A. Thông tin về Đằng hoàng
Đằng hoàng là loài cây to cao, cho ra sản phẩm dưới dạng thỏi hoặc miếng (tuỳ theo cách mà người dân thu và chế biến). Thêm vào đó, người ta còn thường sử dụng cây này để tẩy các bệnh liên quan đến giun ở người.
Tên khoa học: Garcinia hanburyi Hook. F
Tên đồng nghĩa: Cambogia gutta Lour
Họ: Clusiaceae
1. Mô tả cây
- Đằng hoàng là loài cây nhỏ, cao 10-20cm, thân nhẵn, thẳng đứng, cành ngả xuống đất.
- Lá mọc đối, cuống ngắn, hình bầu dục hay hình mác, hai đầu hơi tù, phiến lá dai, nguyên nhẵn, dài 10-20cm, rộng 3-10cm.
- Hoa khác gốc: Hoa đực mọc ở nách lá, đơn độc hay tụ thành 3-6, có cuống, có lá kèm nhỏ; hoa cái mọc ở nách lá, đơn độc, to hơn hoa đực.
- Quả mọng hơi hình cầu, đường kính 2-5cm, phía cuống có đài tồn tại, 4 ngăn, mỗi ngăn có một hạt hơi cong hình cung.
2. Phân bố, thu hái và chế biến
Phân bố:
Theo ghi chép từ tài liệu cũ, loài cây này chỉ mới thấy mọc ở miền Nam nước ta, ở Campuchia và Thái Lan. Cần chú ý phát hiện ở miền Bắc. Còn được trồng ở Giava (Inđonêxia) và Singapo.
Thu hái:
- Tất cả các bộ phận của cây đều có những ống bài tiết nằm trong mô vỏ, trong libe, tuỷ và cả trong mô gỗ.
- Thường sau mùa mưa (ở miền Nam, vào các tháng 1-5) người ta dùng rìu khía thành vòng xoắn ốc trên thân những khía sâu vài milimet từ dưới đất lên đến cành thứ nhất.
- Một chất dịch mủ màu vàng chảy ra được hứng vào các ống tre, sau một thời gian nhựa mủ đặc lại.
- Hơ nóng đều ống tre cho nước bốc hết đi. Chẻ lấy vị đằng hoàng.
Chế biến:
- Mỗi cây có thể cho ba thỏi, dài 0,50m, đường kính 4cm mỗi năm. Loại đằng hoàng thỏi này được chuộng nhất trên thị trường tiêu thụ. Nhưng có khi vị đằng hoàng còn đang mềm, người ta nặn thành bánh hay thành miếng to nhỏ không đều.
- Có nơi người ta uốn cong cả cành đằng hoàng, cắt đầu cho nhựa mủ chảy ra, hứng vào ống tre hay vại rồi chế thành đằng hoàng thỏi hay miếng như trên.
3. Mô tả dược liệu:
Vị đằng hoàng thỏi
- Thường là những thỏi dài 15- 20cm, đường kính 3-6cm, trên mặt thường có những khía dọc dấu vết của ống tre, trên mặt có bụi màu vàng nhạt.
- Đằng hoàng dễ vỡ, vết vỡ bóng hay mờ, màu vàng hay sẫm hay vàng cam nâu nhạt.
- Khi miết ngón tay ướt lên vị đằng hoàng, ta sẽ thấy tay có màu vàng tươi. Soi trên kính hiển vi sẽ thấy những giọt hình cầu ngả màu nâu khi thêm iôt. Đằng hoàng tan trong cồn (cho màu đỏ), ête (cho màu vàng).
- Đun nóng mềm ra nhưng không chảy lỏng và cháy không cho mùi gì đặc biệt. Vị hắc, mùi không rõ.
Đằng hoàng cục
Thường nặng 1-1,5kg, cũng có những tính chất như đằng hoàng thỏi nhưng thường không tinh khiết bằng do thường bị pha trộn (với tinh bột 6-20%).
4. Thành phần hoá học
- Trong cây có 70-80% chất nhựa, 18 – 24% chất gôm, ngoài ra còn có tinh dầu, 1 ête phenolic.
- Chất nhựa dưới dạng bột có màu vàng, khi thêm kiềm thì ngả màu đỏ, không tan trong nước, tan trong cồn, ête, dung dịch kiềm nhẹ.
- Từ nhựa người ta chiết được 3 loại axitgacxinolic α, β và γ. Axit gambodgic (do chữ gambodge tiếng Anh có nghĩa là đằng hoàng). Gần đây, Auterboff còn chiết được β guttilacton là một xanthon phức tạp. Chất gôm gần giống gôm arabic, rất tan trong nước, chứa một men oxydaza, quay cực trái.
5. Tác dụng dược lý
Đằng hoàng được sử dụng như một loại thuốc tẩy rất mạnh
- Liều 0,1 đến 0,2g đã cho phân lỏng.
- Liều 0,25 đến 0,40g phân rất nhiều, đau bụng và có khi nôn.
- Với liều cao nữa thì độc (nôn, viêm dạ dày và ruột) có khi đến chết sau khi đau bụng nặng phân có máu…
- Đằng hoàng chỉ có tác dụng ở khu vực ruột khi tiếp xúc với chất béo và với mật nhưng không có tác dụng thông mật.
B. Công dụng và liều dùng
- Đằng hoàng hiện nay ít dùng. Trước đây dùng làm thuốc tẩy nhẹ với liều 0,10-0,15g. Với liều 4g có thể chết.
- Tại Campuchia, người ta dùng chữa cảm và viêm phế quản.
- Ngoài ra, đằng hoàng còn có tác dụng tẩy giun và tẩy sán.
- Trong công nghiệp, người ta dùng đằng hoàng trong sơn, vẽ màu và chế vecni phủ lên kim loại.
Lời kết
Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn cũng như một số công dụng hay về loại dược liệu này!
Lưu ý
- Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo
- Người bệnh không tự ý áp dụng
- Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng
Nguồn tham khảo
Tracuuduoclieu.vn và các nguồn uy tín khác.