Đơn Trắng luôn được xem là dược liệu quý trong Y học với nhiều công dụng tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên không phải ai cũng hiểu rõ về đặc điểm của dược liệu này. Hôm nay medplus xin giới thiệu đến bạn đọc các công dụng cũng như bài thuốc tiêu biểu từ loại dược liệu này nhé!
Thông Tin Dược Liệu
Tên tiếng việt: lấu (bời lời), bồ chát, cây men sứa, Đơn Trắng (Hé Mọ)
Tên khoa học: Psychotria rubra (Lour.) Poir.
Họ: Rubiaceae (Cà phê)
1. Đặc điểm dược liệu
Cây đơn trắng là loại cây thân gỗ, sống lâu năm. Chiều cao trung bình của cây chừng 1 – 9m. Thân cây nhẵn, không có gai và không có lông. Lá của cây đơn trắng có hình trứng thuôn dài, mọc đối, hẹp về phía cuống và nhọn về hai đầu. Mặt trên của lá có màu xanh sẫm và mặt dưới có màu nhạt gân. Phiến lá dài khoảng 10 – 20 cm và rộng khoảng 2 – 7cm. Gân có hình dạng xương cá và hiện rõ ở mặt dưới.
Hoa của cây đơn trắng có màu trắng nhạt và mọc thành từng chùm ở đầu cành. Quả có dạng hình cầu với đường kính khoảng 5 – 7cm. Khi chín, quả chuyển sang màu đỏ và ngả dần sang đen. Mỗi quả chia thành 2 hạch, mỗi hạch có 5 sống trên lưng và một hạt màu đen nhỏ.
Cây đơn trắng thường ra hoa và kết quả vào mùa hè, dao động từ tháng 5 đến tháng 7 hàng năm.
2. Phân bố
Cây đơn trắng là loại cây mọc hoang, xuất hiện nhiều ở một số tỉnh thành vùng trung du và miền núi nước ta. Bên cạnh đó, loại cây này cũng được trồng khá nhiều để làm cảnh hoặc bóng mát vì cây có loài hoa nhỏ đẹp, tán cây rộng.
3. Bộ phận dùng
Phần rễ và lá của cây đơn trắng có bản chất dược phẩm nên được sử dụng để làm thuốc chữa bệnh.
4. Thu hái
Có thể thu hoạch quanh năm. Thu hoạch những phần rễ của cây đã trưởng thành.
5. Chế biến
Làm sạch toàn bộ dược liệu đã thu sạch bằng nước sạch để loại bỏ bụi bẩn, tạp chất và bụi bẩn. Đối với phần rễ của cây đơn trắng, sau khi được làm sạch, đem thái thành từng lát mỏng rồi đem phơi hoặc sấy khô. Còn lá cây, có thể dùng dạng tươi hoặc khô.
6. Cách bảo quản
Bảo quản dược liệu khô ở nhiệt độ phòng, nơi thoáng mát. Tốt nhất nên bảo quản trong bao bì. Thi thoảng nên đem ra phơi để tránh tình trạng mốc meo.
Công dụng và Liều dùng
1. Thành phần hóa học
Hiện nay, cây đơn trắng chưa được giới y học công bố cụ thể về thành phần hóa học. Tuy nhiên, trong một số xét nghiệm sơ bộ cho thấy, bộ phận rễ và lá của cây đơn trắng cho những phản ứng với hoạt chất ancaloit rất mạnh.
2. Tính vị
Đơn trắng có vị nhạt, chát, tính bình.
3. Quy kinh
Chưa có tài liệu nào trình bày về mục này.
4. Liều dùng
Dùng 10 – 20 gram/ ngày. Liều dùng có thể thay đổi tùy vào từng đối tượng và từng bài thuốc.
5. Cách dùng
Có thể sử dụng độc vị lá, rễ cây đơn trắng hoặc kết hợp với một số vị thuốc khác ở dạng thuốc sắc hoặc nấu nước tắm, ngâm rửa vết thương. Một số trường hợp khác giã nát lá cây đơn trắng, thêm một ít nước rồi gạn lấy nước để uống.
6. Tác dụng dược lý của dược liệu đơn trắng
Theo nghiên cứu của giới y học hiện đại
Chưa có tài liệu nghiên cứu khoa học công bố cụ thể về tác dụng dược lý của cây đơn trắng.
Theo sự ghi nhận của Đông y cổ truyền
Trong Đông y, dược liệu đơn trắng có công dụng và chủ trị cụ thể sau:
+ Công dụng: Cây đơn trắng có tác dụng mát huyết, thanh nhiệt, bổ gân xương cốt, an thai, hỗ trợ trị lỵ và tiêu chảy.
+ Chủ trị: Dược liệu đơn trắng có công dụng điều trị một số trường hợp sau:
- Đau lưng, đau nhức gân cốt, nhức xương khớp;
- Viêm tai dẫn đến đau nhức và chảy mủ;
- Băng huyết và bạch đới ở nữ giới;
- Đau nhức răng do bị sâu;
- Tiêu chảy, kiết lỵ, rối loạn tiêu hóa do tiêu thụ thức ăn sống hoặc lạnh;
- Thận yếu, thận suy;
- Tiểu nhắt, tiểu ra máu;
- Sốt rét;
- Rắn cắn;
- Mẩn ngứa, viêm loét ngoài da.
Các bài thuốc tiêu biểu từ Dược Liệu
1. Bài thuốc chữa tiêu chảy do bụng lạnh, kiết lỵ, đi ngoài ra máu
- Chuẩn bị: 20 gram lá cây đơn trắng và 30 gram lá sim. Dùng tất cả ở dạng tươi.
- Cách thực hiện: Mang hai nguyên liệu đã được chuẩn bị sắc cùng với 350 – 400 ml nước lọc. Tiến hành đun sôi cho đến khi lượng nước cô đặc lại còn khoảng 150ml. Uống hết trong 1 lần. Kiên trì sử dụng trong 3 – 5 ngày.
2. Bài thuốc trị rối loạn tiêu hóa do tiêu thụ thức ăn sống hoặc lạnh
- Chuẩn bị: 15 gram rễ cây đơn trắng.
- Cách thực hiện: Rửa sạch rồi đem sắc cùng với 250 ml nước lọc. Tiến hành đun cho đến khi lượng nước cô đặc lại còn khoảng 100ml để dùng. Dùng hết trong 1 lần và kiên trì uống liên tục trong 3 – 5 ngày.
3. Bài thuốc trị chứng tiểu sẻn đỏ do nóng
- Chuẩn bị: 16 gram lá cây đơn trắng, lá huyết dụ và rễ cây ráng mỗi vị 12 gram; 10 gram lá tiết dê cùng với 4 gram ngũ bội tử. Dùng tất cả nguyên liệu ở dạng tươi.
- Cách thực hiện: Đem toàn bộ nguyên liệu trên rửa sạch rồi giã nát. Thêm một ít nước rồi gạn để uống. Chia phần nước thành 2 phần nhỏ để dùng vào mỗi buổi sáng và chiều tối.
4. Bài thuốc chữa băng đới, phụ nữ bị băng huyết sau khi sinh
- Chuẩn bị: 20 gram lá đơn trắng tươi cùng với lá tiết dê và lá huyết dụ với mỗi vị là 16 gram.
- Cách thực hiện: Làm sạch toàn bộ nguyên liệu đã được chuẩn bị rồi giã nát. Thêm một ly nước nhỏ và gạn lấy phần nước. Chia nhỏ thành 2 lần uống trong ngày. Kiên trì áp dụng liên tục trong 3 ngày.
5. Bài thuốc chữa đau nhức răng do bị sâu
- Chuẩn bị: 50 gram lá cây đơn trắng tươi.
- Cách thực hiện: Rửa sạch lá cây đơn trắng vừa được chuẩn bị bằng nước để loại bỏ bụi bẩn và tạp chất. Sau đó đem đun cùng với 350ml nước. Tiến hành đun trên ngọn lửa nhỏ còn chừng 100ml nước. Chắt lọc lấy phần nước và chia thành 3 phần nhỏ để uống trong ngày. Uống thuốc cho đến khi chứng đau răng thuyên giảm hoàn toàn.
6. Bài thuốc hỗ trợ điều trị sốt rét
- Chuẩn bị: Lá cây đơn trắng và lá na mỗi vị 40 gram; 30 gram vỏ cây gòn cùng với 20 gram lá thường sơn.
- Cách thực hiện: Làm sạch toàn bộ những nguyên liệu trên, sau đó thái nhỏ rồi đem phơi khô. Khi dược liệu đã khô, đem sao vàng hạ thổ rồi đem sắc cùng với 500 – 600 ml nước lọc còn chừng 150 – 200ml nước. Chắt lọc lấy phần nước cốt rồi chia thành 3 lần uống trong ngày.
7. Bài thuốc chữa mẩn ngứa, vết thương chảy máu
- Chuẩn bị: Một nắm lá cây đơn trắng.
- Cách thực hiện: Làm sạch một nắm lá đơn trắng rồi thái thành từng đoạn nhỏ. Sau đó đem sắc đặc để lấy nước tắm hoặc ngâm rửa vết thương. Áp dụng mỗi ngày 3 – 4 lần và kiên trì thực hiện cho đến khi vết thương lành hẳn.
Lưu Ý khi sử dụng Dược Liệu để trị bệnh
Loại dược liệu này chưa được giới Y học hiện đại nghiên cứu và chứng minh cụ thể. Do đó, người bệnh không nên tự ý sử dụng khi chưa có sự cho phép của bác sĩ hoặc lương y.
Lời kết
Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về Dược Liệu cũng như một số bài thuốc hay về vị thuốc này nhé !
Lưu ý
- Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo
- Người bệnh không tự ý áp dụng
- Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng
Nguồn: tracuuduoclieu.vn
Sách Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam