Chẩn đoán và xử trí sốc giảm thể tích tuần hoàn

• Sốc giảm thể tích tuần hoàn là gì?
• Làm thế nào để chẩn đoán sốc GTTTH?
• Các cách xử trí cần thiết cho bệnh nhân bị sốc giảm thể tích TH.

Giới thiệu

Sốc giảm thể tích tuần hoàn (SGTTTH) là loại sốc thường gặp. Sốc xảy ra khi giảm ra khi giảm mạch thể tích trong lòng mạch, giảm lưu lượng máu về tim, huyết áp hạ làm giảm tưới máu, suy đa tạng.

Các tìm kiếm khác về chẩn đoán và điều trị bệnh:

• Chẩn đoán và điều trị hội chứng vàng da tăng bilirubin tự do
• Chẩn đoán và điều trị hội chứng phù não ở trẻ em
• Chẩn đoán và điều trị hội chứng suy hô hấp cấp
• Chẩn đoán và điều trị sơ sinh non tháng

Nguyên nhân của sốc giảm thể tích tuần hoàn

Phân loại theo nguyên nhân:

• Mất nước và điện giải: nôn, ỉa chảy. tắc ruột, bỏng, đái tháo đường, sốt, hơi nóng
• Chảy máu: ngoại khoa, chấn thương, nội khoa: chảy máu dạ dày ruột.
• Mất huyết tương: do bỏng, tắc ruột, viêm phúc mạc, nhiễm khuẩn, hội chứng thận hư

Nguyên nhân mất nước – điện giải do ỉa chảy hoặc nôn gây tử vong chủ yếu của trẻ em thế giới (ước tính từ 5 triệu trẻ hàng năm). Việc điều trị thường đạt kết quả bằng bù nước – điện giải. Ở trẻ em ỉa chảy thường do viêm dạ dày – ruột do virus như Rotavirus, Entervirus, Adenovirus hoặc do vi khuẩn như E.coli, Shigella, Salmanella, Campylabacter.

Chẩn đoán

1. Chẩn đoán xác định

• Lâm sàng: khi trẻ có tình trạng sốc và có tình trạng mất nước, mất máu cấp và nặng.
• Xét nghiệm: có cô máu với Hb và Hct tăng, hoặc giảm áp lực keo nặng với protein và albumin huyết thanh giảm nặng.
• Đo áp lực tĩnh mạch trung tâm (CVP) giảm nặng.
• Sau bù đủ thể tích tuần hoàn trẻ thoát sốc.

Chẩn đoán phân biệt: sốc nhiễm khuẩn có đính kèm giảm thể tích tuần hoàn và sốc tim.

2. Chẩn đoán mức độ sốc giảm thể tích tuần hoàn

• Sốc còn bù: trẻ kích thích, mạch nhanh, huyết áp bình thường hoặc kẹt.
• Sốc nặng mất bù: trẻ li bì, hôn mê, mạch nhỏ hoặc không bắt được. Huyết áp giảm/ hoặc không đo được, tiểu ít hoặc vô niệu.

Các xét nghiệm cần tiến hành

1. Các xét nghiệm thường quy

• Công thức máu, tiểu cầu
• Điện giải đồ: calci, đường huyết, protein máu, khí máu động mạch.

Các xét nghiệm theo quy trình trước điều trị, sau bù thể tích tuần hoàn, (Hb, Htc, protein) và theo dõi điều trị.

2. Các xét nghiệm tìm nguyên nhân

(Theo chỉ định hướng lâm sàng)

• Chụp X quang: phổi, bụng
• Cấy máu, dịch mủ, phân, nước tiểu, dịch não tủy, …

3. Các xét nghiệm theo dõi biến chứng

(Theo chỉ dẫn lâm sàng)

• Suy thận cấp: urê, creatinin.
• Đông máu nội quản: máu chảy, máu đông, tiểu cầu, PT (thời gian thrombin), APTT (thời gian thromboplastin hoạt hóa 1 phần), fibirinogen.
• Chức năng gan, tụy

Xử trí

1. Nguyên tắc xử trí sốc giảm thể tích tuần hoàn

Duy trì chức năng sống theo ABC. Khẩn trương bù TTTH, điều chỉnh nội môi và giải quyết nguyên nhân.

2. Xử trí cụ thể

Xử trí ban đầu

Xử trí tiếp theo

(Tại Khoa Cấp cứu/ Khoa Hồi sức cấp cứu)

• Duy trì thở O2 100% qua mặt nạ, hoặc hô hấp hỗ trợ thở máy kiểm soát với PEEP ban đầu 4 – 6cm H2O. Điều chỉnh tiếp theo kết quả khí máu.
  • Nếu huyết động ổn định: duy trì truyền dịch glucose và điện giải
  • Nếu huyết động không ổn định: đạt catheter tĩnh mạch trung tâm (TMTT) do áp lực TMTT (CVP).
  • Nếu CVP giảm (< 5cm H2O) truyền dung dịch điện giải kết hợp dung dịch cao phân tử 10 – 20ml/kg/ hoặc máu tuần hoàn khi Hct < 30% truyền plasma/ hoặc Human albumin khi protein máu < 50g/l.
  • Khi CVP bình thường, HA tăng, mạch rõ, truyền dịch duy trì.
  • Khi CVP bình thường hoặc tăng, HA giảm, mạch nhỏ cho vận mạch.
• Nếu không đặt được catheter TMTT: truyền tĩnh mạch ngoại biên 20ml/kg/15 phút. Có thể nhắc lại 40 – 60 ml/kg/giờ đầu. Phải giám sát mạch HA, bài niệu, nghe phổi, nhịp tim, gan để phát hiện dấu hiệu suy tim phù phổi để ngừng/hoặc giảm tốc độ truyền.

Sau bù dịch bệnh nhân bị sốc giảm thể tích tuần hoàn có  CVP bình thường/ hoặc tăng, HA giảm/ kẹt cho thuốc vận mạch:

• Dopamin liều 10mcg/kg/phút, nếu không đáp ứng tăng 15 – 20mcg/kg/phút. Sau mỗi 15 phút/lần.
• Dobutamin khi nhịp tim nhanh, tim to: liều 10mcg/kg/phút hoặc phối hợp dopamin + dobutamin liều 5 – 10mcg/kg/phút
• Nếu không kết quả: noradrenalin 0,5 – 2mcg/kg/phút hoặc adrenalin 0,04 – 2mcg/kg/phút có thể kết hợp với dopamin liều 5 – 10mcg/kg/phút

3. Điều trị nguyên nhân

Tùy theo nguyên nhân mà cho chỉ định điều trị thích hợp như bù nước điện giải, cầm máu tại chỗ, kháng sinh, phẫu thuật, để ngăn ngừa lượng dịch tiếp tục mất.

Lời khuyên

Sốc giảm thể tích tuần hoàn kéo dài có thể gây tổn thương đến các tế bào trong cơ thể và gây ảnh hưởng đến sức khỏe. Vì vậy, việc xử trí bệnh nhân đang bị sốc cần có sự tự vấn thực hiện và được theo dõi bởi những người có chuyên môn. Việc này sẽ giảm được các biến chứng của bệnh đối với sức khỏe về sau.

Theo dõi ngay danh sách các chuyên gia y tế và các cơ sở khám chữa bệnh tại Việt Nam trên Medplus.vn.