Bồ Hòn - Thần dược Đông Y chuyên trị Ho Khan, Viêm Họng

Bồ Hòn – Thần dược Đông Y chuyên trị Ho Khan, Viêm Họng

Bồ Hòn luôn được xem là dược liệu quý trong Y học với nhiều công dụng tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên không phải ai cũng hiểu rõ về đặc điểm của dược liệu này. Hôm nay medplus xin giới thiệu đến bạn đọc các công dụng cũng như bài thuốc tiêu biểu từ loại dược liệu này nhé!

Thông Tin Dược Liệu

Tên tiếng việt: Bồ hòn, Vô hoạn thụ, Bòn hòn, Mộc hoạn tử, Mác hón (Tày), Co hón (Thái), Mầy quyến ngần (Dao)

Tên khoa học: Sapindus saponaria L.

Tên đồng nghĩa: Sapindus mukorossi Gaertn.

Họ: Sapindaceae (Bò hòn)

1. Đặc điểm dược liệu

Cây gỗ to, cao 5 – 10m hay hơn, rụng lá vào mùa khô. Lá kép lông chim, mọc so le, có 4 – 6 đôi lá chét mọc gần đối, nhẵn, gốc lệch, đầu nhọn, mép nguyên, gân nổi rõ ở cả hai mặt,
Cụm hoa mọc ở đầu cành thành chùm hoặc chùy gồm rất nhiều hoa nhỏ, màu lục nhạt; đài 5-răng có ít lông; tràng 5 cánh hình trứng có vảy ngắn ở gốc, có lông, không nở xoè, nhị 8, cong, dài hơn tràng, bầu hình trứng nhẵn, có 3 ô.
Quả hình cầu, có đường sống nổi rõ, vỏ ngoài (cùi) dày, khi chín nhăn nheo, màu vàng nâu, hạt tròn mầu den.
Mùa hoa: tháng 7-9: mùa quả: tháng 10-12.

2. Phân bố

Cây bồ hòn phân bố rải rác ở những vùng á nhiệt đới và nhiệt đới như Ấn Độ, Malaysia và Srilanca. Ở nước ta, loài thực vật này mọc nhiều ở những vùng núi trung du như Tuyên Giang, Bắc Giang, Thanh Hóa, Thái Nguyên, Hà Tĩnh, Nghệ An, Yên Bái, Phú Thọ,…

3. Bộ phận dùng

Vỏ quả, rễ, lá, hạt và vỏ rễ đều được sử dụng để làm thuốc.

4. Thu hái – sơ chế

Thu hái hạt và quả vào mùa thu, dùng tươi hoặc phơi khô để dùng dần. Lá và rễ có thể thu hái gần như quanh năm.

5. Bảo quản

Nơi khô ráo và thoáng mát. Tránh nơi có độ ẩm cao và ánh nắng trực tiếp.

Công dụng và Liều dùng

1. Thành phần hóa học

Quả bồ hòn chứa nhiều saponin (khoảng 18%), các saponin trong dược liệu đều có dược tính mạnh như Sapindosid A, B, E, E1, C, Y2, X, Y,… Ngoài ra hạt bồ hòn còn chứa 9 – 10% dầu béo.

2. Tính vị

Rễ và quả bồ hòn có vị rất đắng, tính mát. Rễ hơi có độc.

3. Tác dụng dược lý

– Theo Đông Y

Quả bồ hòn có tác dụng sát trùng, rễ có tác dụng hóa trệ và tiêu đờm.
Chủ trị: Hôi miệng, ho có đờm, sâu răng, cảm mạo, sốt cao, ho suyễn, viêm amidan, viêm khí quản, cổ họng sưng đau, viêm dạ dày, viêm ruột cấp tính, trúng độc cá nóc (vỏ rễ), mụn nhọt, ho gà…

– Theo nghiên cứu dược lý hiện đại

Tác dụng kháng khuẩn: Cao chiết xuất từ quả bồ hòn có tác dụng ức chế các vi khuẩn thường gặp như Staphylococcus pyogenes, Staphylococcus aureus, Staphylococcus viridans, Corynebacterium diphtheriae, Diplococcus pneumoniae,…
Tác dụng diệt tinh trùng: Cao chiết xuất từ phần trên mặt đất của dược liệu có tác dụng tiêu diệt tinh trùng. Khi tiếp xúc với cao dược liệu, 100% tinh trùng đều bị bất động.
Tác dụng trị bỏng: Dùng cao lỏng bồ hòn lên vùng da bị bỏng do nhiệt, vôi tôi hoặc do sét đánh nhận thấy vết bỏng nhanh lên da non, không có hiện tượng tụ mủ và nhiễm trùng. Tuy nhiên cao từ dược liệu có thể gây nóng và xót da trong những lần sử dụng đầu tiên.

4. Cách dùng – liều lượng

Có thể dùng bồ hòn ở dạng sắc uống, ngâm rượu hoặc tán bột dùng ngoài. Liều dùng tham khảo: 3 – 9g/ ngày (quả), 12 – 16g/ ngày (rễ) và 6 – 9g/ ngày (vỏ rễ).

Các bài thuốc tiêu biểu từ Dược Liệu

1. Bài thuốc hỗ trợ điều trị viêm xoang

Chuẩn bị: Rễ bồ hòn, mẫu kinh, lá cây sanh và cây bạc đầu mỗi vị 15g.
Thực hiện: Đem sắc với 500ml nước còn lại một nửa. Chắt lấy nước và chia thành 3 lần uống trong ngày.

2. Bài thuốc điều trị viêm amidan, viêm họng gây nuốt đau, ho và ứ đờm

Bài thuốc 1: Vỏ quả bồ hòn đồ chín. Đem phơi khô, tán bột mịn, sau đó dùng một ít bột thổi vào họng.
Bài thuốc 2: Dùng vỏ quả bồ hòn đem rửa sạch, phơi khô và nhai trực tiếp, nuốt lấy nước. Hoặc dùng vỏ quả sắc lấy nước và chia thành nhiều lần uống trong ngày.

3. Bài thuốc trị ho gà

Chuẩn bị: Lá bồ hòn.
Thực hiện: Đem sắc uống cho đến khi khỏi bệnh.

4. Bài thuốc trị chứng hắc lào, ghẻ lở

Chuẩn bị: Vỏ quả bồ hòn phơi khô và dầu lạc.
Thực hiện: Đem nấu dược liệu trong dầu lạc, sau đó thêm bột diêm sinh và hạt củ đậu tán mịn vào. Dùng thuốc thoa lên vùng da cần điều trị nhiều lần trong ngày.

5. Bài thuốc trị đau nhức răng, hôi miệng, sâu răng

Chuẩn bị: Hạt bồ hòn.
Thực hiện: Giã nát, thêm nước sạch vào và vắt lấy nước. Dùng dịch vắt súc miệng, thực hiện nhiều lần trong ngày sẽ thấy triệu chứng thuyên giảm dần.

6. Bài thuốc trị ghẻ và lở loét ngoài da

Chuẩn bị: Quả bồ hòn, hạt máu chó và hạt củ đậu.
Thực hiện: Giã nát, nấu với dầu vừng và để nguội. Dùng thuốc thoa lên vùng lở loét đều đặn

7. Bài thuốc trị chứng sốt cao, khó thở và ho do cảm mạo

Chuẩn bị: Rễ bồ hòn.
Thực hiện: Đem sắc uống.

Lưu Ý khi sử dụng Dược Liệu để trị bệnh

Bạn không nên dùng dạng thuốc mỡ bồ hòn để trị bỏng vì trên thực tế, vết thương bỏng có thể có nhiều mủ hơn.

Chưa thấy có tài liệu nói về độc tính của bồ hòn nhưng cần lưu ý tránh để nước bồ hòn rơi trực tiếp vào mắt sẽ gây kích ứng, đỏ mắt. Nếu thấy có triệu chứng như phát ban, đỏ da hoặc ngứa ngáy bất kỳ trên da hoặc tóc thì ngưng ngay lập tức vì có thể cơ địa bị dị ứng với saponin trong quả bồ hòn.

Phụ nữ đang có thai những tháng đầu cũng được khuyến cáo không nên dùng nhiều bồ hòn.