Rau sam là loại rau dân dã quen thuộc với người Việt. Không chỉ chứa hàm lượng chất xơ, vitamin và khoáng chất dồi dào, rau sam còn có đặc tính dược lý đa dạng. Tuy vậy rất ít người lại biết đến công dụng của loại cây này. Nay Medplus sẽ thông tin đến bạn một cách thật chi tiết ngay bài viết dưới đây.
Thông tin về cây Rau Sam
Tên tiếng Việt: Rau sam, Mã xỉ hiện, Phiắc bỉa, Slổm ca (Tày)
Tên khoa học: Portulaca oleracea L
Họ: Portulacaceae.
Công dụng: Lỵ trực trùng, viêm dạ dày và ruột cấp tính, viêm bàng quang, viêm vú, trĩ xuất huyết, ho ra máu, đái ra máu, giun kim, giun đũa, sỏi niệu, bạch đới (cả cây sắc uống). Mụn nhọt (Lá giã đắp).
Đặc điểm của cây
A. Mô tả
Là một loại cỏ sống hàng năm, có nhiều cành mẫm, nhẵn.
Thân: có màu đỏ nhạt, dài 10 đến 30cm.
Lá: hình bầu dục dài, phía đáy lá hơi thót lại, không cuống, phiến lá dày, mặt bong, dài 2cm, rộng 8-14mm.
Hoa: mọc ở đầu cành, màu vàng, không có cuống. Quả nang bình cầu, mở bằng 1 nắp. Trong có chứa nhiều hạt màu đen bóng.
Tính chất của cây theo các tài liệu cổ: vị chua, tính hàn (lạnh), không độc.
B. Phân bố
Mọc hoang ở khắp những nơi ẩm ướt của nước ta. Tại nhiều nước Châu Âu, nhất là ở Pháp, người ta trồng làm rau, vị chua dễ chịu gọi là pourpier.
Thu hái hoàn toàn dựa vào cây mọc hoang. Vào các tháng 5 đến 7 (mùa hè và thu), người ta hái cả cây, có khi cắt bỏ rễ rồi rửa sạch, dùng tươi hay phơi hoặc sấy khô, ở nước ta thường dùng tươi.
C. Thành phần hóa học
Có chứa các chất như: hydrat cacbon, chất béo, chất protit, tro, vitamin C
Ngoài ra, theo một nghiên cứu khác, trong rau sam có glucozit, saponin, chất nhựa, thành phần chủ yếu là glucozit.
D. Tác dụng dược lý:
-Tác dụng trên mạch máu
- Có tác dụng làm cho co nhỏ mạch máu. Nguồn gốc tác dụng này do thần kinh trung ương và ngoại vi.
-Tác dụng trên vi trùng
- Theo báo cáo của Sở y học dự phòng Trung Quốc (Luận văn thứ 8 tháng 5-1943) nước sắc rau 25% có tác dụng ức chế sự phát dục của vi trùng lỵ. Shiga-Kruse, vi trùng lỵ hình Y. Đối với trùng lỵ hình Y, tác dụng rất nhạy, từ nồng độ 10% trở lên đã có tác dụng.
- Được thí nghiệm chữa có kết quả đối với lỵ trực trùng cấp tính.
Ngoài ra còn có tác dụng chữa ho lâu ngày, ho lao; dùng ngoài và uống chữa mụn nhọt, sưng đau trĩ.
25+ Đơn thuốc Mã xỉ hiện (Rau Sam) từ dân gian
1. Bài thuốc chữa lỵ cho Trẻ em:
- Rau sam tươi 250g (hay 50g khô), nước 600ml, sắc còn 100ml.
- Thực hiện: Rửa sạch, để ráo và giã nát, vắt lấy nước cốt, đun sôi, thêm ít mật vào và cho trẻ uống.
(Đơn thuốc này chỉ dùng trong ngày)
2. Bài thuốc trừ giun kim
- Rau sam tươi 50g, rửa sạch, thêm ít muối giã nát, vắt lấy nước, hòa với lòng trắng trứng gà, hấp chín ăn trong vài ngày.
- Mỗi ngày dùng 100g rau sam tươi.
3. Bài thuốc chữa ngộ độc thuốc
- Chuẩn bị: 1 ít rau sam tươi
- Thực hiện: Rửa sạch, giã nát, lấy nước cốt uống và dùng bã đắp vào rốn.
4. Bài thuốc chữa lỵ cấp và mãn tính
- Chuẩn bị: 1kg rau sam tươi.
- Thực hiện: Đem nấu với 3l nước lọc, sắc còn 1 lít. Mỗi lần dùng 700ml, ngày dùng 3 lần.
5. Bài thuốc chữa dịch sản hậu ra nhiều
- Chuẩn bị: 60g mã xỉ hiện khô hoặc 200g mã xỉ hiện tươi.
- Thực hiện: Đem sắc uống, chia thành 2 lần dùng.
6. Bài thuốc chữa đau nhức răng
- Chuẩn bị: rau sam tươi.
- Thực hiện: Rửa sạch, giá nát và dùng nước cốt tươi ngậm súc miệng. Hoặc sắc đặc và súc miệng nhiều lần trong ngày.
7. Bài thuốc chữa mụn nhọt lâu ngày không khỏi
- Chuẩn bị: 1 ít mã xỉ hiện tươi.
- Thực hiện: Rửa sạch, giã nát và đắp trực tiếp lên nhọt.
8. Bài thuốc chữa chứng ho gà (ho bách nhật)
- Chuẩn bị: Đường phèn 30g và rau sam 100g.
- Thực hiện: Đun sôi rau sam với 200ml nước, sau đó thêm đường phèn vào và đun còn 100ml. Đem nước sắc chia đều cho 3 ngày, mỗi ngày dùng 3 lần
9. Bài thuốc chữa ngứa âm đạo
- Chuẩn bị: Rau sam khô hoặc tươi.
- Thực hiện: Sắc và ngâm rửa âm đạo.
10. Bài thuốc trị vết rắn rết và côn trùng cắn
- Chuẩn bị: 1 ít mã xỉ hiện tươi.
- Thực hiện: Rửa sạch, giã nát và vắt lấy nước cốt uống, dùng bã đắp lên vùng da bị cắn.
Lưu ý: Nếu do rắn rết cắn, nên sơ cứu bằng bài thuốc từ mã xỉ hiện và đến bệnh viện trong thời gian sớm nhất.
11. Bài thuốc Rau sam hỗ trợ điều trị ung thư thực quản
- Chuẩn bị: Rau sam tươi 30g, 1 ít mật ong và bột đậu nành.
- Thực hiện: Đem nấu rau sam cho nhừ, sau đó cho bột đậu nành vào nấu cháo và thêm 1 ít mật ong, ăn hàng ngày trong nhiều tháng.
12. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư trực tràng
- Chuẩn bị: Hoa mào gà 30g và mã xỉ hiện 10g.
- Thực hiện: Đem sắc uống, ngày dùng 1 thang.
13. Bài thuốc trị giun kim và giun đũa
- Chuẩn bị: 100g mã xỉ hiện tươi.
- Thực hiện: Rửa sạch, giã nát và vắt lấy nước uống.
14. Bài thuốc trị phụ nữ bị bạch đới
- Chuẩn bị: 2 lòng đỏ trứng gà và 30ml nước cốt mã xỉ hiện.
- Thực hiện: Trộn đều 2 nguyên liệu, sau đó đun sôi và uống.
15. Bài thuốc trị chứng lậu nhiệt gây đái buốt và đái rắt
- Chuẩn bị: 1 ít mã xỉ hiện tươi.
- Thực hiện: Giã nát và dùng nước cốt uống.
16. Bài thuốc trị kiết lỵ ra máu
- Chuẩn bị: 100g gạo nếp và 200g rau sam.
- Thực hiện: Thái nhỏ rau sam nấu canh, hoặc có thể nấu cháo, không nêm nếm gia vị và ăn khi đói.
17. Bài thuốc trị chứng khó tiểu sau khi sinh
- Chuẩn bị: 100g mã xỉ hiện tươi.
- Thực hiện: Giã nát và vắt lấy 300ml nước cốt, đem đun sôi và thêm 10g mật ong vào, hòa và uống liền.
18. Bài thuốc tẩy giun móc
- Chuẩn bị: 300g mã xỉ hiện tươi.
- Thực hiện: Rửa sạch rau, sau đó giã nát, vắt lấy nước, thêm 1 ít đường hoặc muối. Ngày dùng 2 lần khi đói và thực hiện 1 – 3 liệu trình (mỗi liệu trình kéo dài 3 ngày).
19. Bài thuốc Rau sam trị miệng và môi bị lở loét
- Chuẩn bị: 1 ít mã xỉ hiện.
- Thực hiện: Sắc đặc và thoa lên niêm mạc lở loét.
20. Bài thuốc chữa bỏng
- Chuẩn bị: 1 ít mã xỉ hiện khô và mật ong.
- Thực hiện: Đem mã xỉ hiện tán bột, trộn đều với mật ong và thoa lên da.
21. Bài thuốc chữa nấm chân và nấm tóc
Chuẩn bị: 1 ít rau sam.
Thực hiện: Đốt dược liệu thành than rồi rắc lên hoặc nấu thành cao và thoa lên vùng da tổn thương.
22. Bài thuốc chữa ho ra máu
- Chuẩn bị: Rau sam tươi.
- Thực hiện: Chế biến rau sam ăn hàng ngày (nấu canh, luộc hoặc xào) và sắc đặc uống cho đến khi khỏi.
Lưu ý: Nếu ho do lao, cần kết hợp với thuốc kháng sinh theo phác đồ của bác sĩ chuyên khoa.
23. Bài thuốc hỗ trợ chữa bệnh trĩ
- Chuẩn bị: 1 lượng rau sam tươi vừa đủ.
- Thực hiện: Nấu nước xông và rửa giang môn, kết hợp với các món ăn từ rau sam như rau sam luộc, xào tỏi,…
24. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư đại tràng
- Chuẩn bị: Bại tương thảo, thổ phục linh, kê nội kim, mã xỉ hiện, khổ sâm và bạch thược mỗi thứ 20g, cam thảo 6g, xạ hương 4g, tam lăng, xuyên hậu phác và huyền hồ mỗi thứ 10g, hồng đằng 12g.
- Thực hiện: Đem các vị sắc uống, ngày dùng 1 thang.
25. Bài thuốc trị chứng bạch cầu cấp
- Chuẩn bị: Bạch chỉ 12g, mã xỉ hiện 30g, hà thủ ô và a giao mỗi thứ 16g.
- Thực hiện: Sắc uống mỗi ngày 1 thang.
26. Bài thuốc trị bạch đái
- Chuẩn bị: 1 ít mã xỉ hiện.
- Thực hiện: Vắt lấy khoảng 20ml nước cốt, sau đó đun nóng lên và cho 2 lòng trắng trứng vào. Ngày dùng 1 lần, sử dụng liên tục trong 2 – 3 ngày.
27. Bài thuốc trị trướng bụng, đầy hơi và khó tiêu
- Chuẩn bị: 300g rau sam tươi.
- Thực hiện: Mỗi lần dùng 150g rau sam, rửa sạch, thái nhỏ và nấu với nước vo gạo nếp lần 2 thành canh. Thực hiện 2 lần/ ngày cho đến khi khỏi.
Lưu ý: Nếu bụng đầy trướng khó giảm, có thể dùng đến 400g rau sam/ ngày.
Những điều cần lưu ý khi dùng bài thuốc từ Rau Sam
Khi áp dụng các bài thuốc chữa bệnh từ mã xỉ hiện, bạn nên lưu ý những thông tin sau:
- Không dùng rau sam cho phụ nữ mang thai vì dược liệu này có tính hàn và tác dụng hoạt huyết mạnh.
- Thận trọng khi dùng cho người bị tiêu chảy và Tỳ Vị hư. Nếu sử dụng, nên phối hợp với các vị thuốc cay và có tính ấm.
- Hàm lượng oxalate và nitrate trong loại rau này có thể tăng nguy cơ hình thành sỏi thận.
Rau sam là vị thuốc nam quý, đem lại nhiều công dụng đối với sức khỏe. Tuy nhiên khi sử dụng dược liệu này, bạn nên lưu ý một số thông tin quan trọng để giảm nguy cơ phát sinh các tác dụng không mong muốn.
Nguồn tham khảo: