với dầu yên chỉ. Dùng kim lấy nốt đinh trên mụn nhọt rồi rắc thuốc vào.
Bài thuốc trị thần trí hỗn loạn, đờm dãi nhiều, hoa mắt, kinh phong, lời nói không chuẩn, choáng đầu, điên giản và hôn mê
- Chuẩn bị: Xạ hương, chu sa, ngưu hoàng và linh dương giác bằng lượng nhau.
- Thực hiện: Chế thành viên, mỗi lần dùng 1 – 2 viên trong liên tục 3 – 4 tuần. Sau đó ngưng 1 tuần và lặp lại liệu trình.
Bài thuốc trị hoa mắt, tai ù, miệng lưỡi sưng nhọt, đầu đau, mắt đỏ, hầu họng sưng thũng và đại tiện táo
- Chuẩn bị: Cúc hoa, hoàng liên, ngưu hoàng, chi tử và hoàng cầm bằng lượng nhau.
- Thực hiện: Tán thành bột mịn, luyện với mật làm thành hoàn. Mỗi lần dùng 6g.
4. Những điều cần lưu ý khi dùng dược liệu
Trong quá trình điều trị bệnh bằng ngưu hoàng cần lưu ý:
- Không dùng dược liệu cho phụ nữ mang thai.
- Ngưu hoàng có giá thành đắt đỏ nên hiện nay có rất nhiều cơ sở kinh doanh dược liệu giả. Vì vậy nếu có nhu cầu tìm mua dược liệu, bạn nên lựa chọn địa chỉ uy tín để tránh tình trạng mua phải hàng giả và kém chất lượng.
5. Lời kết
Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về Dược Liệu cũng như một số bài thuốc hay về vị thuốc này nhé!
Lưu ý:
- Thông tin về dược liệu mang tính chất tham khảo
- Quý độc giả không nên tự ý sử dụng phối bài thuốc mà sử dụng
- Quý độc giả nên tham vấn ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng, để hạn chế tác dụng phụ và tác dụng không mong muốn
Nguồn: tracuuduoclieu.vn
Xem thêm bài viết: