CÔCA – Từ nguyên liệu nước uống cho đến dược liệu hữu dụng

Thông tin cơ bản

1. Thông tin khoa học:

• Tên Tiếng Việt:  Côca
• Tên khoa học: Erythroxylum coca Lam
• Họ:  họ Côca (Erythroxylaceae).

2. Mô tả Cây

• Cây bụi cao 1,5-2m. Lá hình trái xoan hay bầu dục, màu xanh lục, đậm, hơi có mũi nhọn, mép nguyên; gân phụ rất mảnh. Cụm hoa xim gồm 3-10 hoa ở nách lá; hoa mẫu 5, màu vàng; 10 nhị sinh sản. Quả hạch có vỏ ngoài nạc, chứa 1 hạt.

3. Phân bố, thu hái và chế biến

Phân bố

• Coca có nguốn gốc ở vùng núi Alden (Nam Mỹ). Nơi trồng chính là Nam Mỹ, trồng nhiều ở Columbia, Peru và Bolivia, ngoài ra cũng được trồng một ít ở Indonesia (Giava), Srilanka, Ấn Độ và Cameroon. Cây được đưa vào trồng ở nước ta từ đầu thế kỷ XX, vào khoảng 1930, nhưng không được phát triển. Cả miền Bắc và miền Nam đều thấy mọc tốt.

Thu hoạch

• lá quanh năm

Bộ phận dùng

• Lá

Chế biến

• phơi khô, tán bột, đóng gói, làm nguyên liệu chiết xuất cocain.

Công dụng và tác dụng chính

A. Thành phần hoá học

• Trong lá có vết tinh dầu, tanin, các flavonoid. Các hoạt chất chính là các alcaloid ester dẫn xuất của tropan-3ol: Cocain, cinnamylcocain, truxillin. Còn có các pyrrolidin đơn: alhygrin, cuscohygrin. Hàm lượng của alcaloid thay đổi tuỳ loài và vùng địa lý, từ 0,5 – 2% nhưng chủ yếu là cocain (0,2%). Những mẩu lá coca trồng ở nước ta có hàm lượng cocain là 0,21-0,31%.

B. Tác dụng dược lý

1. Gây tê cục bộ

• Nhất là gây tê bề mặt có các đầu mút thần kinh làm giảm tính dẫn truyền, do hiệu quả ổn định màng neuron thần kinh;

2. Tác dụng lên hệ thần kinh trung ương

• Khi tiêm qua mạch máu hay hít thở, alcaloid này kích thích các chức năng sinh lý, cảm giác, vận động, làm giảm cảm giác mệt, sau giai đoạn kích thích nhất thời, nó làm giảm các trung tâm vận mạch và hô hấp;

3. Tác dụng lên hệ thần kinh tự do.

• Như kiểu thần kinh giao cảm, cocain ức chế sự tiếp nhận nor-adrenalin ở mức khớp thần kinh; như chất co mạch, tăng huyết áp, dãn con ngươi; nó làm tăng hoạt động của tim ở liều thấp, nhưng với liều cao lại có thể làm ngừng đập tim. Dược động học và các hiệu quả sinh lý quan sát được phụ thuộc vào cách sử dụng (ăn, hút, hít thuốc, tiêm).

4. Dùng trong, cocain là một chất độc đối với hệ thần kinh

Lúc đầu làm cho phấn chấn tinh thần, sức các cơ được tăng lên, nhưng sau gây hiện tượng xìu. Liều cao sẽ kích thích dẫn tới co quắp và cuối cùng liệt hô hấp. Những chất hygrin không có tác dụng sinh lý rõ rệt. Những chất phân hủy của cocain cũng ít tác dụng.

C. Công dụng, tính vị và liều dùng

Tính vị

• Lá có vị đắng, mùi thơm

Công năng

• Khi nhai sẽ gây cảm giác tê lưỡi.

Công Dụng

• Sản xuất cocain hydrochlorid làm thuốc tê tại chỗ trong nha khoa, tai mũi họng.
• Làm nguyên liệu chế nước giải khát (coca-cola).

Lưu Ý

•  Do tính chất gây nghiện nên cocain không được dùng cho các bệnh thần kinh, bệnh tim, bệnh xơ cứng động mạch, bệnh đường hô hấp mạn tính; không dùng cho trẻ em dưới 10 tuổi và người già.
• Lá Côca và alcaloid chiết xuất từ lá là sản phẩm gây nghiện, cocain là một trong các chất ma tuý gây hại trên thế giới hiện nay.

Liều dùng

• Liều dùng không cố định. Dùng nhiều có thể gây nghiện.

Thông tin tham khảo

• Ở Nam Mỹ, người ta sử dụng lá Coca cách đây gần 5000 năm; họ nhai với tro để làm giảm cảm giác đói và mệt. Ngày nay, họ vẫn sử dụng để nhai, sử dụng bột Coca để hút lẫn với thuốc lá và lá cần sa, và chất cocain trong lá đã là nguồn gốc của nạn nghiện ma tuý.
• Trong y học, người ta không còn sử dụng lá Coca và các chế phẩm lấy lá làm dược liệu nữa. Người ta dùng lá làm nguồn chiết xuất alcaloid theo phương pháp kinh điển, nhưng có thể tăng hiệu suất bằng cách biến đổi các alcaloid khác trong lá, dẫn xuất của pseudotropanol thành ecgonin rồi sau đó được metyl hoá và benzoyl hoá.
• Người ta chế ra chlorhydrat cocain dùng làm thuốc. Trong một thời gian dài, người ta sử dụng cocain như chất gây tê cục bộ trong nhãn khoa, trong khoa tai – mũi – họng.
• Do có độc tố nên người ta không dùng trong nhãn khoa mà chỉ còn sử dụng trong khoa tai – mũi họng do các tính chất co mạch.
• Người ta thường dùng các dẫn xuất tổng hợp không có hiệu quả đối với thần kinh trung ương.
• Người ta cũng sử dụng cocain trong thành phần của cồn ngọt Brompton: cocain chlorhydrat 10mg, morphin chlorhydrat 5mg hay 10mg, ethanol 1,25ml; xirô thơm 2,5ml, nước có cloroform vừa đủ 10ml.
• Hằng ngày dùng 6 lần, mỗi lần 10ml, như là chất gây tê. Nhưng vì là loại thuốc độc nên ngày nay người ta chỉ sử dụng dạng đơn thuần là các thuốc mới có morphin mà không có cocain nữa.

 Lời kết

Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về một số tác dụng hay về loại dược liệu này!

Lưu ý

1. Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo
2. Người bệnh không tự ý áp dụng
3. Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng

Nguồn: tracuuduoclieu.vn tham khảo
Sách Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam