Vừng luôn được xem là dược liệu quý trong Y học với nhiều công dụng tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên không phải ai cũng hiểu rõ về đặc điểm của dược liệu này. Hôm nay medplus xin giới thiệu đến bạn đọc các công dụng cũng như bài thuốc tiêu biểu từ loại dược liệu này nhé!
Thông Tin Dược Liệu
Tên tiếng Việt: Mè, Du tử miêu, Cự thắng tử, Chi ma, Bắc chi ma, Hổ ma
Tên khoa học: Sesamum indicum L.
Tên đồng nghĩa: Sesamum orientale L.
Họ: Vừng Pedaliaceae
1. Đặc điểm thực vật
Vừng là loại thuốc nam quý. Đây là loại thực vật thân thảo, cao khoảng 65 – 100cm và có lông mềm bao xung quanh thân. Lá đơn, mọc đối xứng, phiến lá hình bầu dục, rộng ở giữa và thon hẹp ở 2 đầu. Hoa mọc đơn độc ở nách lá, có cuống ngắn và màu trắng.
Quả có lông mềm bao phủ, hình kép dài và chứa nhiều hạt bên trong. Hạt mè đen thuôn, có màu đen hoặc vàng nâu. Cây ra hoa vào tháng 5 – 9 và sai quả vào tháng 7 – 9 hằng năm.
2. Bộ phận dùng
Hạt của cây.
3. Phân bố
Cây vừng có nguồn gốc từ các nước Châu Á có khí hậu nhiệt đới. Ở nước ta, cây được trồng nhiều để làm thực phẩm, sản xuất tinh dầu và dùng làm thuốc.
4. Thu hái – sơ chế
Thu hái cây vào tháng 6 – 8 hằng năm. Khi thu hái, cắt toàn bộ cây, phơi khô và đập lấy hạt. Tiếp tục dùng hạt mè phơi khô, đồ thật kỹ và sao vàng. Hoặc có thể dùng hạt mè ép lấy dầu.
5. Bảo quản
Bảo quản ở nơi khô ráo.
Công dụng và Liều dùng
1. Thành phần hóa học
Mè đen chứa khoảng 40% acid béo, mangan, nicotinamide, photpho, kali, calci, lipid, glucid, nước, protein, đồng, canxi, magie, vitamin E, vitamin B6, sắt,…
2. Tính vị
Vị ngọt, béo, tính bình và không có độc.
3. Tác dụng dược lý
– Theo Đông Y
- Tác dụng: Dưỡng huyết, nhuận tràng, tăng khí lực, mạnh cơ bắp, bổ ích tinh tủy, bổ ích can thận, khu phong, bổ ngũ tạng, minh mục,…
- Thành phần dinh dưỡng giữa vừng đen và vừng trắng không có sự khác biệt lớn. Tuy nhiên kinh nghiệm sử dụng từ dân gian cho thấy vừng đen có tác dụng bổ thận mạnh hơn vừng trắng.
- Chủ trị: Vừng được sử dụng để điều trị chứng táo bón, tiêu hóa kém, thị lực giảm, đau nhức xương khớp, thiếu sữa, sưng vú, mụn nhọt,…
– Theo nghiên cứu dược lý hiện đại
- Thoa dầu mè lên vùng da có tác dụng chống viêm và hạn chế kích thích.
- Mè có tác dụng giảm cholesterol trong máu và phòng ngừa các bệnh lý về tim mạch.
- Cung cấp nhiều chất dinh dưỡng cho cơ thể và có tác dụng nhuận tràng, chống táo bón,…
- Tác dụng hạ huyết áp: Các nghiên cứu cho thấy, hàm lượng vitamin E, magie và chất chống oxy hóa trong vừng có tác dụng làm sạch mạch máu và duy trì huyết áp ở mức ổn định.
- Tác dụng bảo vệ sức khỏe xương khớp: Hàm lượng canxi, kẽm, mangan và magie trong mè có tác dụng nuôi dưỡng xương khớp.
- Vừng có tác dụng chống oxy hóa, ngăn ngừa tình trạng viêm, kiểm soát béo phì và giảm nguy cơ mắc các bệnh về tim, thận,…
- Vitamin B6, sắt và đồng trong hạt mè có tác dụng cung cấp oxy và tái tạo hồng cầu.
- Chất béo lành mạnh, pinoresinol và các thành phần chống oxy hóa trong hạt mè có tác dụng kiểm soát lượng đường trong máu.
- Ngoài ra mè còn cung cấp cho cơ thể các vi chất dinh dưỡng cần thiết như sắt, đồng, selen, kẽm, vitamin E và vitamin B6,… có tác dụng tăng cường chức năng của hệ miễn dịch.
- Hàm lượng selen trong hạt mè có tác dụng kích thích hormone tuyến giáp và hỗ trợ điều trị bệnh suy giáp.
- Phytoestrogen trong hạt vừng có tác dụng tương tự hormone estrogen trong cơ thể nữ giới. Vì vậy bổ sung vừng có thể giảm các triệu chứng của thời kỳ tiền mãn kinh như bốc hỏa, da khô sạm, mệt mỏi, suy giảm trí nhớ,…
4. Cách dùng – liều lượng
Mè được dùng bằng cách ăn trực tiếp, sắc uống, chế biến thành thức ăn, tinh dầu, làm hoàn, sử dụng ngoài da,… Liều dùng trung bình 12 – 40g/ ngày.
Các bài thuốc tiêu biểu từ Dược Liệu
1. Bài thuốc giúp đẹp da và ngăn ngừa tóc rụng, bạc
- Chuẩn bị: Vừng đen 500g.
- Thực hiện: Đem phơi khô, sao cho chín, tác thành bột mịn và bảo quản trong lọ. Mỗi lần dùng 1 – 2 thìa cho vào bát, thêm đường phèn và đổ nước sôi vào khuấy thành chè.
2. Bài thuốc chữa chứng táo bón và khó khăn khi đại tiện
- Bài thuốc 1: Chuẩn bị hà thủ ô đỏ, long nhãn, bá tử nhân, kỷ tử, quả dâu tằm mỗi vị 100g, 1 ít mật ong và vừng đen 200g. Đem các vị tán thành bột mịn, sau đó luyện với mật ong làm thành viên. Ngày dùng từ 10 – 20 viên hoặc có thể sắc thuốc uống.
- Bài thuốc 2: Dùng bá tử nhân, đại táo, xuyên khung, vừng đen và bá tử nhân mỗi vị 8, bạch thược và thục địa mỗi vị 12g. Đem các dược liệu cho vào ấm và sắc uống ngày 1 thang.
3. Bài thuốc chữa chứng đau buốt chân tay
- Chuẩn bị: Hạt vừng đen 40g và rượu.
- Thực hiện: Rang vừng cho thơm, sau đó tán bột và ngâm với rượu trong 1 đêm. Sau đó chia rượu thành nhiều lần uống và dùng liên tục trong nhiều ngày.
4. Bài thuốc chữa tiểu ra đạm và viêm thận mãn tính
- Chuẩn bị: Vừng đen và quả óc hỗ mỗi thứ 500g, 1 ít táo đỏ.
- Thực hiện: Dùng các nguyên liệu tán thành bôt mịn. Mỗi lần dùng 20g uống với nước, sau đó nhai thêm 7 quả táo, ngày thực hiện 3 lần.
5. Bài thuốc phòng ngừa cận thị
- Chuẩn bị: Câu kỷ tử 30g, mè đen 50g và gạo tẻ 60g.
- Thực hiện: Thêm nước vào và nấu nhừ thành cháo, mỗi ngày ăn 1 lần khi cháo còn ấm.
6. Bài thuốc chữa suy nội tạng
- Chuẩn bị: Một lượng vừng đen và gạo tẻ.
- Thực hiện: Hấp chín mè, sau đó đem phơi và nấu thành cháo.
7. Bài thuốc chữa đầy chướng bụng và ăn không tiêu
- Chuẩn bị: Một ít vừng đen.
- Thực hiện: Giã nát và đem nấu với cháo, thêm 1 vỏ quýt khô (trần bì). Khi ăn, nêm nếm cho vừa miệng, dùng 2 – 3 lần là khỏi.
8. Bài thuốc trị thiếu sữa ở phụ nữ sau khi sinh
- Bài thuốc 1: Chuẩn bị gạo tẻ 50 – 60g và vừng đen 30g. Nấu nhừ thành cháo, ăn hằng ngày có tác dụng lợi sữa và hạn chế chứng táo bón sau khi sinh.
- Bài thuốc 2: Tằm rang khô 10g (nghiền vụn) và vừng 30g (giã nhỏ). Sau đó trộn đều 2 nguyên liệu và cho thêm đường đỏ vào, đổ nước sôi, đậy kín trong vòng 10 phút. Dùng 1 lần/ ngày khi bụng đói.
9. Bài thuốc chữa viêm mũi mãn tính
- Chuẩn bị: Một ít dầu vừng.
- Thực hiện: Đem dầu vừng đun sôi nhẹ trong vòng 10 – 15 phút. Sau đó để nguội và đổ dầu vào lọ sạch có nắp. Mỗi lần dùng 2 – 3 giọt nhỏ vào mũi (có thể tăng lên 4 – 5 giọt), thực hiện ngày 3 lần trong 14 ngày.
- Lưu ý: Sau khi nhỏ nên hạn chế vận động trong 3 – 5 phút nhằm giúp dầu có thời gian đi sâu vào các niêm mạc bên trong mũi.
10. Bài thuốc chữa hen suyễn ở người cao tuổi
- Chuẩn bị: Gừng tươi 120g, mật ong và đường phèn mỗi thứ 100g, mè đen (sao) 250g.
- Thực hiệc: Gừng tươi giã, vắt lấy nước, sau đó trộn đều với mè và rang cho thơm. Trong khi đó, đun chảy mật ong và đường phèn, sau đó trộn chung với mè và bảo quản trong hũ kín. Mỗi lần dùng 1 muỗng canh, dùng mỗi sáng.
11. Bài thuốc chữa tăng huyết áp
- Chuẩn bị: Giấm 30ml, mật ong 30g và vừng đen 30g.
- Thực hiện: Trộn đều uống, ngày dùng 3 lần và dùng liên tục trong 3 ngày.
12. Bài thuốc chữa chứng đại tiện táo và mất ngủ do thận suy
- Chuẩn bị: 1 ít đường trắng, lá dâu 60g, hạch đào nhân 60g và vừng đen 20g.
- Thực hiện: Đem tất cả dược liệu tán nhuyễn, sau đó thêm đường trắng vào. Chia thành 2 – 3 lần uống, sử dụng 1 lần/ ngày trước khi đi ngủ và dùng liên tục cho đến khi khỏi.
13. Bài thuốc chữa thiếu máu
- Chuẩn bị: Câu kỷ tử và vừng đen mỗi thứ 15g, đảng sâm 30g, bạch thược và đương quy mỗi thứ 10g, thục địa 20g.
- Thực hiện: Đem các vị sắc uống, ngày dùng từ 1 – 2 lần.
14. Bài thuốc chữa chứng tăng mỡ máu
- Chuẩn bị: Gạo tẻ 30g, 1 ít đường trắng mè đen và quả dâu mỗi thứ 60g.
- Thực hiện: Để đường trắng riêng, đem các nguyên liệu còn lại rửa sạch và giã nát. Sau đó cho 3 chén nước vào nồi nấu sôi, gia thêm đường trắng và đổ các nguyên liệu còn lại vào. Nấu cho đến khi chuyển sang dạng hồ và ăn khi còn nóng.
15. Bài thuốc chữa chứng mất ngủ, hay quên và suy giảm trí nhớ
- Chuẩn bị: Đường đen 0.5kg, nhân hạch đào 250g và vừng 250g.
- Thực hiện: Cho đường đen vào nồi, thêm nước và nấu với lửa nhỏ cho đến khi đường chảy và keo lại. Sau đó cho quả óc chó và mè đen đã rang chín vào, trộn đều và đổ ra khuôn. Đợi nguội và cắt thành từng miếng nhỏ, mỗi lần dùng 15g, ngày dùng 3 lần.
16. Bài thuốc chữa da nổi mề đay mẩn ngứa
- Chuẩn bị: Đường trắng, vừng đen và rượu đế một lượng vừa đủ.
- Thực hiện: Rang sơ mè đan, sau đó tán nhuyễn và thêm đường trắng vào. Mỗi lần 1 ít bột mè đen trộn với 2 thìa rượu đế, trộn đều và chưng cách thủy trong 20 phút. Dùng bài thuốc này sau khi ăn 2 tiếng hoặc dùng sáng khi bụng đói, ngày sử dụng 2 lần.
17. Bài thuốc trị chứng ho gà ở trẻ em
- Chuẩn bị: Mật ong 50ml, đậu phộng 30g và mè đen 50g.
- Thực hiện: Cho các nguyên liệu vào nồi, thêm nước và nấu thành canh. Ăn ngay sau khi canh chín, ngày dùng 1 lần và dùng liên tục trong 3 – 5 ngày.
18. Bài thuốc hỗ trợ điều trị sa tử cung
- Chuẩn bị: Ruột heo 300g, thăng ma 10 và vừng đen 150g.
- Thực hiện: Rửa sạch ruột heo, bọc thăng ma trong túi vải, sau đó nhét vào ruột heo cùng với mè đen. Thêm nước vào nồi đất và hầm như ruột nhừ, bỏ thăng ma và nêm thêm gia vị vào. Chia thành 2 – 3 lần ăn, dùng hết trong ngày và sử dụng liên tục trong 3 tuần.
19. Bài thuốc chữa viêm đại tràng mãn tính
- Chuẩn bị: 1 bát mật mía và mè đen 40g.
- Thực hiện: Dùng 1 mè đen trộn đều với 1/3 thìa mật mía, dùng trực tiếp. Mỗi ngày uống 2 lần và sử dụng liên tục trong 30 ngày.
20. Bài thuốc chữa vết rết cắn
- Chuẩn bị: 1 ít mè.
- Thực hiện: Nhai nhuyễn mè và đắp vào vết cắn.
Lưu Ý khi sử dụng Dược Liệu để trị bệnh
Thận trọng khi sử dụng vừng cho người âm suy và cơ thể khô ráo.
Lời kết
Hy vọng với những thông tin trên, MedPlus sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về Dược Liệu cũng như một số bài thuốc hay về vị thuốc này nhé !
Lưu ý
- Thông tin dược liệu mang tính chất tham khảo
- Người bệnh không tự ý áp dụng
- Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng
Nguồn: tracuuduoclieu.vn
Sách Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam