Bệnh Sốt Rét – Các Triệu Chứng Và Nguyên Nhân Của Bệnh

Bệnh sốt rét không phổ biến ở các vùng khí hậu ôn đới, nó chỉ phổ biến ở các nước nhiệt đới và cận nhiệt đới. Mỗi năm có gần 290 triệu người bị nhiễm sốt rét và hơn 400.000 người chết vì căn bệnh này. Ở Việt Nam, ước tính có khoảng 219 triệu ca sốt rét ở 90 quốc gia, và 435 000 ca tử vong do sốt rét vào năm 2017. Vậy sốt rét là gì? Nó nguy hiểm như thế nào? Hãy cùng Medplus tìm hiểu về căn bệnh này bạn nhé.

Sốt rét là gì?

Sốt rét là một bệnh do ký sinh trùng gây ra. Ký sinh trùng lây sang người qua vết đốt của muỗi bị nhiễm bệnh. Những người bị sốt rét thường cảm thấy ốm yếu, sốt cao và ớn lạnh.

Để giảm nhiễm trùng sốt rét, các tổ chức y tế thế giới phân phát thuốc phòng ngừa và màn ngủ đã tẩm thuốc diệt côn trùng để bảo vệ mọi người khỏi bị muỗi đốt. 

Quần áo bảo hộ, màn ngủ và thuốc diệt côn trùng có thể bảo vệ bạn khi đi du lịch. Bạn cũng có thể dùng thuốc phòng ngừa trước, trong hoặc sau chuyến đi đến khu vực có nguy cơ bệnh cao. Nhiều ký sinh trùng sốt rét có khả năng kháng với các loại thuốc thông thường được sử dụng để điều trị bệnh.

Các triệu chứng

Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh sốt rét có thể bao gồm:

• Sốt
• Ớn lạnh
• Cảm giác khó chịu 
• Đau đầu
• Buồn nôn và ói mửa
• Bệnh tiêu chảy
• Đau bụng
• Đau cơ hoặc khớp
• Mệt mỏi
• Thở nhanh
• Nhịp tim nhanh
• Ho

Một số người mắc bệnh sốt rét phải trải qua các đợt “tấn công” sốt rét. Cơn sốt rét thường bắt đầu bằng những cơn rùng mình và ớn lạnh, họ bắt đầu sốt cao, đổ mồ hôi và sau đó nhiệt độ của cơ thể sẽ trở lại bình thường.

Các dấu hiệu và triệu chứng sốt rét thường bắt đầu trong vòng vài tuần sau khi bị muỗi nhiễm bệnh cắn. Tuy nhiên, một số loại ký sinh trùng sốt rét có thể nằm im trong cơ thể bạn đến một năm.

Khi nào đến gặp bác sĩ

Nói chuyện với bác sĩ của bạn nếu bạn bị sốt khi sống trong hoặc sau khi đi du lịch đến vùng có nguy cơ sốt rét cao. Nếu bạn có các triệu chứng nghiêm trọng, hãy tìm đến dịch vụ y tế khẩn cấp.

Nguyên nhân của bệnh sốt rét

Bệnh sốt rét do một loại ký sinh trùng đơn bào thuộc giống plasmodium gây ra. Ký sinh trùng lây truyền sang người phổ biến nhất qua vết muỗi đốt.

Chu kỳ truyền bệnh của muỗi

•  Muỗi bị nhiễm bệnh. Một con muỗi bị nhiễm bệnh khi nó hút phải máu của người bị sốt rét.
• Truyền ký sinh trùng. Trong tương lai nếu con muỗi này đốt bạn, nó có thể truyền ký sinh trùng sốt rét cho bạn.
• Trong gan. Một khi ký sinh trùng xâm nhập vào cơ thể bạn, chúng sẽ di chuyển đến gan – nơi một số loại ký sinh trùng có thể nằm im trong một năm.
• Vào máu. Khi ký sinh trùng trưởng thành, chúng rời khỏi gan và lây nhiễm sang các tế bào hồng cầu của bạn. Đây là lúc các triệu chứng sốt rét xuất hiện.
• Lây cho người tiếp theo. Nếu một con muỗi chưa nhiễm bệnh cắn bạn vào thời điểm này trong chu kỳ, nó sẽ bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét của bạn và có thể lây lan chúng sang những người khác mà nó cắn.

Các phương thức truyền khác

Do các ký sinh trùng gây bệnh sốt rét ảnh hưởng đến các tế bào hồng cầu, nên mọi người cũng có thể mắc bệnh sốt rét khi tiếp xúc với máu bị nhiễm bệnh, bao gồm:

• Từ mẹ sang thai nhi
• Qua truyền máu
• Do dùng chung kim tiêm để tiêm chích ma túy.

Các yếu tố rủi ro

Yếu tố nguy cơ lớn nhất để phát triển bệnh sốt rét là khi bạn sống hoặc đến thăm các khu vực có bệnh phổ biến. 

Mức độ rủi ro phụ thuộc vào việc kiểm soát bệnh sốt rét tại địa phương, sự thay đổi theo mùa của tỷ lệ sốt rét và các biện pháp phòng ngừa mà bạn thực hiện để ngăn ngừa muỗi đốt.

Nguy cơ mắc bệnh nặng hơn

Những người có nhiều nguy cơ mắc bệnh nghiêm trọng bao gồm:

• Trẻ nhỏ và trẻ sơ sinh
• Người cao tuổi
• Du khách đến từ các vùng không có bệnh sốt rét
• Phụ nữ mang thai và thai nhi của họ.

Khả năng miễn dịch có thể suy yếu

Cư dân của vùng sốt rét có thể tiếp xúc với bệnh đủ để có được miễn dịch một phần, điều này có thể làm giảm mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng sốt rét. Tuy nhiên, khả năng miễn dịch một phần này có thể biến mất nếu bạn chuyển đến một nơi mà bạn không còn thường xuyên tiếp xúc với ký sinh trùng.

Các biến chứng

Sốt rét có thể gây tử vong. Các ca tử vong do sốt rét thường liên quan đến một hoặc nhiều biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:

• Sốt rét thể não. Nếu các tế bào máu chứa đầy ký sinh trùng chặn các mạch máu nhỏ đến não của bạn (sốt rét thể não), có thể xảy ra sưng não hoặc tổn thương não. Sốt rét thể não có thể gây co giật và hôn mê.
• Các vấn đề về hô hấp. Chất lỏng tích tụ trong phổi của bạn (phù phổi) có thể gây khó thở.
• Suy nội tạng. Sốt rét có thể làm hỏng thận hoặc gan hoặc làm cho lá lách bị vỡ. Bất kỳ nguy cơ nào trong số này đều có thể đe dọa tính mạng.
• Thiếu máu. Sốt rét có thể dẫn đến việc không có đủ tế bào hồng cầu để cung cấp đầy đủ oxy cho các mô của cơ thể (thiếu máu).
• Lượng đường trong máu thấp. Các dạng sốt rét nghiêm trọng có thể gây ra lượng đường trong máu thấp (hạ đường huyết), cũng như quinine – một loại thuốc phổ biến được sử dụng để chống lại bệnh sốt rét cũng vậy. Lượng đường trong máu rất thấp có thể dẫn đến hôn mê hoặc tử vong.

Sốt rét có thể tái phát

Một số loại ký sinh trùng sốt rét, thường gây ra các dạng bệnh nhẹ hơn, có thể tồn tại trong nhiều năm và gây tái phát.

Phòng ngừa

Nếu bạn sống hoặc đang đi du lịch đến một khu vực thường xảy ra bệnh sốt rét, hãy thực hiện các bước để tránh bị muỗi đốt. Muỗi hoạt động mạnh nhất trong khoảng thời gian từ hoàng hôn đến bình minh. Để bảo vệ mình khỏi bị muỗi đốt, bạn nên:

• Che da của bạn – Mặc quần dài và áo sơ mi dài tay. Mặc áo sơ mi và nhét ống quần vào tất.
• Bôi thuốc chống côn trùng lên da – Sử dụng thuốc chống côn trùng đã đăng ký với Cơ quan Bảo vệ Môi trường trên bất kỳ vùng da nào tiếp xúc. Chúng bao gồm các chất xua đuổi có chứa DEET, picaridin, IR3535, dầu bạch đàn chanh (OLE), para-menthane-3,8-diol (PMD) hoặc 2-undecanone. Không dùng vòi xịt trực tiếp lên mặt. Không sử dụng các sản phẩm có OLE hoặc PMD cho trẻ em dưới 3 tuổi.
• Bôi chất chống thấm lên quần áo – Thuốc xịt có chứa permethrin an toàn để thoa lên quần áo.
• Dùng màn ngủ – Đặc biệt là màn được xử lý bằng thuốc diệt côn trùng, chẳng hạn như permethrin, giúp ngăn ngừa muỗi đốt khi bạn đang ngủ.

Y tế dự phòng

Nếu bạn có dự định đi du lịch đến một địa điểm có bệnh sốt rét phổ biến, hãy nói chuyện với bác sĩ trước vài tháng về việc bạn có nên dùng thuốc trước, trong và sau chuyến đi để giúp bảo vệ bạn khỏi ký sinh trùng sốt rét hay không.

Nhìn chung, các loại thuốc dùng để ngăn ngừa bệnh sốt rét là các loại thuốc dùng để điều trị bệnh. Loại thuốc bạn dùng phụ thuộc vào địa điểm, thời gian bạn đi du lịch và sức khỏe của chính bạn.