Cối Xay luôn được xem là dược liệu quý trong Y học với nhiều công dụng tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên không phải ai cũng hiểu rõ về đặc điểm của dược liệu này. Hôm nay medplus xin giới thiệu đến bạn đọc các công dụng cũng như bài thuốc tiêu biểu từ loại dược liệu này nhé!
Thông Tin Dược Liệu
Tên tiếng Việt: Cối xay, Giàng xay, Kim hoa thảo, Quýnh ma, Co tó ép (Thái), Phao tôn (Tày)
Tên khoa học: Abutilon indicum (L.) Sweet
Tên đồng nghĩa: Sida indica L.
Họ: Malvaceae (Bông)
1. Đặc điểm sinh thái
Cây trưởng thành thường cao từ 1 – 1,5 met. Toàn thân cây có lông măng mềm. Lá cây cối xay có hình trái tim, ở mép lá có khía răng.
Cây nở hoa vàng, mọc riêng lẻ ở các kẽ lá. Hoa cối xay thường nở vào độ tháng 2 và tàn vào khoảng tháng 4.
Quả màu xanh, mỗi quả có đến 20 lá noãn dính nhau, trông giống cối xay. Mỗi lá noãn có chứa khoảng 3 hạt nhẵn, màu đen nhạt. Mùa quả thường rơi vào khoảng tháng 4 đến tháng 6.
2. Phân bố
Cây là một loài cây mọc hoang, phân bố ở khắp cả nước. Chúng mọc ở các bãi đất hoang, chân đồi, bờ rào, nương rẫy.
Ngoài mọc hoang, mọc dại, cây cối xay cũng được trồng để làm dược liệu.
3. Bộ phận dùng, thu hái, chế biến & bảo quản
+ Bộ phận dùng: lá, thân, vỏ thân, quả và rễ của cây cối xay để có thể sử dụng được.
+ Thu hái: Người ta thu hái cây cối xay về làm dược liệu. Hái quả vào độ tháng 5 là thích hợp nhất. Mùa cây ra hoa là thời điểm tốt nhất để thu hoạch lá, thân và rễ. Các bộ phận của cây có thể dùng tươi hoặc dùng khô.
+ Chế biến: Sau khi thu hái, chúng cần được rửa sạch đất cát, thân cây nên cắt khúc ngắn. Để giữ cây dùng dần, có thể phơi khô trong bóng râm hoặc sấy khô. Làm khô dược liệu giúp giữ dược liệu có thể sử dụng được lâu hơn.
Công dụng và Liều dùng
1. Thành phần hóa học:
- Flavonoid, hợp chất phenol, acid amin, acid hữu cơ, đường. Các flavonoid là gossypin, gossypitin, cyanidin-3-rutinosid. Các acid amin là alanin, acid glutamic, arginin, valin. Các đường là glucose, fructose, galactose.
- Hạt chứa 5% dầu béo, các acid béo là acid palmitic, acid stearic và một số acid béo khác; phần không xà phòng hóa chiếm 1,7%
2. Tính vị
Cây cối xay có vị ngọt, tính bình, không độc
3. Tác dụng dược lý
Theo Đông y cổ truyền, cây cối xay có các tác dụng như:
- Giải độc;
- Thanh nhiệt;
- Hoạt huyết;
- Long đờm;
- Tán phong;
- Lợi tiểu.
Do đó, cây cối xay thường được sử dụng để điều trị các bệnh như sốt, cảm mạo, phong nhiệt, tiểu vàng đỏ, tiểu rắt buốt, phù thũng, đau đầu, lở ngứa, dị ứng,…
4. Liều dùng, cách dùng
Có rất nhiều cách dùng cây cối xay khác nhau. Bạn có thể sắc những bộ phận của cây còn tươi với nước và uống. Hoặc cũng có thể phơi khô, sao vàng, sau đó thì sắc uống. Bạn có thể sắc, hãm hoặc nấu với những loại thảo dược khác để uống.
Vỏ của thân cây, khi tước sợi ra có thể dùng những sợi màu trắng ấy làm dây buộc.
Các bài thuốc tiêu biểu từ Dược Liệu
1. Bài thuốc điều trị cảm sốt, nhức đầu do phong nhiệt 1
Chuẩn bị các nguyên liệu sau:
- 20g lá cối xay;
- 10g bạc hà;
- 20g chỉ thiên;
- 5g cam thảo;
- 3 lát gừng tươi.
Cách thực hiện: Sắc với nước uống trong ngày, không để thuốc qua ngày.
Uống thuốc từ 3 đến 5 ngày. Không nên lạm dụng thuốc.
2. Bài thuốc điều trị cảm sốt, nhức đầu do phong nhiệt 2
Bạn cần chuẩn bị một số nguyên liệu sau:
- 10 – 16g thân cây cối xay;
- 8g lá tre;
- 6g bạc hà;
- 12g kim ngân hoa;
- 8g kinh giới.
Cách thực hiện: Nấu các nguyên liệu với khoảng 75ml nước. Nước thuốc sắc lại còn 250ml.
Chia ra 2 lần uống trong ngày, uống trước bữa ăn.
3. Bài thuốc chữa tiểu tiện bí, rắt, buốt do thấp nhiệt
Bạn chuẩn bị các nguyên liệu sau:
- 30g thân cây cối xay;
- 20g rễ tranh;
- 20g bông mã đề;
- 12g râu ngô;
- 8g cỏ mần trầu;
- 12g rau má.
Cách thực hiện: Làm sạch các nguyên liệu. Sau đó, nấu chúng với 650ml nước, sắc lại chỉ còn 250ml.
Chia ra 2 lần uống trong ngày, uống trước bữa ăn. Hãy kiên trì dùng thuốc liên tục trong vòng 10 ngày.
4. Bài thuốc hỗ trợ điều trị đau nhức xương khớp
Bạn cần chuẩn bị:
- 5g lá cối xay phơi khô;
- 5g rễ cây xấu hổ;
- 3g rau muống biển;
- 3g lá lốt;
- 3g lá lạc tiên;
- 3g rễ cỏ xước.
Cách thực hiện: Rửa sạch các nguyên liệu, để ráo. Sau đó thái nhỏ, mang đi phơi khô và hãm lấy nước uống. Uống nước thay trà trong ngày.
Dùng bài thuốc này mỗi ngày, trong vòng 1 tháng.
5. Bài thuốc điều trị triệu chứng mề đay
Bạn cần chuẩn bị những nguyên liệu sau:
- 30g cây cối xay (toàn cây);
- 100g thịt nạc lợn.
Cách thực hiện: Hầm thịt lợn với cây cối xay. Hầm chín, sau đó ăn thịt lợn và uống nước canh thuốc. Chỉ sử dụng nước hầm trong ngày.
Dùng thuốc từ 7 đến 10 ngày.
Lưu Ý khi sử dụng Dược Liệu để trị bệnh
Bạn cần lưu ý một số điều khi sử dụng cây cối xay:
- Phụ nữ có thai không nên dùng cây cối xay;
- Không tùy ý áp dụng các bài thuốc từ cây cối xay cho trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ;
- Hỏi ý kiến bác sĩ về những thực phẩm, thuốc men cần phải kiêng kỵ trong quá trình dùng cây cối xay;
- Tùy vào cơ địa, cây cối xay có thể không có tác dụng đối với một số trường hợp bệnh nhân.
- Không nên lạm dụng cây cối xay trong điều trị. Nếu muốn dùng cây cối xay dài hạn, hãy hỏi ý kiến của bác sĩ chuyên khoa.
Lời kết
Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về Dược Liệu cũng như một số bài thuốc hay về vị thuốc này nhé !
Lưu ý
- Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo
- Người bệnh không tự ý áp dụng
- Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng
Nguồn: tracuuduoclieu.vn
Sách Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam