CÂY CỐI XAY [ Nhĩ hương thảo ] – Dược liệu đặc trị cảm sốt

Thông tin cơ bản

1. Thông tin khoa học:

• Tên Tiếng Việt: Cây cối xay, Nhĩ hương thảo (磨盘草), Kim hoa thảo, Cối xay, Giàng xay, Kim hoa thảo, Quýnh ma.
• Tên khoa học: Abutilon indicum (L.) Sweet
• Họ: họ Bông (Malvaceae).

2. Mô tả cây

• Dược liệu: Cây cối xay gồm các đoạn thân, cành, lá, hoa, quả. Tất cả các bộ phận đều có lông. Thân lớn đường kính khoảng 1,2 cm, được cắt vát dài 1 – 1,5 cm. Thân nhỏ và cành thường được cắt thành đoạn dài 3 – 4 cm. Vỏ thân có vân nhăn nheo dạng lưới, màu nâu xám nhạt hay lục xám, vỏ cành thường nhẵn.
• Lá khô bị nhăn nheo, nhàu nát, mặt trên màu lục sẫm, mặt dưới nhạt hơn, nếu ngâm nước rồi rải trên một mặt phẳng sẽ thấy lá mỏng mềm, hình tim, đầu nhọn, dài rộng khoảng 5 – 10 cm. Hoa màu vàng, có cuống, mọc đơn độc ở nách lá. Quả hình cầu cụt đầu giống thớt cối xay, đường kính 1,5 – 2 cm, có khoảng 20 phân quả, mỗi phân quả có một vỏ nhọn như gai, có lông dày, chứa 3 hạt màu đen nhạt, hình thận.

3. Phân bố, thu hái và chế biến

Phân bố

• Cây cối xay mọc hoang và được trồng ở nhiều nơi trong nước ta, từ vùng đồng bằng ven biển đến trung du và cả vùng núi thấp (dưới 600 m).

Thu hoạch

• Vào mùa hạ

Bộ phận dùng

• Phần trên mặt đất (Herba Abutili indici), rễ, hạt.

Chế biến

• Cây cối xay đem về giũ sạch bụi, cắt thành những đoạn theo kích thước quy định, phơi hoặc sấy khô.

Công dụng và tác dụng chính

A. Thành phần hoá học

Lá Cây cối xay chứa nhiều chất nhầy và asparagin. Cây chứa tinh dầu với các thành phần là beta-pinen, caryophyllen oxyd, cineol, geraniol, geranyl acetat, alemen, eudesmol, farnesol, borneol. Hạt chứa raffinose 1,6% và dầu nửa khô 4,21% gồm chủ yếu là glycerid của các acid linoleic, oleic, palmitic, stearic. Rễ chứa dầu béo, beta-sitosterol, beta-amyrin và một alcaloid chưa xác định. Các flavonoid là gossypin, gossypitin, cyanidin-3-rutinosid. Các acid amin là alanin, acid glutamic, arginin, valin. Các đường là glucose, fructose, galactose.

B. Tác dụng dược lý

Tác dụng hạ nhiệt, tác dụng kháng khuẩn, kháng nấm đơn bào

Theo tài liệu Ấn Độ, dịch chiết bằng cồn từ Cây cối xay có tác dụng hạ nhiệt trên súc vật thí nghiệm, tác động qua ảnh hưởng đối với hệ thần kinh trung ương. Về độc tính cấp, trên chuột nhắt trắng LD₅₀ của Cây cối xay được xác định là 1000mg/kg. Cây cối xay còn được nghiên cứu về tác dụng kháng khuẩn, kháng nấm đơn bào, hạ đường huyết, lợi tiểu nhưng không có kết quả.

Tác dụng chống viêm

Hoạt chất gossypin có tác dụng ức chế phù bàn chân chuột so carragenin gây nên, đồng thời ức chế sự thẩm thấu của protein huyết tương ra ngoài thành mạch. Trong những năm kháng chiến chống Mỹ, cán bộ quân dân y Nghĩa Bình đã phát hiện tác dụng chống viêm rất mạnh của cối xay và đã thu được kết quả tốt trong điều trị đau viêm xương khớp.

Tác dụng ức chế phù

Trên mô hình gây viêm bàn chân chuột bằng cách tiêm nhũ dịch kaolin, tác dụng ức chế phù của Cây cối xay đạt 84,4% so với nhóm chứng, vào thời điểm 5 giờ sau khi gây viêm. Hạt cối xay có tác dụng nhuận tràng, tiêu viêm.

C. Công dụng, tính vị và liều dùng

Tính vị

• Cây cối xay có vị hơi ngọt, tính bình

Qui Kinh

• Chưa có tài liệu

Công năng

• Giải biểu nhiệt, hoạt huyết, lợi tiểu.

Công Dụng

• Cảm mạo phong nhiệt, sốt cao, đau đầu, tai ù, điếc, sốt vàng da, tiểu tiện vàng đỏ, đái rắt buốt, phù thũng, lở ngứa, dị ứng.

Lưu Ý

• Người có thận hư hàn, tiểu tiện nhiều và trong, ỉa chảy không nên dùng. Phụ nữ có thai dùng phải cẩn thận.

Liều dùng

• Sắc uống hoặc giã nát đắp mụn nhọt. Lá ngày dùng 8 – 20g, hạt 2 – 4g, dùng riêng hoặc phối hợp với các vị thuốc khác.

Bài thuốc sử dụng

1. Chữa đau tai, tật điếc:

Cối xay 60g hoặc 20-30g quả, nấu với thịt lợn mà ăn. Đối với tật điếc, dùng rễ Cối xay, Mộc hương, Vọng giang nam, mỗi vị 60g, nấu với đuôi lợn mà ăn.

2. Chữa sau khi đẻ phù thũng:

Lá Cây cối xay 30g, ích mẫu 20g sắc uống.

3. Chữa vàng da hậu sản:

Lá Cây cối xay đằng xay 12 – 16g, nhân trần 15g, sắc lấy nước uống thay nước trong ngày. Cần uống 5 – 7 ngày liền.

4. Kiết lỵ hay mắt cá màng mộng:

Quả Cối xay, hoa Mào gà mỗi vị 30g, sắc uống.

5. Chữa cảm sốt (kể cả đau đầu, ù tai, bí tiểu tiện), bạch đới:

Rễ hoặc lá cây đằng xay  4 – 8g, sắc uống ngày 1 thang, chia 2 lần.

6. Chữa mụn nhọt, rắn cắn:

Dùng lá tươi và hạt cây đằng xay từ 8 – 12g, giã nhỏ, thêm nước vắt lấy nước cốt uống (dùng trị cả lỵ), bã đắp lên mụn nhọt hoặc nơi vết rắn cắn.

7. Làm tăng lượng tinh dịch:

Hoa đằng xay 15 – 20g, sắc hãm lấy nước uống hằng ngày (theo tài liệu của Ấn Độ).

8. Trị viêm tai trong mạn tính:

Rễ cối xay khô 20 – 40g, gạo nếp 1 chén (hoặc thịt heo nạc, hoặc đậu hủ lượng vừa đủ) hầm ăn uống nước.

9. Chữa xích bạch lỵ:

Quả cối xay (cả hạt) sao nghiền bột, mỗi lần uống 4g, ngày 3 lần, uống với mật ong trước khi ăn.

10. Chữa ung thư thũng độc (nhọt độc sưng đau):

Quả cối xay (cả hạt) 1 quả, nghiền bột, hãm nước sôi uống. Dùng thêm lá cối xay tươi với mật hoặc đường đỏ giã đắp chỗ đau.

 Lời kết

Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về một số tác dụng hay về loại dược liệu này!

Lưu ý

1. Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo
2. Người bệnh không tự ý áp dụng
3. Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng

Nguồn: tracuuduoclieu.vn tham khảo
Sách Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam