Chu sa (Thần Sa) là khoáng chất có nhiều hình dạng khác nhau như hình mảnh, sợi, cục, màu đỏ hoặc nâu hồng, có những vết bóng sáng, rắn nhưng rất giòn.
Chu sa thường ở thể bột đỏ, Thần Sa thường là các khối óng ánh, màu đỏ tối hay đỏ tươi, nâu hồng.
Chu sa Thần sa
Tên tiếng Việt: Chu sa thần sa, Châu sa, Đơn sa
Tên khoa học: Cinnabaris.
Họ: Cinnabaris
Công dụng: trấn tĩnh, an thần
Phân bố
Chu Sa (thần sa) có nguồn gốc từ các tỉnh Hồ nam, Tứ xuyên, Liêu ninh, Vân nam, Quí châu, Hà bắc. Ngoài ra, trên thị trường có bán loại Chu Sa nhân tạo (Vemilion), nhưng người ta cho là Chu Sa thiên nhiên tốt hơn.
Thành phần hoá học
Thuỷ ngân sulfua, selenua thuỷ ngân (trong Thần sa nhiều gấp 10 lần Chu Sa).
Tác dụng dược lý
- Muối HgSe dưới dạng keo có trong Chu Sa hay Thần Sa hoặc tổng hợp được ít độc và có tác dụng an thần rất mạnh, chống co giật mạnh hơn hẳn các chất an thần thường dùng như Bromua.
- Tác dụng ở vỏ não không làm thay đổi nhịp tim và không chống được nôn do apomorphin. Kéo dài giấc ngủ do các barbituric lên 2 – 3 lần và kéo dài thời gian mê do pentothal gấp 2 – 3 lần (Báo cáo của Hoàng tích Huyền, Bộ môn Dược lý Trường Đại học Y Hà nội) về thí nghiệm các muối selenua natri, kali, muối selenit và muối selenua thủy ngân do Đàm trung Bảo tổng hợp từ Selen trong Chu Sa, Thần sa.
- Thuốc có tác dụng giải độc, chống mốc thối.
- Dùng ngoài thuốc có tác dụng ức chế, sát khuẩn ngoài da, ký sinh trùng. Hợp chất selen được các nhà nghiên cứu Liên xô cũ thí nghiệm thấy có tác dụng diệt nấm. Trị một số bệnh ngoài da. Hoạt chất chủ yếu phần nhiều do muối selen.
- Lưu ý: Rất độc khi nung vào lửa vì tạo thành kim loại thủy ngân theo công thức: HgS + O2 → SO2 +Hg.
Tính vị, quy kinh
Tính vị: Vị ngọt, tính hơi hàn. Quy kinh: Vào kinh Tâm.
Công năng
Trấn tâm an thần, thanh nhiệt giải độc.
Công dụng
An thần, chữa điên cuồng, mất ngủ, ác mộng, dùng ngoài trị mụn nhọt.
Cách dùng, liều lượng chung khi dùng chu sa
- Dùng trong, ngày 0,3 – 1g. Phối hợp trong các phương thuốc trấn kinh, an thần, dùng dạng hoàn tán.
Các sách Y học cổ truyền ghi:
Chu Sa, Thần sa uống phải dùng sống tuyệt đối, dùng lửa có thể gây chết người (nhiệt độ cao làm muối thuỷ ngân tan nhiều). Khi dùng thường chế theo phương pháp thuỷ phi với nam châm nhằm loại hết tạp sắt.
- Dùng ngoài: Nghiền thành bột bôi vào mụn nhọt.
Bài thuốc Đông y Chu sa an thần hoàn
- Có tác dụng an tâm thần, thanh tâm hỏa là chủ dược.
- Hoàng liên tính đắng hàn tác dụng thanh nhiệt, tả tâm hỏa.
- Chích thảo dưỡng vị hòa trung.
- Sinh địa, Đương quy dưỡng huyết tư âm.
- Các vị hợp lại thành bài thuốc có tác dụng thanh tâm an thần, dưỡng âm huyết.
Thành phần: Đơn sa 4g, hoàng liên 6g, sinh địa 2g, chích thảo 2g, qui thân 2g.
Cách thực hiện: Đơn sa thủy phi, tất cả tán bột mịn làm hoàn, mỗi lần uống 4 – 12g trước khi đi ngủ với nước nóng.
- Trường hợp khó ngủ nhiều thêm liên tử tâm, toan táo nhân.
- Trường hợp tâm hỏa nặng thêm chi tử để thanh tâm hỏa.
Chú ý: Đơn sa có độc, vì vậy không nên dùng nhiều hoặc dùng trong thời gian dài.
Một số bài thuốc khác từ Chu sa
1. Chu Sa trị chứng suy nhược thần kinh, tinh thần bứt rứt, khó ngủ, tim hồi hộp
Thần sa (tán mịn) 1g, tim lợn 1 cái. Cho Thần sa và giữa tim lợn, hấp chín, ăn mỗi ngày 1 cái. Chu Sa an thần hoàn (Lam thất bí tàng): Chu Sa 4g, Hoàng liên 6g, Sinh địa, Đương qui, Chích thảo đều 2g, Chu Sa thủy phi, tất cả tán bột mịn làm hoàn (theo tỷ lệ các vị thuốc, có thể làm nhiều hay ít tùy nhu cầu). Mỗi lần uống 3 – 4g, ngày 2 lần ( 1 lần trước ngủ) với nước ấm.
2. Trị trẻ em khóc đêm, ngủ hay giật mình
Bột Châu Sa (Thần sa) 0,3 – 1g dạng bột hay viên, uống với nước sắc Thảo quyết minh 10g trước lúc ngủ.
3. Trị chóng mặt, hoa mắt do mất máu cho phụ nữ sau sanh
Bột Châu Sa ( Thần sa)1,5 – 3g, uống với giấm nóng hoặc nước tiểu trẻ em. Đã trị 16 ca đều khỏi, thường sau khi uống bệnh nhân tỉnh táo, hết chảy máu ( Báo cáo của Lưu Thiên Phùng, Báo Tân trung y 1975, 5:27).
4. Giải đậu độc lúc sắp mọc hay mới mọc
Bột Châu Sa 1g, hòa mật uống. Trị di tinh: Chu Sa ( thủy phi) 1 – 2g cho vào quả tim lợn lấy chỉ buộc, nấu hoặc chưng cách thủy, ăn mỗi tối trước lúc ngủ.
Xin lưu ý:
- Thông tin này chỉ dành cho nhân viên y tế tham khảo, người bệnh không được tự ý áp dụng phương pháp này để chữa bệnh.
- Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo.
- Không tự ý áp dụng mà chưa tìm hiểu kỹ về bài thuốc cũng như nguyên nhân gây bệnh.
- Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng.
Đừng quên ghé thăm Medplus hàng ngày để cập nhật những tin tức mới nhất về sức khỏe bạn nhé!
Nguồn tham khảo: