Bạn đã biết TOP 5 Bài thuốc chữa bệnh từ Sa Nhân Tím?

Sa nhân tím thuộc loại cây thảo, sống lâu năm, gần như ra hoa quả quanh năm. Cây được người dân sử dụng để điều chế nhiều bài thuốc với các công dụng chữa bệnh khác nhau, mang lại hiệu quả cao như: đầy hơi, tiêu chảy, đau nhức răng, tê thấp… Hãy cùng Medplus tìm hiểu những công dụng đặc biệt của loại dược liệu này nhé! 

A. Thông tin về sa nhân tím

Tên gọi khác: Mé tré bà, Co nẻnh (Thái), Mác nẻng (Tày), Sa ngần (Dao), Pa đoóc (K’Dong), La vê (Ba Na)

Tên khoa học: Amomum longiligulare T.L. Wu

Họ: Zingiberaceae (Gừng)

1. Đặc điểm về cây

• Sa nhân tím thuộc loại cây thảo, sống lâu năm, cao khoảng 1,5 – 2,5m.
• Thân rễ mọc bò lan trên mặt đất.
• Lá mọc so le tạo thành hai dãy, hình mác, dài 23 – 30cm, rộng 5-6cm, gốc hình nêm, đầu nhọn, mép nguyên, hai mặt nhẵn, mặt trên bóng.
• Cụm hoa mọc từ thân rễ tạo thành bông, có 5 – 7 hoa màu trắng. Lá bắc ngoài hình bầu đục, màu nâu, lá bắc trong dạng ống. tràng hình ống, chia 3 thùy, mặt ngoài có lông thưa, thùy giữa hình trứng ngược, hai thùy bên hẹp. Cánh môi gần tròn, lõm, mép màu vàng, giữa có sọc đỏ, đầu cánh môi xẻ hai thùy nhỏ gập ra phía sau. Bầu hình trụ tròn, hơi phình ở giữa, có lông trắng.
• Quả hình cầu, màu tím, mặt ngoài có gai ngắn, chia làm 3 ô. Bên trong chứa hạt có áo, đa dạng.
• Mùa hoa quả : Gần như ra quanh năm.
• Nhiều loài khác cũng mang tên là sa nhân và được dùng như Amomum vespertilio Gagnep. (sa nhân thầu dầu), A. mengtzense Tsai Chen (sa nhân khế), A. pavieanum Gagnep. (sa nhân sung), A. schmidtii Gagnep. (sa nhân hồi), A. aurantiacum H. T. Tsai (sa nhân đỏ), A. biflorum Jack, (sa nhân hai hoa), A. repens Sonn. (sa nhân trúc sa), A. repoense Pierre (sa nhân cánh) (Nguyễn Chiều, Trần Công Khánh, Trần Văn Ơn).

2. Phân bố, thu hái và chế biến

• Sa nhân tím có vùng phân bố rộng lớn từ đảo Hải Nam Trung Quốc, đến vùng Trung Lào và Việt Nam.
• Ở nước ta, sa nhân tím phân bố chủ yếu ở các tỉnh Tây Nguyên. Những nơi có nhiều sa nhân tím nhất là huyện M’Đrắc (Đắc Lắc); An Khẽ và K’Bang (Gia Lai); Vĩnh Thạnh (Bình Đình); Sông Hinh (Phú Yên); Ba Tơ (Quảng Ngãi)…
• Cây mọc tương đối tập trung xen lẫn với loài sa nhân trắng, trên diện tích hàng ngàn hécta rừng. Trong khi đó, ở các tỉnh phía Bắc như Phú Thọ, Thái Bình, Hoà Bình, Hải Dương, sa nhân tím mọc với trữ lượng ít ở trạng thái hoang dại hoặc trồng ở vườn.
• Sa nhân tím thuộc nhóm cây ưa ẩm, chịu bóng (20 – 50%) và ưa sáng trong trường hợp mọc thành những quần thể lớn thuần loài trên đất sau nương rẫy.
• Ngoài ra, cây cũng thường mọc thành đám ở ven rừng kín thường xanh, rừng thứ sinh đọc theo hành lang ven suối. Sinh trưởng mạnh vào 2 vụ xuân – hè và hè – thu.
• Đặc biệt, số nhánh con được sinh ra trong các thế hệ tăng theo cấp số nhân với công bội là 1 – nghĩa là, số nhánh con sinh ra ở một thế hệ này luôn gấp đôi số nhánh đã có ở thế hệ trước cộng thêm 1 (đó là cây mẹ ban dầu).
• Sa nhân tím có hoa quả gần như quanh năm. Tuy nhiên, ở nhiều nơi cây có 2 vụ hoa quả trong năm. Ở vụ xuân – hè, hoa bắt đầu từ giữa tháng 3, quả già vào khoảng tháng 6-7, đây là vụ hoa quả chính. Vụ hoa quả phụ bắt đầu khoảng tháng 7, quả già vào tháng 11. Hoa quả chỉ sinh ra từ gốc những cây sau 1 năm tuổi.
• Cây trồng được 16 – 20 tháng tuổi, có 28,2 – 40% số nhánh có hoa quả. Vụ hoa chính của sa nhân tím ra sớm hơn các loài sa nhân khác. Vào thời điểm đó, thời tiết ít mưa (ở miền Nam đang là mùa khô), nên sự thụ phấn của hoa có hiệu quả hơn.
• Bên cạnh khả năng tái sinh vô tính khỏe, sa nhân tím còn tái sinh tự nhiên từ hạt. Cây trồng từ hạt có tốc độ đẻ nhánh khỏe. Phương thức nhân giống này mở ra triển vọng có thể phát triển trồng sa nhân rộng rãi hơn và cũng mang lại hiệu quả cao.

3. Bộ phận dùng

• Bộ phận được sử dụng chính là quả và rễ cây, thu hái vào tháng 6-9, sau đó mang phơi khô.

4. Thành phần hóa học

• Quả sa nhân tím chứa tinh dầu với hàm lượng khoảng 0,65%.
• Thành phần tinh dầu gồm a pinen, camphor; p pinen, caren-3 và Iimonen-borneol.

5. Tác dụng dược lý

Tinh dầu sa nhân tím có khả năng có tác dụng kháng khuẩn tương tự như sa nhân trắng.

6. Tính vị và công năng

• Tính vị: Quả của cây có vị cay, tính ấm, mùi thơm.
• Công năng: Có tác dụng tán hàn, tán thấp, hành khí, khai vị, tiêu thực, kích thích tiêu hóa.

B. Công dụng và liều dùng

• Quả sa nhân tím được dùng trị bụng trướng đau, đầy bụng, ãn không tiêu, tả, lỵ, nôn mửa với liều dùng: ngày 1 – 3g, có khi đến 4 – 6g.
• Trong thực phẩm, nhân dân thường dùng sa nhân tím làm gia vị và chế rượu mùi.

C. Bài thuốc từ sài hồ nam

1. Giúp chữa trị cho phụ nữ có thai bị lạnh bụng, đầy hơi, tiểu tiện không thông

• Sa nhân tím và hương phụ, dùng lượng bằng nhau, phơi khô, tán bột.
• Mỗi lần uống 3 – 4g, ngày 3 lần. Hoặc mỗi vị 8g sắc, chia làm nhiều lần uống trong ngày (Nam dược thần hiệu).

2. Chữa tiêu chảy

• Sa nhân tím, trần bì, vỏ cây vối, vỏ rụt, thanh bì, thần khúc, mạch nha, mỗi vị 2g.
• Tất cả tán thành bột mịn, có thể làm thành viên.
• Mỗi lần uống 4g với nước sắc tía tô. Ngày 2 lần (Hải Thượng Lãn Ông).

3. Chữa ăn không tiêu, nôn mửa, đau bụng, trẻ em cam tích

• Sa nhân tím 4g, mộc hương 6g, chỉ thực 6g, bạch truật 4g, tán bột, rây mịn.
• Dùng nước sắc bạc hà nấu với gạo thành hồ rồi trộn với bột dược liệu làm viên 0,25g.
• Mỗi lần uống 2-3 viên, ngày 2-3 lần (Hương sa chỉ truật hoàn).

4. Chữa đau nhức răng

• Hạt sa nhân tím phơi khô, giã thành bột, chấm vào chỗ răng đau.
• Hoặc ngâm rượu cho đặc rồi ngậm.

5. Chữa tê thấp

• Thân rễ sa nhân tím 10g, chặt nhỏ, ngâm với 100ml rượu trong 15 ngày, xoa bóp hàng ngày.
• Hoặc phối hợp với lá hồng bì dại (dâm hôi), nấu kỹ với nước, ngâm chân lúc nước còn ấm.

Một số dược liệu khác có công dụng tương tự như:

Chữa đau răng trong tích tắc với dược liệu Thiên Tiên Tử

Cây xá xị: Công dụng “thần kỳ” chữa tê thấp, cảm sốt

D. Cách trồng

• Sa nhân tím ưa đất tốt, ẩm, mát, không bị úng ngập có bóng cây. Cây được nhân giống bằng mầm rễ vào mùa xuân, là thời vụ tốt nhất.
• Trồng xen trong vườn cây ăn quả hoặc dưới tán rừng ở các vùng trung du, đất không cần lên luống. Sau khi làm đất, chỉ cần bổ hốc sâu 5 – 7cm, với khoảng cách 40 x 50 hoặc 50 x 50 cm, bón lót mỗi hốc 0,5 kg phân chuồng hoai mục và 100 – 150g NPK (chủ yếu là N và K) rồi đặt mầm, dùng đất nhỏ phủ kín và tưới ẩm.
• Cây không cần chăm bón nhiều, ít sâu bệnh. Sau khi cây mọc, thỉnh thoảng làm cỏ và đảm bảo đủ ẩm thường xuyên nhưng không để úng. Cây trồng đến năm thứ hai mới bắt đầu ra hoa.
• Vào tháng 2-4 hàng năm, bón thúc bằng nước phân chuồng, nước giải (hoặc phân đạm) và kali để giúp cây ra hoa, đậu quả tốt hơn.
• Quả thu hoạch tập trung vào tháng 8. Chú ý nên thu hoạch đúng lúc, thu muộn hoặc thu sớm đều không tốt. Thời điểm thu tốt nhất là khi vỏ quả chuyển sang màu vàng nhưng vẫn còn rắn. Lúc này, hạt đã tách, màu vàng có chấm đen hoặc nâu, vị chua, cay nồng. Loại này được gọi là “sa nhân hạt cau”. Nếu thu muộn, hạt bị xốp, có vị ngọt, vị cay nồng đặc trưng sẽ biến mất. Loại này chứa ít tinh dầu, dễ bị mốc, mọt, khó bảo quản, có tên là “sa nhân đường”. Quả thu non có hạt màu trắng hay hơi vàng, ít cay, không chua, chất lượng kém.

Lời kết

Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về sa nhân tím cũng như một số công dụng hay về loại dược liệu này!

Lưu ý:

1. Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo
2. Người bệnh không tự ý áp dụng
3. Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng

Nguồn tham khảo

Tracuuduoclieu.vn và các nguồn uy tín khác.