Tất bạt – “Thần dược” trị đau bụng, buồn nôn và sâu răng

Theo tài liệu cổ tất bạt cổ vị cay, tính đại ôn, vào hai kinh vị và đại tràng, có tác dụng ôn trung, tán hàn, hạ khí, chỉ thống. Cùng MedPlus tìm hiểu kỹ về công dụng và bài thuốc hay nhé !

Thông tin cơ bản

1. Thông tin khoa học:

• Tên Tiếng Việt: Tất bạt, tiêu lốt, tiêu hoa tím.
• Tên khoa học: Piper longum L.
• Họ: Hồ tiêu Piperaceae.

2. Mô tả Cây

• Cây bò ở phần gốc, cành mang hoa, thẳng đứng không lông. Lá có cuống ngắn, phiến lá hình trứng thuôn, nhọn ở đỉnh, hình tim ở gốc lá, cuống lá hơi phủ lông, có bẹ ở gốc.
• Hoa đơn tính, mọc thành bông. Bông đực có trục nhẵn, lá bấc tròn nhị 2, chỉ nhị rất ngắn, bao phấn hình bầu dục. Bông cái ngắn hơn, (trục cũng không có lông, lá bắc tròn có cuống ngắn. Bầu mang 3 nhụy hình trứng nhọn đầu. Quả mọng. Mùa ra hoa: tháng 3.

3. Phân bố, thu hái và chế biến

Phân bố

• Cây mọc hoang hoặc trồng nhiều ở cả 2 miền Nam Bắc nước ta, được trồng ở Ấn độ, Philippin, Indonexia và Trung quốc tại Quảng đông, Vân nam.

Thu hoạch

• Thu hái bông quả chín vào tháng 9-10, lúc những quả phía dưới trở thành màu đen

Bộ phận dùng

• Quả – Fructus Piperis Longi, thường gọi là Tất bạt

Chế biến

• Đem phơi khô.

Công dụng và tác dụng chính

A. Thành phần hoá học

• Tất bạt có tinh dầu, thành phần chủ yếu có Pipenne, palmitic acid, tetrahydropiperic, N-Isobutyl-deca-trans-2-trans-4-dienamide, sesamin, trong rễ có pipeartin, piperlogumin.

B. Tác dụng dược lý

• Tác dụng kháng khuẩn: Tinh dầu Tiêu lốt có tác dụng In vitro, ức chế các loại Staphylococcus aureus, Bacillus subtilus, bacillus cereus, trực khuẩn đại tràng, trực khuẩn lî.
• Dịch Tiêu lốt chích vào màng bụng có tác dụng hạ thân nhiệt chuột.
• Piperine có tác dụng chống co giật.
• Thuốc có tác dụng giãn mạch ở da, nên lúc uống thuốc có cảm giác nóng toàn thân.
• Trên thực nghiệm thuốc có tác dụng chống Thiếu máu cơ tim, tăng sức chịu đựng ở trạng thái thiếu dưỡng khí, chống rối loạn nhịp tim (chủ yếu là thành phần tinh dầu).

C. Công dụng, tính vị và liều dùng

Tính vị

• Vị cay, tính đại ôn

Quy Kinh

• Vị và đại tràng

Công Năng

• Có tác dụng ôn trung, tán hàn, hạ khí, chỉ thống.

Công Dụng

• Thường dùng chữa đau bụng, nôn mửa, ỉa chảy. Còn dùng chữa nhức đầu, mũi chảy nước, viêm tuyến vú, khi mới bị đau sâu răng.
• Sách Bản thảo thập di: “ôn trung hạ khí, bổ yêu cước (làm mạnh chân và thắt lưng), sát tinh khí (làm hết mùi tanh), tiêu thực , trừ vị lãnh, âm sán, huyền tích (trị chứng nổi hạch, báng ở bụng)”.
• Sách Cảnh nhạc toàn thư: ” thiện ôn trung hạ khí, trừ vị lãnh, tích âm hàn. Trị hoắc loạn, đau bụng trên, nôn đàm lạnh, ợ chua, chứng tả lî hư hàn bụng sôi. Vị thuốc rất cay, nên cùng dùng với những loại thuốc ngọt ôn để bổ như Sâm, truật, Qui, Địa thì hiệu lực rất tốt. Dùng bột thuốc thổi mũi trị đau nửa đầu do phong, trị răng đau”.

Kiêng kỵ:

• Trường hợp âm hư nội nhiệt thận trọng lúc dùng.

Liều dụng:

• Liều thường dùng uống trong, cho vào thuốc thang: 1 – 5g, dùng ngoài lượng vừa đủ.

Bài thuốc sử dụng

1. Trị đau bụng, nôn, tiêu chảy do tỳ vị hàn:

Cùng dùng với Cao Lương khương. Có thể dùng độc vị bột Tiêu lốt uống với nước cơm hoặc phối hợp với các loại thuốc ôn tỳ vị để dùng.

2. Trị tiêu chảy kéo dài:

Tiêu lốt phối hợp với Đảng sâm, Can khương, Bạch truật, Nhục quế trị tiêu chảy do tỳ vị hư hàn.

3. Trị đau răng sâu:

Tiêu lốt bột xát vào vùng răng đau hoặc dùng với hạt tiêu lượng bằng nhau, gia ít sáp ong viên thành viên nhỏ bằng hạt vừng. Cho vào nơi răng đau 1 – 2 hạt.

4. Trị chảy nước mũi:

Thuốc tán thành bột mịn thổi vào mũi.

5. Trị thiên đầu thống:

Tất bạt tán thành bột mịn. Bảo bệnh nhân ngậm một ngụm nước nóng, đau bên nào thì hít khoảng 0,4g bột vào mũi bên đó.

 Lời kết

Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về một số tác dụng hay về loại dược liệu này!

Lưu ý

1. Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo
2. Người bệnh không tự ý áp dụng
3. Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng

Nguồn: tracuuduoclieu.vn tham khảo
Sách Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam